Kamu Yararı Kavramının Kökenleri: Antikiteden Ortaçağa ‘Ortak İyi’ Kavramının Anlam ve İşlevleri Üzerine Bir İnceleme

Year 2025, Volume: 22 Issue: 1, 259 - 288, 24.01.2025

Muzaffer Dülger

Abstract

“Kamu Çıkarı/Yararı” (Utilitas Publica) kavramı, devletin icrai ve düzenleyici faaliyetlerinin, yasamanın ve kamu hukukun bir ilkesi, aynı zamanda hukukçuların hukuku yorumlama, karar verme ve hukuku geliştirmeye dönük yararlandıkları metodik bir vasıta olmak bakımından, yüzyıllardır üzerinde durulan bir kavramdır. Bununla birlikte, onun içeriği konusundaki tartışmalar da yüzyıllardır devam etmektedir. Kamu yararı, çoğunluğun mu yoksa toplumun bütününün mü yararıdır? Zenginliğin ya da mutluluğun azamileştirilmesi midir, yoksa adil dağıtımı mı? Hükümetlerin hal ve şartlara bağlı değişken çıkarları da kamu yararı kapsamına dahil midir? Yoksa kamu yararı her kapıyı açmaya yarayan politik bir alet midir? Bu makalede, kamu yararı kavramının arka planındaki “ortak iyi” (common good / bonum commune) kavrayışı ve bunun modern öncesi felsefedeki görünüşleri ele alınacaktır. Bu kavramsallaştırmanın izlerini Antik Çin felsefesinde bile fark edebilmek mümkündür. Fakat Batı felsefesinde etki doğuran yorumlar, Aristoteles, Stoa Felsefesi ve bunların Skolastik felsefedeki yorumlarıdır. Makalede bu modern öncesi ahlak ve siyaset felsefesi kaynakları üzerinden, “ortak iyi” kavramının temelindeki bir takım düşünsel unsurlar ortaya çıkarılmaya çalışılacaktır.

Keywords

Ortak İyi, Kamu Yararı, Aristoteles, Mohizm, Cicero, Thomas Aquinas, Ockham’lı William

The Origins Of The Concept Of The Public Utility: A Study On The Meaning And Functions Of The 'Common Good' From Antiquity To The Middle Ages

Abstract

The concept of “Public Interest/Utility” (Utilitas Publica) is a concept that has been emphasised for centuries as a principle of the executive and regulatory activities of the state, legislation and public law, as well as a methodical tool used by jurists to interpret, decide and develop the law. However, debates on its content have also been continuing for centuries. Is the public interest the interest of the majority or of society as a whole? Is it the maximization of wealth or happiness, or its fair distribution? Does it also include the contingent interests of governments? Or is the common good a political tool to open every door? In order to partially concretise the answers to these questions, this article will examine the concept of the ‘common good’ (bonum commune) behind the concept of public utility and its manifestations in early modern philosophy. It is possible to recognise traces of this conceptualisation even in ancient Chinese philosophy. However, the interpretations that have had an impact on Western philosophy are Aristotle, the Stoic philosophy and their interpretations in Scholastic philosophy. In this article, through these pre-modern sources of moral and political philosophy, some intellectual elements underlying the concept of ‘common good’ will be tried to be revealed.

Keywords

Common Good, Public Utility, Aristotle, Mohism, Cicero, Thomas Aquinas, William of Ockham

