TOPLUMCU GERÇEKÇİ ANLAYIŞIN DAYANDIĞI TEMELLER BAĞLAMINDA SADRİ ERTEM’İN ÇIKRIKLAR DURUNCA ROMANI

Yıl 2023, Cilt: 15 Sayı: 30, 37 - 58, 01.12.2023

Ertan Yıldırım

https://doi.org/10.26517/ytea.541

Öz

Rusya’da 1917 Ekim Devrimi’nin ardından 1934 yılında toplanan Sovyet Yazarlar Birliği Kongresinde M. Gorki, Karl Radek ve N. I. Buharin’in görüşleri doğrultusunda bir politika olarak da benimsenen toplumcu gerçekçilik, Marx ve Engels’in ilkeleri doğrultusunda “toplum için sanat” anlayışına dayanır. Sanatın parti denetiminde olması gerektiğini düşünen bu girişim, kişi ve toplum çatışmasını bitirmeyi, emek merkezli, eşitlikçi bir düzeni devrimle getirmeyi amaç edinmiştir. Sanatın işlevini “yansıtma” olarak belirleyen hayata marksist bir pencereden bakan toplumcu gerçekçiler, sadece süregiden durumu eleştirmekle kalmazlar aynı zamanda topluma bir yol da gösterirler. Toplum gerçekliği, eserlere bu anlayış çerçevesinde neden-sonuç bağlamında yansır. Ayrıca toplumcu gerçekçi yazarlar, eserlerinde taraf tutarlar ve idealize edilmiş “tip”lerle nasıl bir birey ve toplum arzuladıklarını gösterirler. Çalışmaya konu olan Sadri Ertem’in Çıkrıklar Durunca romanı da Türk edebiyatında toplumcu gerçekçi ilk roman olarak kabul görmüştür. Osmanlı Devleti’nin Batılı devletlere verdiği imtiyazların zamanla toplumda oluşturduğu ekonomik problemlere “Çıkrık” sembolü üzerinden odaklanan eser, aynı zamanda topluma çıkış yolları da önerir. Bu bağlamda çalışmada toplumcu gerçekçi eserlerde yer alan Olumlu insan(tip), devrimci romantizm, güdümlülük/partizanlık, tarihsel iyimserlik, sosyalist/devrimci hümanizm, destansı anlatım, burjuva ideolojisiyle uzlaşmazlık, biçim unsurlarının Çıkrıklar Durunca romanına nasıl yansıdığı tespit edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Sadri Ertem, Çıkrıklar Durunca, olumlu tip, devrimci romantizm, destansı anlatım

IN THE CONTEXT OF THE FOUNDATIONS ON THE SOCIAL REALISTIC UNDERSTANDING SADRİ ERTEM’S NOVEL ÇIKRIKLAR DURUNCA

Öz

Socialist Realism, which was adopted as a policy in line with the views of M. Gorky, Karl Radek and N. I. Bukharin at the Congress of the Union of Soviet Writers convened in 1934 after the 1917 October Revolution in Russia, and “art for society” in line with the principles of Marx and Engels. based on the concept. This initiative, which thinks that art should be under the control of the party, aimed to end the conflict between people and society and to bring a labor-centered, egalitarian order with a revolution. Determining the function of art as “reflection”, socialist realists, who look at life from a Marxist window, not only criticize the ongoing situation, but also show the society a way. The reality of society is reflected in the works in the context of cause and effect within the framework of this understanding. Socialist realist writers take sides in their works and show what kind of individual and society they desire with idealized “types”. Sadri Ertem’s novel Çıkrıklar Durunca, which is the subject of the study, has been accepted as the first socialist realistic novel in Turkish literature. The work, which focuses on the economic problems caused by the privileges given by the Ottomans to the Western states, through the symbol of “Çıkrık”, also suggests ways out of the society. In this context, in this study, it will be determined how the elements of Positive human (type), revolutionary romanticism, guidance/partisanship, historical optimism, socialist/revolutionary humanism, epic narrative, and incompatibility with the bourgeois ideology are reflected in the novel Çıkrıklar Durunca.

