Discussions on Planned Development in Türkiye and Foreign Trade Policies Implemented During the Planned Development Period

Year 2025, Volume: 17 Issue: 34, 1 - 14, 28.07.2025

Muharrem Can

https://doi.org/10.57205/yenifikirjournal.1396682

Abstract

In the early years of the Republic, Türkiye had a foreign trade deficit. The 1929 global economic crisis negatively affected the economy, and foreign trade shrank significantly. With the First Five-Year Industrial Plan implemented between 1933 and 1938, planned industrialisation was achieved, and the foreign trade deficit turned into a surplus. This policy continued in the first years of the Democratic Party, which came to power in 1950 but later adopted a protectionist policy. As a requirement of the foreign trade policy implemented during the planned development period between 1963 and 1980, the industry was protected and supported with various incentives. Until 1970, there was a balanced foreign trade outlook. However, the economic and political problems that emerged due to the oil crises, embargo, and the overvaluation of TL from time to time also negatively affected foreign trade. In fact, at the end of the 1970s, exports could not even meet oil imports. Later, with the January 24, 1980 decision, Türkiye adopted an export-based industrialisation policy, and the planned development period ended.
The study used a literature review and data analysis from 1963 to 1980. It is concluded that Turkey adopted effective industrialisation policies and significantly boosted its industrial product exports during this timeframe. However, after a particular stage in implementing import substitution policies, the dependence on imports for production increased, as in some other countries. It is concluded that the failure to correct the foreign trade deficit, despite high remittances and convertible deposit practices, was one of the main reasons for the economic crisis in the 1970s.

Keywords

import subtitution industrialization , remittances , planned development , convertible Turkish Lira deposits , foreign trade

Türkiye’de Planlı Kalkınma Tartışmaları ve İlgili Dönemde Uygulanan Dış Ticaret Politikaları

Abstract

Cumhuriyetin ilk yıllarında Türkiye’nin dış ticaret açığı vardı. 1929 dünya ekonomik krizi ekonomiyi olumsuz yönde etkilemiş ve dış ticaret önemli ölçüde daralmıştır. 1933-1038 yılları arasında uygulanan 1. Beş Yıllık Sanayi Planı ile planlı bir sanayilşeme politikası izlenmiş aynı zamanda bu dönemde dış ticaret açığı da fazlaya dönmüştür. Türkiye 1946 yılından itibaren daha liberal bir dış ticaret politikası izlemiştir. 1950 yılında iktidara gelen Demokrat Partinin ilk yıllarında bu politika devam ettirilmiş, ancak daha sonra korumacı bir politika benimsenmiştir. 1963-1980 yılları arasında uygulanan planlı kalkınma döneminde uygulanan dış ticaret politikasının bir gereği olarak sanayi korunmu ve çeşitli teşviklerle de desteklenmiştir. 1970 yılına kadar dengeli bir dış ticaret görünümü vardı. Ancak petrol krizleri, ambargo ve TL'nin aşırı değerlenmesi dış ticareti olumsuz yönde etkilemiştir. 24 Ocak 1980 kararı ile Türkiye ihracata dayalı sanayileşme politikasını benimsemiş ve planlı kalkınma dönemi sona ermiştir. In the study, a literature review and data analysis method were used.
Çalışmada literatür taraması ve 1963-1980 dönem aralığına ilişkin data analizi metodu kullanılmıştır. Bu dönemde Türkiye’nin önemli bir sanayileşme hamlesi yapmış olduğu ve sanayi ürünleri ihracatını önemli ölçüde artırmış olduğu belirlenmiştir. Ancak ithal ikameci politika uygulamalarında belirli bir aşamadan sonra diğer bazı ülkelerde olduğu gibi üretime yönelik ithalata bağımlılık arttığı görülmüştür. Ortaya çıkan dış ticaret açığı yüksek işçi dövizleri ve dövize çevrilebilir mevduat uygulamalarıyla kapatılamamış olması 1970’li yıllardaki ekonomik krizin önemli nedenlerinden birisi olduğu sonucuna varılmıştır

