BASİRETLİ İŞ ADAMI GİBİ HAREKET ETME YÜKÜMLÜLÜĞÜ (TTK M. 18) BAĞLAMINDA COVID-19 PANDEMİSİNİN TACİRLERİN SÖZLEŞMEDEN DOĞAN YÜKÜMLÜLÜKLERİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 2, 12 - 25, 27.10.2020

Can Göksoy

Öz

COVID-19 pandemisi küresel ekonomi ve ticaret alanında daha önce eşi benzeri görülmemiş büyüklükte bir krize yol açmıştır. Dünyanın her yerinde olduğu gibi ülkemiz ticaret hayatında da pandeminin olumsuz etkileri yoğun bir şekilde kendisini hissettirmiş ve hissettirmeye devam etmektedir. Bu çerçevede, pandemi sebebiyle ticari işletmelerin iş hacminde meydana gelen azalmanın sebep olduğu gelir kaybının sonucu olarak, tacirlerin ticari faaliyetleri kapsamında pandemiden önce akdettikleri sözleşmeler uyarınca üstlendikleri edimleri mevcut haliyle ifa etmeleri son derece zorlaşmıştır.
Dolayısıyla, pandeminin tacirlerin ticari faaliyetleri kapsamında akdettikleri sözleşmelerden doğan yükümlülükler üzerinde hukuki açıdan bir etkisi olup olmadığının irdelenmesi ve eğer varsa bunun hukuki dayanaklarının ortaya konulması gerekmektedir. Bu çalışmanın temel amacı, COVID-19 pandemisinin tacirlerin ticari faaliyetleri kapsamında akdettikleri sözleşmelerden doğan yükümlülüklerin hiç ya da gereği gibi ifa edilmemesinin hukuki sonuçlarından tamamen ya da kısmen kurtulmalarını haklı kılan ya da onlara bu yükümlülüklerinin içerik ve şartlarında değişiklik yapılmasını talep hakkı tanıyan bir durum olarak değerlendirilip değerlendirilmeyeceği hususunun, TTK m. 18/2 hükmünde yer alan basiretli iş adamı gibi hareket etme yükümlülüğü bağlamında tartışılmasıdır.
Basiretli iş adamı gibi hareket etme yükümlülüğü, tacirler açısından borçların ifasında objektif ve ağırlaştırılmış bir özen yükümlülüğü getirmektedir. Bu haliyle, basiretli iş adamı ölçütü bir “kusur ölçütü” niteliğini taşır ve tacirin ticari faaliyetlerinde ihmal şeklinde ortaya çıkan kusurunun tespitinde dikkate alınır . Basiretli iş adamı gibi hareket etme yükümlülüğünün tacirler için getirdiği objektif ve ağırlaştırılmış özen ölçütünün gereği olarak, tacir olmayan kişiler açısından kusur sayılmayacak davranışların tacirler açısından kusur olarak değerlendirilmesi mümkündür . Bu çerçevede, mücbir sebep ve beklenmeyen hal sayılan hallerin de tacirler açısından daha dar bir kapsamda belirlenmesi gerekir.
Bu bağlamda, COVID-19 pandemisinin geçici ifa imkansızlığından kaynaklanan borçlu temerrüdü (TBK m. 117) ve borcun hiç ya da gereği gibi ifa edilmemesi (TBK m. 112) durumlarında, borçlu tacirler açısından kusursuzluğun ispatlanması suretiyle tazminat borcundan kurtulmayı sağlayan bir mücbir sebep ya da beklenmeyen hal veya sözleşmenin mevcut şartlarda ifasını aşırı güçleştiren bir durumun ortaya çıkması nedeniyle sözleşmenin uyarlanmasını talep etme ya da sözleşme dönme hakkını veren “öngörülmez” bir olay olarak nitelendirilmesinin mümkün olup olamayacağı hususlarının, tacirlerin basiretli iş adamı gibi hareket etme yükümlülüğü dikkate alınarak tartışılması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Covid-19, Pandemi, Basiretli İş Adamı, TTK m. 18, Sözleşmeden Doğan Yükümlülükler