Anahtar Kelimeler

Sadri Ertem, Çıkrıklar Durunca, positive type, revolutionary romanticism, epic narration

Kaynakça

• Belge, Murat. Marksist Estetik. BFS Yayınları, 1989.
• Demir, Ahmet. Sosyal Gerçekçilik Anlayışı ve Sadri Ertem’in Roman ve Hikâyelerinde Yapı, Tema, Anlatım, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi-2006, s.5.
• Demir, Ayşe. Mekânın Hikâyesi Hikâyenin Mekânı: Türk Hikâyesinde Mekân (1870-1922 dönemi). Kesit Yayınları, 2011.
• Eagleton Terry. Marksizm ve Edebiyat Eleştirisi. İletişim Yayınları, 2016.
• Eagleton, Terry. İdeoloji. Çeviren Muttalip Özcan, Ayrıntı Yayınları, 2015.
• Ertem, Sadri. Çıkrıklar Durunca. Salkımsöğüt Yayınları, 2014.
• Frye, Northrop. Eleştirinin Anatomisi. Ayrıntı Yayınları, 2015.
• Gorki, Maksim. Edebiyat Yaşamım. Çeviren Şemsa Yeğin, Payel Yayınları, 1989.
• Kaplan, Ramazan. Cumhuriyet Dönemi Türk Romanında Köy. Akçağ Yayınları, 1997.
• Korkmaz, Ramazan. Sabahattin Ali İnsan ve Eser. Kesit Yayınları, 2016.
• Korkmaz, Ramazan. “Sabahattin Ali’nin Romanlarında Karakterler / Kişiler Dünyası”, Romanda Kişiler Dünyası (Roman Karakterlerinin Doğası Üzerine İncelemeler…). Editörler: Ramazan Korkmaz, Veysel Şahin. Ankara: Akçağ Yayınları, 2018.
• Lukacs, Georg. Çağdaş Gerçekçiliğin Anlamı. Çeviren Cevat Çapan, Payel Yayınları, 1979.
• Marx, Karl, Engels Friedrich. Seçme Mektuplar. Çeviren Alaattin Bilgi. Evrensel Basım Yayın, 1996.
• Moran, Berna. Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İletişim Yayınları, 2017.
• Oktay, Ahmet. Toplumcu Gerçekçiliğin Kaynakları. İthaki Yayınları, 2008.
• Önertoy, Olcay. Cumhuriyet Dönemi Türk Roman ve Öyküsü. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1984.
• Öztürk Emine ve Parer Özlem M. “Bir Sosyalist Realistin Doğuşu: Maksim Gorki Romantizmi.” Uluslararası Toplumsal Bilimler Dergisi. Cilt: 5. S. 2, 2021, ss. 59-83.
• Parlatır, İsmail. Türk Romanında Tipler. Ekin Basım Yayın Dağıtım, 2019.
• Soğukömeroğulları, Mehmet. “Ahmet Ümit’in Kar Kokusu Romanında Toplumcu Gerçekçilik.” Journal of Turkish Studies (Elektronik), c. 5, s. 1, 2010, ss. 1310 – 1327.
• Şahin, Veysel. “İstanbul’un Bir Yüzü Romanında Kişiler Dünyası.” Romanda Kişiler Dünyası (Roman Karakterlerinin Doğası Üzerine İncelemeler…). Editörler: Ramazan Korkmaz, Veysel Şahin. Ankara: Akçağ Yayınları, 2018.
• Şahin, Veysel ve Topdaş, Fatma. “Toplumsal Gerçekçilik Bağlamında Yaşar Kemal’in ‘Dağın Öte Yüzü’ Üçlemesi.” Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, Cilt: 2, Sayı: 1, 2016, ss. 463 482.
• Şahin, Veysel ve Aksu, Aynur. “Refik Erduran’ın Romanlarında Sosyo-Kültürel Yozlaşma ve Yabancılaşma.” Journal of Turkish Language and Literature, Cilt: 6 Sayı: 3, 2020, (541-566).
• Tüzer, İbrahim ve Hüküm, Muhammed. Edebiyat Sosyolojisi. Akçağ Yayınları, 2019.
• Tüzer, İbrahim. “Kemal Tahir ve ‘Sağırdere’ Gerçekliği Üzerine.” Bilim Yolu, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, s.3, 2003, ss. 649-657.