Keywords

ithal ikameci sanayileşme , işçi dövizleri , planlı kalkınma , dövize çevrilebilir mevduat , dış ticaret

Supporting Institution

herhangi bir kurum yok

References

• Aktan, O. (1998). Atatürk’ün ekonomi politikası: Ulusal bağımsızlık ve ekonomik bağımsızlık. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 15, 29-36.
• Akyıldız, H. and Eroğlu, Ö. (2004). Türkiye Cumhuriyeti Dönemi Uygulanan İktisat Politikaları, Süleyman Demirel Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yayınları, 9 (1), 43–62.
• Altuğ, F. N. (2002). İktisat Politikası Yüksek Lisans Ders Notları, İstanbul: M.Ü. İİB Fakültesi.
• Alves, E. R. A. and Pastore, A. C. (1978). Import Substitution and Implicit Taxation of Agriculture in Brazil. American Journal of Agricultural Economics 60 (65), 865-871.
• Arbaç, İ. (2024). Contributions of the Credit and Technical Assistance Received from the Soviet Union to the Realization of the First Five-Year Industrial Plan Made in Türkiye Between 1934 and 1938, Van Yüzüncü Yıl University the Journal of Social Sciences Institute, 64, 58-71.
• Avcıoğlu, D. (2003). Türkiye’nin Düzeni Dün-Bu Gün-Yarın (İkinci Kitap). İstanbul: Tekin Yayınları.
• Aydın, Ö. (2005). Milli Mücadele Döneminde Dış̧ Ticaret: 1920-1923 (1.Baskı). Ankara: TDV.
• Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı, 06/10/2024 tarihinde https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/birinci-bes-yillik-sanayi-plani/?pdf=3749 adresinden erişilmiştir
• Boratav, K. (2008). Türkiye İktisat Tarihi 1908-2002. Ankara: İmge Kitapevi.
• Boratav, K. (1974). 100 Soruda Türkiye'de Devletçilik. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Bruton, H.J. (1998). A Reconsideration of Import Substitution. Journal of Economic Literature
• Demir and Kömürcü, (2014). 1960'larda Sermayenin Yeni Düzen Arayışı: Ekonomik ve Sosyal Etüdler Konferans Heyeti. Yakın Doğu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 7 (2), 32-58.
• Doğan, S. (2015). Türkiye Ekonomisi. İstanbul Üniversitesi, Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi. İstanbul Üniversitesi.
• Dönek, E. (1995). Türkiye’nin Dış Borç Sorunu ve 1980 Sonrası Boyutları. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 50 (01), 173-186. https://doi.org/10.1501/ SBFder_0000001801
• DPT (1962). Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, 1963-1967. Ankara.
• DPT (1967). İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, 1968-1972. Ankara.
• DPT (1972). Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı, 1973-1977. Ankara.
• DPT (1978). Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı, 1979-1983. Ankara.
• EGİAD (2007). Türkiye İçin Bilgi Bazlı Sürdürülebilir Yenilikçi Sanayileşme Stratejisi. İzmir: EGİAD. https://www.egiad.org.tr/wp-content/uploads/arastirma-raporlari/Sanayilesme-stratejisi.pdf.
• Felix, D. (1989). Import Substitution and Late Industrialization: Latin America and Asia Compared, World Development, 17(9), 1455-1989.Pergamon Press Plc., Great Britain.
• Gökhan D. ve Derya K. (2014). 1960’larda Sermayenin Yeni Düzen Arayışı: Ekonomik ve Sosyal Etüdler Konferans Heyeti. Sosyal Bilimler Dergisi, VII (2), 32-58.