Kaynakça

• Gümüş, Mustafa Alper: 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK) m. 18/II’de Yer Alan “Basiretli İş Adamı (Tacir) Davranışı” Ölçütünün İyiniyetin (TMK m. 3) Varlığının Belirlenmesindeki İşlevi, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu Hükümlerinin Değerlendirilmesi Sempozyumu (3-4 Haziran 2011), Prof. Dr. Cevdet Yavuz’a Armağan, İstanbul 2012, s. 1221-1240
• Tandoğan, Haluk: Türk Mesuliyet Hukuku, Akit Dışı ve Akdi Mesuliyet, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2010
• Özçelik, Ş. Barış: Sözleşmeden Doğan Borçların İfasında Hukuki İmkânsızlık ve Sonuçları, AÜHFD, C. 63, S.3, 2014
• Eren, Fikret: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 22. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2017
• Eren, Fikret: Sorumluluk Hukuku Açısından Uygun İlliyet Bağı Teorisi, Ankara, 1975
• Özçelik, Ş. Barış (Editör: Prof. Dr. Muhammet Özekes): Covid-19 Salgını Çerçevesinde Alınan Önlemlerin Sözleşme Hukuku ve Mücbir Sebep Kavramı Açısından Değerlendirilmesi, Covid-19 Salgınını Hukuki Boyutu, On İki Levha Yayınları, İstanbul, 2020, Ss. 283-293
• Möller, Heinrich Andreas: Die Behandlung von Vertragsverhältnissen und von Vereinsmitgliedschaften im «Shutdown»/«Lockdown», CaS 2020, Ss. 214-227
• Oğuz, Arzu: COVID 19, Mücbir Sebep ve Sözleşmelere Etkisi, Mücbir Sebep ve Sözleşmelere Etkisi, Terazi Hukuk Dergisi, C. 15, S. 166, 2020, Ss. 1275-1285
• Sarıkaya, Sinan (Editör: Prof. Dr. Muhammet Özekes): Basiretli Tacir İlkesi Işığında Koronavirüs (COVID-19) Salgınının Sözleşmelerdeki Ceza Koşuluna Etkisi, Covid-19 Salgınını Hukuki Boyutu, On İki Levha Yayınları, İstanbul, 2020
• Yücel, Özge: COVID-19 Salgınının Borç İlişkilerine Hukuksal Etkileri, Terazi Hukuk Dergisi, C. 15, S. 166, 2020, Ss. 1189-1202
• Tunçomağ, Kenan: Türk Hukukunda Cezai Şart, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1963
• Oğuzman, Kemal / Öz, Turgut: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C.2, 13. Baskı, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2017
• Tekinay, Selahattin Sulhi/Akman, Sermet/ Burcuoğlu, Haluk/ Altop, Atilla: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 7. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1993
• ; Kılıçoğlu, Ahmet M: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 20. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2016
• Aksoy, Hüseyin Can: Ceza Koşulunun Borçlunun Borca Aykırı Davranıştaki Kusuru İle İlişkisi Nedir ?, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, C.24, S. 2, 2018, Ss. 999-1018
• Cansel, Erol/Özel, Çağlar: Türk Borçlar Hukukunda Ceza Koşulu, Prof. Dr. Aydın Zevkliler’e Armağan, Yaşar Üniversitesi Elektronik Dergisi, C.8, Özel Sayı, 2013, Ss. 713-733
• Eren, Fikret: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 20. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2016
• Arkan, Sabih: Ticari İşletme Hukuku, 25. Baskı, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 2019
• https://courtingthelaw.com/2020/08/08/commentary/force-majeure-during-covid-19-spanish-flu-sars-and-swine-flu