References

• AĞAOĞULLARI, Mehmet Ali / KÖKER, Levent: Tanrı Devletinden Kral-Devlete, 4.baskı, İmge Kitabevi, Ankara, 2004.
• AKILLIOĞLU, Tekin: “Kamu Yararı Kavramı Üzerine Düşünceler”, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 1-3, 1988, s. 11-22.
• AQUINAS, Thomas: Selected Political Writings (ed. A. P. D’Entreves; trans. J. G. Dawson), Basil Blackwell Publ., Oxford, 1974.
• ARAL, Vecdi: Mutluluk ve Toplumun Esenliği, Legal Kitabevi, İstanbul, 2012.
• ARİSTOTELES: Nikhomakhos’a Etik (çev. Saffet Babür), 4.baskı, Bilgesu Yay., Ankara, 2012.
• ARİSTOTELES: Politika (çev. Furkan Akderin), 3.baskı, Say Yay., İstanbul, 2017.
• AUGUSTINUS: Tanrı Devleti: Seçmeler (çev. Öncel Sencerman), BilgeSu Yay., Ankara, 2021.
• BERMAN, Harold: Hukuk ve Devrim: Batı Hukuk Geleneğinin Oluşumu (çev. Kıvılcım Turanlı), Pinhan Yay., İstanbul, 2020.
• CELANO, Anthony J.: “Interpreting Aristotle’s Concept of the Common Good”, Common Good and Self-Interest in Medieval and Early Modern Philosophy (eds. Heikki Haara, Juhana Toivanen), Springer, Switzerland, 2024, s. 31-50.
• CHAPMAN, Fr. Bonaventura: “St. Thomas and the Common Good”, 10/11/2014, Dominicana (Erişim Tarihi: 13/10/2024), Açık Erişim: https://www.dominicanajournal.org/st-thomas-and-the-common-good/#
• CİCERO, Marcus Tullius: Yasalar Üzerine (çev. C. Cengiz Çevik), Türkiye İş Bankası Yay., İstanbul, 2016.
• CİCERO, Marcus Tullius: Yükümlülükler Üzerine (çev. C. Cengiz Çevik), Türkiye İş Bankası Yay., İstanbul, 2013.
• COSTA, Iacopo: “Albert the Great and Thomas Aquinas on Charity and the Common Good”, Common Good and Self-Interest in Medieval and Early Modern Philosophy (eds. Heikki Haara, Juhana Toivanen), Springer, Switzerland, 2024, s. 75-87.
• DOĞANAY, Ümit: “Toplum Yararı ve Kamu Yararı Kavramları”, Mimarlık Dergisi, Sayı: 7, Temmuz-1974, s. 5-6. Açık Erişim: http://dergi.mo.org.tr/dergiler/4/471/6895.pdf
• DUKE, George: “Ortak İyi” (çev. Ezgi Duman), Doğal Hukukçu Hukukbilim (eds. George Duke, Robert P. George; Türkçe ed. Ertuğrul Uzun), Zoe Kitap, İstanbul, 2023, s. 437-467.
• DÜLGER, Muzaffer: “Hukukun Teleolojisi”, Sakarya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:11, Sayı:1, Temmuz-2023, s. 495-518.
• DÜLGER, Muzaffer: Hukuka Ekonomik Yaklaşımın Toplumsal Dayanakları, On İki Levha Yay., İstanbul, 2020.
• FRASE, Chris: The Philosophy of Mòzĭ: The First Consequantalists, Columbia University Press, New York, 2016.
• GAUDEMET, Jean: “Utilitas Publica”, Revue historique de droit français et étranger (1922-), Quatrième série, Vol. 28, 1951, s. 465-499.
• GEUSS, Raymond: Kamusal Şeyler, Özel Şeyler (çev. Gülayşe Koçak), Yapı Kredi Yay., İstanbul 2007.
• KARADENİZ, Özcan: Roma’da Kamulaştırma ve ‘Kamu Yararı’ Kavramı, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yay., Sevinç Matbaası, Ankara, 1975.
• KEMPSHALL, Matthew S.: The Common Good in Late Medieval Political Thought, Oxford University Press, New York, 1999.
• KILIÇ, İlker: “Kamu Yararı: Fetişizm ve İdeoloji”, Çankaya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:6, Sayı:1, Nisan-2021, s. 271-306.
• LAMBERTINI, Roberto: “Old Wine in New Wineskins: William Ockham and the Common Good in Context”, Common Good and Self-Interest in Medieval and Early Modern Philosophy (eds. Heikki Haara, Juhana Toivanen), Springer, Switzerland, 2024, s. 130-148.
• MİLL, John Stuart: Hürriyet Üstüne (çev.: M. O. Dostel), 3.baskı, Liberte Yay., Ankara, 2012.
• NORMORE, Calvin G.: “Honestum to Goodness”, Common Good and Self-Interest in Medieval and Early Modern Philosophy (eds. Heikki Haara, Juhana Toivanen), Springer, Switzerland, 2024, s. 17-30.
• PALMÉN, Ritva: “Medieval Monastic Ideas of the Compatibility Between the Individual and the Common Good”, Common Good and Self-Interest in Medieval and Early Modern Philosophy (eds. Heikki Haara, Juhana Toivanen), Springer, Switzerland, 2024, s. 51-74.
• SIMMONDS, Nigel E.: Central Issues in Jurisprudence, 3th ed., Sweet & Maxwell, London, 2010.
• STAGL, Jacob F.: “Die Functionen der Utilitas Publica”, Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte: Romanistische Abteilung, Vol. 134, 2017, s. 514-523.
• TOIVANEN, Juhana / HAARA, Heikki: “Introduction: On the Conflict Between Common Good and Individual Good”, Common Good and Self-Interest in Medieval and Early Modern Philosophy (eds. Heikki Haara, Juhana Toivanen), Springer, Switzerland, 2024, s. 1-16.
• VİTORİA, Francisco de: “Tomasso d’Aquino Üzerine Ders (Summa Theologica I-II, 90-105, Yasa Üzerine)” (çev. Cansu Muratoğlu), Dersler (ed. Cansu Muratoğlu), Dost Kitabevi, Ankara, 2017, s. 192-254.