The foreign policy role of Ahmet Tevfik Pasha in the Armenian events of 1895–1897

Year 2025, Volume: 9 Issue: 1, 51 - 61, 23.07.2025

Gökhan Açıkel

Abstract

Ahmet Tevfik Pasha was an experienced and trusted diplomat who served as the Ottoman Minister of Foreign Affairs without interruption from 1895 to 1909 during the reign of Sultan Abdulhamid II. Following his ascension to the throne, Sultan Abdulhamid II consolidated his authority, particularly after the Ottoman-Russian War (1877-1878), and it lasted until the proclamation of the Second Constitutional Era (1908). The Sultan sought to maintain absolute oversight over state affairs, including foreign policy, which naturally marginalized the Sublime Porte in decision-making processes. Despite this centralized governance, Ahmet Tevfik Pasha, as a skilled diplomat and a statesman trusted by the Sultan, played a pivotal role in shaping foreign policy decisions and in managing international diplomacy during critical times. He exercised this influence through direct consultations with ambassadors, submitting analytical reports, and actively participating in deliberative councils such as the Meclis-i Vükelâ (Council of Ministers), Meclis-i Mahsus-ı Vükelâ (Privy Council), and Encümen-i Mahsus-ı Vükelâ (Special Council of Ministers). This study aims to examine Ahmet Tevfik Pasha’s diplomatic role during the periods of significant crises concerning the Armenian events of 1895-1897, when the Ottoman government, the Sultan, and the Palace sought to coordinate policies in response to both domestic and international developments.

Keywords

Ahmet Tevfik Pasha , Sultan Abdulhamid II , Armenian Question , Ottoman Foreign Policy

1895-1897 Ermeni olaylarında Ahmet Tevfik Paşa’nın dış politika rolü

Abstract

Ahmet Tevfik Paşa, Sultan II. Abdülhamid döneminde, 1895-1909 yılları arasında kesintisiz bir şekilde Hariciye Nazırı olarak görev yapmış tecrübeli ve güvenilir bir diplomattır. Sultan II. Abdülhamid tahta çıktıktan belli bir süre sonra, özellikle de Osmanlı-Rus Savaşı sonrasından II. Meşrutiyet’in ilanına kadar Yıldız Sarayı’nı yönetiminin merkezi konumunda tutmuştur. Sultan II. Abdülhamid her şeyi bilmek ve her şeyden haberdar olmak istemiştir. Dolayısıyla, bu durum Sultan’ı Osmanlı Devleti’nin dışişlerinin yönetiminde de baskın konuma getirmiştir. Bu realite ise karar alma süreçlerinde Babıâli’ye az bir alan bırakmıştır. Bununla birlikte, Sultan'ın güvendiği bir devlet adamı ve titiz bir diplomat olan Ahmet Tevfik Paşa, bir takım sorunlarla boğuşulurken, Osmanlı Devleti’ni olumlu veya olumsuz olarak etkilemiş olan dış politika kararlarının belirlenmesinde ve uluslararası diplomasinin yürütülmesinde aktif rol almıştır. Bu rolünü, bazen büyükelçilerle direk görüşüp fikirlerini rapor olarak sunmakla, bazen ise Meclis-i Vükelâ, Meclis-i Mahsus-ı Vükelâ ve Encümen-i Mahsus-ı Vükelâ gibi danışma meclislerinde alınan kararlarda pay sahibi olarak yerine getirmiştir. Bu çalışma, 1895-1897 Ermeni olayları sırasında Osmanlı Devleti, hem iç hem de dış gelişmelere karşı politikalar geliştirmeye çalışırken bir hariciye nazırı olarak Ahmet Tevfik Paşa’nın bu süreçteki rolünün ve etkisinin ne olduğunu ortaya çıkarmayı hedeflemektedir.

Keywords

Ahmet Tevfik Paşa , Sultan II. Abdülhamid , Ermeni Meselesi , Osmanlı Dış Politikası

