An evaluation of French loanwords related to clothing and adornment culture in the latest edition of the TDK Turkish Dictionary

Year 2025, Volume: 9 Issue: 1, 15 - 24, 23.07.2025

İrem Topuz , Ayşe Melek Özyetgin

Abstract

The influence of French in the Turkish language rapidly increased with the Westernization that spread in waves after the Tanzimat Edict. French loanwords, which mostly entered our language through written texts, have become prevalent in areas such as science, art, literature, daily life tools, clothing, and adornment. The Ottoman territories, where French almost became a second language, came under the significant influence of a French wave in the 19th century. Being able to speak and dress like a French citizen became quite important. The impact of ambassadors and students sent to France, along with translation works, played a significant role in this. Especially after returning home, students adopted the French style of clothing and, in a way, introduced these new outfits to the public. Literary works of that period also featured characters who embraced this style. Clothes, fabrics, and other products related to clothing and adornment brought from France gained the opportunity to spread, partly due to economic reasons such as the development of the window display culture in Beyoğlu. As a result, names of clothes, accessories, cosmetic products, tailoring materials, methods, and various tools related to clothing from France entered the Turkish language. The intensive borrowing of French words in the 19th century gradually decreased with the increasing prevalence of English during the Republican period. However, there are still many localized French-origin words in the category of clothing and adornment that are used in daily language.
In this paper, a general evaluation will be made on the vocabulary of French loanwords related to clothing and adornment culture in the latest edition (2023) of the TDK Turkish Dictionary, the cornerstone of contemporary Turkish. A total of 374 words related to the field we will examine have been identified in the dictionary. These loanwords will be examined in four main groups along with their relevant subgroups: Clothing Culture, Adornment Culture, Tailoring, and Other Words Related to Clothing and Adornment. The loanwords in question will be presented with statistical data and evaluated regarding their widespread and limited uses within Turkish culture.

Keywords

TDK Turkish Dictionary , vocabulary , French , loanword

TDK Türkçe Sözlük’ün son baskısındaki giyim-kuşam ve süslenme kültürüyle i̇lgili Fransızca alıntı sözcükler üzerine bir değerlendirme

Abstract

Türkçede Fransızca tesiri, Tanzimat Fermanı sonrası dalga dalga yayılan batılılaşma yönelimiyle beraber hızla artmıştır. Daha çok yazılı dil aracılığıyla dilimize giriş yapan Fransızca alıntı sözcükler bilim, sanat, edebiyat, gündelik yaşam araçları, giyim-kuşam vb. gibi konularda yoğunluk kazanmıştır. Fransızcanın adeta ikinci dil gibi yayıldığı Osmanlı toprakları, 19. yüzyılda dikkate değer bir Fransız rüzgârının tesiri altına girmiştir. Fransız vatandaşı gibi konuşabilmek, giyinip kuşanabilmek oldukça önemli bir özellik hâlini almıştır. Bunda Fransa’ya gönderilen elçilerin ve öğrencilerin, yapılan tercüme çalışmalarının etkisi öne çıkmaktadır. Bilhassa öğrenciler yurda döndükten sonra Fransız giyim tarzını benimseyerek halka bir nevi bu yeni kıyafetlerin tanıtımını yapmışlardır. O dönemin edebî eserlerinde de bu giyimi benimsemiş karakterler yer almıştır. Fransa’dan giyim-kuşam ve süslenmeye dair getirtilen kıyafet, kumaş vb. ürünler, Beyoğlu’nda vitrin kültürünün oluşması gibi ekonomik nedenlerle de Fransız giyim-kuşam ve süslenme kültürü yaygınlaşma imkânı kazanmıştır. Bu vesileyle Fransa’dan Türkçeye kıyafet, aksesuar ve kozmetik ürünü adları, terzilikte kullanılan malzeme ve yöntemlerin adları, giyim kuşamla ilişkili çeşitli gereçlerin adları giriş yapmıştır. 19. yüzyılda yoğun bir şekilde yapılan Fransızca sözcük alıntılaması, Cumhuriyet dönemine gelindiğinde zaman içerisinde İngilizcenin yaygınlık kazanmasıyla azalma göstermiştir. Fakat hâlâ günlük dilde kullanılan çok sayıda yerlileşmiş Fransızca kökenli giyim-kuşam ve süslenme kategorisinde sözcük yer almaktadır.
Bu bildiride güncel Türkçenin yapı taşı Türk Dil Kurumu (TDK) Türkçe Sözlük’ün son baskısındaki (2023) giyim-kuşam ve süslenme kültürüyle ilgili Fransızca alıntı söz varlığı üzerine genel bir değerlendirme yapılacaktır. Sözlükte inceleyeceğimiz alanla ilgili 374 sözcük tespit edilmiştir. Giyim-Kuşam Kültürü, Süslenme Kültürü, Terzilik, Giyim Kuşam ve Süslenmeyle İlgili Diğer Sözcükler olmak üzere dört ana grupta ilgili alt gruplarıyla birlikte incelenecektir. Söz konusu alıntı sözcükler istatistiksel verileriyle sunularak Türk kültürü içerisindeki yaygın ve sınırlı kullanımları ile ilgili değerlendirmeleri yapılacaktır.