• Irwin, D. A. (1920). The Rise and Fall of Import Substitution, NBER (National Bureau Of Economic Research) Working Paper Series, National Bureau Of Economic Research. [Working Paper: 27919 http://www.nber.org /papers/ w27919]
• İTO (1971). Türkiye’nin 1970 Yılı İktisadi Durumu. İstanbul: İTO.
• İTO (1996). Aylık Ekonomik Veriler, Kasım-1996. İstanbul: İTO.
• Kansu, G. (2004). Planlı Yıllar: Anılarla DPT'nin Öyküsü. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kepenek, Y. ve Yentürk, N. (2008). Türkiye Ekonomisi (21. Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Mıhçı, H. (2001). Göreli Geri Kalmışlıktan Kurtulma “Hamlesi” ve Türkiye’de Planlı Kalkınma Deneyimi (1963-1983). Mülkiye Dergisi, XXV(231), 149-196.
• Özyurt, H. (2011). Atatürk Dönemi, Birinci ve İkinci Beş Yıllık Sanayileşme Planları ve Türk Ekonomisindeki Yapı Değişikliğine Etkileri (1933-1938). Istanbul Journal of Sociological Studies, 19, 119-148.
• Robinson S. and Tyson, L. D. (1985). Foreign Trade, Resource Allocation, and Structural Adjustment in Yugoslavia: 1976-l980. Journal of Comparative Economics. 9 (1), 46-70.
• Sağır, H. (2011). İthal İkameci Sanayileşme Ve İhracata Dönük Büyüme Stratejileri. Latin Amerika, Doğu Asya Ülkeleri ve Türkiye Karşılaştırmalı Analizi, M.Ü, Sosyal Bilimler Entitüsü İktisat Anabilim Dalı. İktisat Politikası Bilim Dalı. Yüksek Lisans Tezi.
• Sakarya, A. (2014). Türkiye’de Ekonomi Politikaları ve Ülke Mekânında Değişim (1980-2012). Megaron, 9 (4), 243-254.
• Salep, M. (2017). Türk İktisat Tarihi Açısından Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1963-1967). Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 12(12), 209-230.
• Şahin, H. (2002). Türkiye Ekonomisi, Tarihsel gelişimi-bugünkü durumu. Bursa: Ezgi Kitabevi.
• Tezel, Y. S. (2015). Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Sertifika No: 29619 (İstanbul: Yaylacık Matbaacılık) . Tinbergen, J. (1967). Methodological Background of the Plan, İlhan Tekeli and Selim İlkin (Ed.), Planning in Turkey. Ankara: ODTU İdari İlimler Fakültesi Yayınları, 71-77.
• TOBB (1984). İktisadi Rapor, Yayın No:1984/6. Ankara: TOBB.
• Tokatlıoğlu, İ. ve Öztürk, F. (2008). 1950-1980 Yılları Arasındaki Dönemde Türkiye'de Uygulanan Para ve Maliye Politikalarının Etkinliği. Ekonomik Yaklaşım, 19(66), 155-174. https://scholar.google.com.tr/citations?user=AkyA860AAAAJ&hl=tr.
• Tokgöz, E. (2007). Türkiye'nin İktisadi Gelişme Tarihi (1914-2007), 8. Baskı. Ankara: İmaj Yayınevi.
• TÜİK, https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=dis-ticaret-104 (12.04.2009).
• TÜSİAD (1995), 1995 Yılına Girerken Ekonomik Düzen’de Türkiye Ekonomisi, yay. No: T/95/1-169. İstanbul: TÜSİAD.
• Uzunkaya, S. Ş. (2020). Türkiye Ekonomisinde 1923-1977 Yılları Arasındaki Sanayi ve Kalkınma Planlarının Değerlendirilmesi, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl:19 (Özel Ek) Prof. Dr. Sabri Orman Özel Sayısı, 4-30. Vol. XXXVI, 903–936.
• Worldbank, https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD?locations=TR (20.03.2022).
• Yenal, O., (2002). Cumhuriyetin İktisat Tarihi. İstanbul: Türkiye Sınai Kalkınma Bankası Yayınları.
• Yücel, T. F. (2015). Cumhuriyet Türkiye’sinin Sanayileşme Öyküsü, 1. Baskı. Ankara: Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTDV).