Osmanlıya Karşı Ayrılıkçı Hareketten Batıya Karşı Bağımsızlık Ve Hâkimiyet Mücadelesine Arap Düşünce Hareketine Genel Bir Bakış

Year 2014, Volume: 6 Issue: 12, 28 - 47, 20.07.2014

Mustafa Bıyıklı

Abstract

19. Yüzyıla kadar asırlar süren Türk-Arap ittifakı, birlikteliği ve barışı, Batıya yönelik fetihler açısından önemli bir destek olarak kendini göstermişti. Özellikle Osmanlı Devleti’nin, Arap dünyasını idaresi altına alarak oluşturduğu Türk-Arap birliği, Osmanlının Batıya yönelik fetihlerini daha da kolaylaştırmış ve hızlandırmıştı. Ancak 19. Yüzyıla girerken Batının ekonomik ve teknik üstünlüğü ele geçirmesinin yanı sıra 19. Yüzyılda yayın ve iletişim vasıtalarının gelişmesi, bu vasıtalarla Batıda ortaya çıkan kavmiyetçilik fikirleri, hürriyet ve demokrasi anlayışının Osmanlı idari ve toplum yapısını olumsuz etkilemesi, istenmeyen sonuçları da beraberinde getirdi. Bu süreçte din ve örf birinci derecede etkili oldu. Batılı devletlerin Osmanlı himayesindeki azınlıklara yönelik himaye politikaları ve propagandaları, Osmanlı azınlıklarının öncelikle özerklik ve bağımsızlık isteklerini kamçıladı. Bu politikalar ve propagandalar öncelikle ve özellikle Osmanlı idaresinde yaşayan Hıristiyan unsurlar üzerinde etkili oldu. Sırpların ve Yunanlıların milliyetçilik hareketleri ve bağımsızlık istekleri Osmanlıyı zor durumlarda bırakmakla beraber özellikle Arap milliyetçilik hareketleri ve bağımsızlık istekleri Osmanlı açısından şaşırtıcı oldu. 19. Yüzyılın sonlarına doğru her ne kadar Osmanlı idaresi bir Türk-Arap birlikteliğini ayakta tutmaya çalışsa da öncelikle Suriye, Lübnan ve Mısır’da yoğun bulunan Hıristiyan Arap aydınlarının ve yazarlarının Batının da teşvik ve etkisiyle Arap milliyetçiliği ve ayrılıkçılığı fikirlerini filizlendirmeleri, Osmanlı idaresine karşı organize hareketleri tahrik etmeleri Osmanlının parçalanma sürecini hızlandırdı. Batılı devletlerin destek ve vaatlerine kanan Müslüman ve Gayrimüslim ayrılıkçı grupların birlikte hareket etmeleri, özellikle Batılı devletlerin çıkarlarına hizmet etti. Osmanlı Devletinin parçalanması sonucu özellikle Araplar, kendilerine verilen sözlerin yerine getirilmediğine şahit oldular ve işgalci Batı devletlerinin manda idaresi altına düşerek hürriyet ve bağımsızlık mücadelesine giriştiler. Bu durum, özellikle Araplar açısından tarihi bir tecrübe oldu. Türk-Arap birlikteliğinin getirdikleri ve götürdükleri üzerine yapılan tartışmalar ve araştırmalar, günümüze değin devam etti.Bu çalışmada, 19. Yüzyılda Osmanlıya karşı oluşan Arap ayrılıkçı hareketlerinin başlaması, gelişmesi ve Osmanlıya etkilerinin yanı sıra; I. Dünya Savaşı sonucu beklemedikleri bir şekilde Batı işgalci devletlerinin manda idaresine düşen Arapların, bu sefer Batıya karşı verdikleri Bağımsızlık ve hakimiyet mücadelesi genel hatlarıyla ele alınmaktadır. Bununla beraber, yakın geçmişten çıkarılabilecek tarihi dersler ve tecrübelerle, Türk-Arap ilişkilerinin geleceğine yönelik düşünceler ileri sürülmektedir

Keywords

Arap Milliyetçiliği, Ayrılıkçı hareketler, Arap bağımsızlık mücadelesi, Türk-Arap İlişkileri

An Overview Of The Arap Thought Action From Separatist Action Against The Ottomans To The Struggle Of Independence And Sovereignty Against The West

Abstract

The Turkish-Arabic alliance, union and peace have shown itself as an important support in terms of the conquests against West. Especially, the Turkish-Arabic unity which was established by Ottomans through getting Arabs under administration has facilitated and accelerated the Ottoman conquests against west. But besides the fact that the West has gotten the economic and technical superiority, the development in communication and publication means and the negative effect of nationalism, independence and democracy understanding, which has occurred in West as a result of these means, on the Ottoman administration and society structure has brought about some unwanted results. In that process the religion and customs has been primarily effective. The protection politics and propaganda of the Western countries intended for the minority groups living in Ottoman Empire has accelerated these minorities’ desire for freedom and autonomy. These politics and propagandas have been effective firstly on the Christian elements living in Ottoman Empire. Although the nationalist movements and desire for independence of the Serbians and Greeks have caused some problems for Ottomans, especially the nationalist movements and the desire of independence of Arabs have been astonishing for Ottomans. Although the Ottoman government has fought for keeping up a Turkish-Arabic unity in 19thcentury, as a result of the fact that Christian-Arab intellectuals which are living intensively in Syria, Lebanon and Egypt have generated, with the encouragement of West, the Arabic nationalism and separation ideas and provoked the organized separation movements the fragmentation process of Ottomans has been accelerated. The Muslim and non- Muslim separatist groups which has been deceived by the support and the promises of the Western countries have acted together and this has served the interest of the western countries. After the collapse of Ottoman State, especially the Arabs has observed that the promises were not being fulfilled and started to fight for independence and freedom under the mandate of Western countries. This has been a historic experience especially for Arabs. The works and discussions on the gains and losses of Turkish-Arabic solidarity has been continues up to this time

Keywords

Arab nationalism, Separatist actions, the Arab struggle for independence, the Turkish- Arab Relations.