Keywords

TDK Türkçe Sözlük , söz varlığı , Fransızca , alıntı sözcük

References

• Akıncı, G. (1973). Türk-Fransız kültür ilişkileri (1071-1859): Başlangıç dönemi. Atatürk Üniversitesi Yayınları. [Turkish]
• Aksan, D. (2021). Anlambilim: Anlambilim konuları ve Türkçenin anlambilimi. Bilgi Yayınevi. [Turkish]
• Arığ, A. S. (2006). Türklerde kıyafetin kısa tarihi. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 22(64–66), 141–160. [Turkish]
• Ay, F. (2023). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e edebî tercüme ve Batılılaşma ilişkisi (1864-2022). RumeliDE Dil ve
• Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (Ö12), 290–312. [Turkish] [CrossRef]
• Ayık, U. (2022). Tarih-insan-mekân bağlamında Beyoğlu’nda değişim ve dönüşüm (XIX. yüzyıldan XX. yüzyılın başlarına kadar) [Unpublished master’s thesis]. Atatürk Üniversitesi. [Turkish]
• Aysal, N. (2011). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e giyim ve kuşamda çağdaşlaşma hareketleri. Çağdaş Türkiye Tarihi
• Araştırmaları Dergisi, 10(22), 3–32. [Turkish]
• Bademci, C. (2023). Osmanlı elçileri gözüyle Osmanlı-Fransız ilişkileri (1699-1812) [Unpublished master’s thesis].
• Süleyman Demirel Üniversitesi. [Turkish]
• Celep, H. (2013). Osmanlı’da batılılaşma hareketlerinin kadın giysilerine yansıması [Unpublished master’s thesis]. Beykent Üniversitesi. [Turkish]
• Çetin, N. (2022). Kamus-ı Türkî’de batı kökenli sözlük birimleri [Unpublished master’s thesis]. Mersin Üniversitesi. [Turkish]
• Durmuş, O. (2004). Alıntı kelimeler bakımından Türkçe sözlük. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 11(26), 1–21. [Turkish] [CrossRef]
• Erbay, F. (2002). Türkçe Sözlük’ün ilk ve son baskısındaki batı kökenli kelimelere dair. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (11), 129–135. [Turkish]
• Esenkova, E. (1959). Türk dilinde Fransız tesiri. İstanbul Matbaacılık. [Turkish]
• Evliyaoğlu, G. D. (2019). 19. yüzyıl Osmanlı batılılaşma dönemi erkek giyimi [Unpublished master’s thesis]. Beykent Üniversitesi. [Turkish]
• İnalcık, H. (2008). Türkiye tekstil tarihi üzerine araştırmalar. Türkiye İş Bankası. [Turkish]
• İspir, G. (2022). Türkçe Sözlük’ten Kâmus-ı Türkî’ye fransızca sözlükbirimler [Unpublished master’s thesis]. Çukurova Üniversitesi. [Turkish]
• İşihara, A. (2005). Yazı dilindeki alıntı sözcüklerin Türkçeleşme süreçleri [Unpublished master’s thesis]. İstanbul Üniversitesi. [Turkish]
• Karaca, V. İ. (2012). Türkiye Türkçesindeki alıntı sözcüklerde görülen ses olayları üzerine bir inceleme. Electronic Turkish Studies, 7(4), 2059–2090. [Turkish]
• Kılıç, N. (2020). Batı kültürünün Osmanlı toplumuna taşınmasında önemli bir unsur olarak kadın dergileri. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(3), 707–726. [Turkish] [CrossRef]
• Koç, M. F. (2023). Tanzimat döneminden günümüze batılılaşmanın eğitime yansıması [Unpublished master’s thesis]. Kırıkkale Üniversitesi. [Turkish]
• Kuzucu, Y. (2009). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türk tekstil tarihinin gelişimi [Unpublished doctoral dissertation]. Marmara Üniversitesi. [Turkish]
• Öğülmüş, S. (2018). 18-19. yüzyılda Osmanlı’da terzilik [Unpublished master’s thesis]. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi. [Turkish]
• Sezgin, F. (2004). Türkçede batı kaynaklı kelimelerin yoğunluğu: Yabancılaşan Türkçe. Türk Dil Kurumu. [Turkish]
• Tekir, H. S. (2020). Modernleşen Osmanlı toplumunda süs ve moda üzerine bir inceleme. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (69), 555–575. [Turkish]
• Turgut, E. (2009). Türk dilindeki fransızca kelimeler [Unpublished master’s thesis]. Trakya Üniversitesi. [Turkish]
• Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu Yayını. [Turkish]
• Türk Dil Kurumu. (2023). Türkçe sözlük I-II. Türk Dil Kurumu Yayını. [Turkish]
• Ünlü, G. (2016). 1974 TDK Türkçe Sözlük ile 2011 TDK Türkçe Sözlük’ün karşılaştırılması [Unpublished master’s thesis]. Fırat Üniversitesi. [Turkish]
• Vural, H., & Böler, T. (2008). Türkçe sözlük (TDK)’ten hareketle 1944’ten 2005’e dilimizdeki batı kökenli sözcükler. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 14(36), 49–63. [Turkish] [CrossRef]