References

• Osmanlı Arşiv Belgeleri
• BOA. İ. DH. 1328/38
• BOA. İ. HUS. 43/40
• BOA. Y. A. RES. 6/6-6
• BOA. Y. EE. 3/56
• BOA. YPRK. EŞA. 23/16
• BOA. Y. PRK. HR. 21/17
• BOA.Y.PRK.HR. 21/34
• BOA.Y. PRK. HR. 21/64
• BOA.Y. PRK. HR. 21/82
• BOA.Y. PRK. HR. 22/16
• BOA.Y. PRK. HR. 22/43
• BOA.Y. PRK. HR. 22/70
• BOA.Y. PRK. HR. 22/44
• BOA.Y.PRK.HR. 22/32
• Diğer Kaynaklar
• Akın, İ. F. (1983). Siyasî tarih 1870–1914. İstanbul: Fakülteler Matbaası.
• Alkan, N. (2006). Ermeni teröristlerin Osmanlı başşehri İstanbul'daki saldırıları ve 1896 Osmanlı Bankası baskını (ABD'deki 11 Eylül saldırılarıyla bir mukayese). Türk Yurdu, (225), 75–76.
• Alkan, N. (2023). Sultan II. Abdülhamid: Arafta bir hünkâr. İstanbul: Kronik Kitap.
• Armaoğlu, F. (2017). 20. yüzyıl siyasi tarihi (1914–1995). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Armaoğlu, F. (2019). 19. yüzyıl siyasi tarihi (1789–1914). İstanbul: Kronik Kitap.
• Bostan, Z. (2021). Osmanlı hariciyesinin modern temelleri: II. Abdülhamid döneminde diplomasi. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Çavdar, N. (2016). Son Osmanlı sadrazamı Ahmet Tevfik Paşa. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Demirağ, Y. (2008). Ayastefanos'tan Berlin kongresine giden süreç: Batı'nın Osmanlı'ya yönelik politikası. Prof. Dr. Fahir Armaoğlu’na Armağan içinde (Eds. E. Embel), (ss. 133-140). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Deringil, S. (1985). II. Abdülhamid’in dış politikası. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 2 içinde (s. 305–306). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Eraslan, C. (2011). II. Abdülhamid ve Osmanlı Devleti’nin İslam birliği siyaseti. M. M. Hülagü, Ş. Batmaz ve G. Alan (Haz.), Devr-i Hamid Sultan II. Abdülhamid, Cilt I içinde (s. 423–424). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• Findley, C. V. (1994). Osmanlı devletinde bürokratik reform (L. Boyacı & İ. Akyol, Çev.). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Gencer, A. İ. (1991). Doksanüç harbi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 4, s. 225). İstanbul: TDV Yayınları.
• Gencer, A. İ. (1992). Berlin antlaşması. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 5, s. 516). İstanbul: TDV Yayınları.
• Gürel, A. (2009). Türk-Ermeni ilişkileri: Dünü ve bugünü. İstanbul: Şenocak Yayınları.
• Gürün, K. (1983). Ermeni dosyası. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Hülagü, M. M. (Ed.). (2014). Tarihte Türkler ve Ermeniler (Cilt 9). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Karpat, K. H. (2004). Balkanlar'da Osmanlı mirası ve ulusçuluk (R. Boztemur, Çev.). Ankara: İmge Kitabevi.
• Karpat, K. H. (2003). Osmanlı nüfusu (1830-1914): Demografik ve sosyal özellikleri (B. Tırnakçı, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kuran, E. (1994). Türkiye’nin batılılaşması ve millî meseleler. M. Türköne (Der.), Türkiye’nin batılılaşması ve millî meseleler içinde (s. 235–238). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kurat, A. N. (1990). Türkiye ve Rusya. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Küçük, C. (1982). Anadolu Islahâtı ve İngiltere. (Doçentlik tezi, İstanbul Üniversitesi Tarih Bölümü). İstanbul.
• Küçük, C. (1992). II. Abdülhamid’in dış politikası. C. Yılmaz (Ed.), II. Abdülhamid ve dönemi: Sempozyum bildirileri (2 Mayıs 1992) içinde (s. 20–22). İstanbul: İlim Kültür ve Sanat Vakfı Tarih Enstitüsü.
• Münir Süreyya Bey. (2001). Ermeni meselesinin siyasî tarihçesi (1877–1914). Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• Özyüksel, M. (2011). Abdülhamid devrinde Osmanlı-Alman ilişkilerinin gelişimi. M. M. Hülagü, Ş. Batmaz ve G. Alan (Haz.), Devr-i Hamid Sultan II. Abdülhamid, Cilt III içinde (s. 298–299, 303–307). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• Sander, O. (1987). Anka’nın yükselişi ve düşüşü. Ankara: Ankara Üniversitesi SBF Yayınları.
• Sarınay, Y. (Proje yön.), Demirbaş, U. vd. (Yay. haz.). (2002). Osmanlı belgelerinde Ermeni-Fransız ilişkileri (1879–1918) (Cilt 1). Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı.
• Şaşmaz, M. (2001). Ermeniler hakkındaki reformların uygulanması (1895–1897). Yeni Türkiye, 7(38), 765.
• Türkgeldi, A. F. (1987). Mesâil-i mühimme-i siyasiyye (B. S. Baykal, Haz., Cilt II). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Yavuz, F. (2015). Osmanlı Devleti’nde Ermeni terörü: 1896 Osmanlı Bankası baskını. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Yurdusev, N.- E. (1999). Osmanlı İmparatorluğu'nun Avrupa devletler sistemine girişi ve 1856 Paris konferansı. Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç içinde (s. 138). Ankara: Türk Tarih Kurumu.