References

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Hatt-ı Hümayun, Nr. 21148-A, 21153-C.
• Ahmed Lütfi, Tarih-i Lütfi, C. 2, İstanbul 1290.
• Akgündüz, Ahmet, Belgeler Gerçekleri Konu- şuyor-3, İstanbul 1990.
• Albert, Hourani, The Arab World, London 1947.
• Armaoğlu, Fahir H., Siyasi Tarih (1789-1960), Ankara, Ankara Ünv. Siy. Bil. Fak. Yay., 1964.
• Beer, Max, Sosyalizmin ve Sosyal Mücadelele- rin Tarihi, Terc.: Zühtü Uray, C. I, İstanbul, Kitapçılık Ticaret Limitet Şirketi Yay.,1965.
• Bıyıklı, Mustafa, Batı İşgalleri Karşısında Tür- kiye’nin Ortadoğu Politikaları –İki Dünya Savaşı Arası-, 3. Baskı, Savaş Yayınevi, An- kara, 2011.
• Commins, David Dean, Osmanlı Suriyesi'nde İslahat Ayaz),İstanbul 1993.
• Dallot, Louis, Siyasi Tarih (Terc. Oktay Akbal), İstanbul 1966.
• Dökmeciyan, R.Hrair, Arap Dünyasında Kök- tencilik(Terc.Muhammed Karahanoğlu), İs- tanbul 1992.
• Dursun, Davut, “Osmanlı Toplum Yapısına Genel Bir Bakış”, İlim ve Sanat, 22, Kasım- Aralık 1988, s.42-48.
• Dursun, Davut, “Tarihten XX. Yüzyılın Ortala- rına Kadar Beyrut”, Tarih ve Toplum, 13, (78), Haziran 1990, s. 49-56.
• Eraslan, Cezmi, II.Abdülhamid ve İslam Birli- ği, İstanbul 1992.
• Eryılmaz, Bilal, Osmanlı Devletinde Gayrimüs- lim Teb'anın Yönetimi, İstanbul 1990.
• Ferruh, Ömer-Halidi, Mustafa, İslam Ülkele- rinde Misyonerlik ve Emperyalizm (Terc. Osman Şekerci), İstanbul 1968.
• Fromkın, David, Barışa Son Veren Barış Mo- dern Ortadoğu Nasıl Yaratıldı? 1914- 1922(Terc.Mehmet 1993. İstanbul
• Gönlübol, Mehmet, Uluslararası Politika, An- kara, 1978.
• Huart, Clement, Arap ve İslam Edebiyatı (Terc.Cemal Sezgin), Ankara, (tarihsiz).
• Hülagü, Metin, Pan-İslamist Faaliyetler, İstan- bul 1994.
• İnayet, Hamid, Arap Siyasi Düşüncesinin Seyri (Terc.Hicabi Kırlangıç), İstanbul 1991.
• Jacqueline Beaujeu-Garnier, Ortadoğu Ekono- misi(Terc.Ahmet Angın), İstanbul 1967.
• K.Krüger, Kemalist Türkiye ve Ortado- ğu(Terc.Nihal Önol), 1981.
• Kirk, G.E., Middle East, London 1955.
• Kuran, Ahmet Bedevi, Osmanlı İmparatorlu- ğunda İnkılap Hareketleri ve Milli Mücade- le, İstanbul 1959.
• Kurşun, Zekeriya, “Osmanlı’ya Karşı Arap- İngiliz Tezgâhı”, Tarih ve Medeniyet, S.30, Ağustos-Eylül 1996, s.46-50.
• Kurşun, Zekeriya, Necid ve Ahsa'da Osmanlı Hakimiyeti: Vehhabi Hareketi ve Suud Devletinin Doğuşu, Ankara, T.T.K. Yay., 1998.
• Kurşun, Zekeriya, Yol Ayırımında Türk-Arap İlişkileri, İstanbul 1992.
• Mansfield, Peter, Mısır İhtilali ve Nasır(Terc. Ergün Tuncalı), İstanbul 1967.
• Palmer, Alan, Osmanlı İmparatorluğu Son Üçyüz Yıl Bir Çöküşün Yeni Tarihi (Terc.Belkıs Çorakçı Dışbudak ), İstanbul, Ekonomik Yayınlar, 1993.
• Tuğ, Salih, İslam Ülkelerinde Anayasa Hare- ketleri (XIX. ve XX. Asırlar), İstanbul 1969.
• Tunaya, Tarık Zafer, Siyasî Kurumlar ve Ana- yasa Hukuku, 4. Bsk., İstanbul, İ. Ü. Hukuk Fakültesi Yay., 1980.
• Türk Arap İlişkilerinin Geleceği, Milletlerarası Platformda Çözüm Önerileri,15-18 Kasım 1993, Beyrut-Lübnan, Timaş Yayınları, İs- tanbul, 1994.