I. Alaeddin Keykubat’ın Baniliğinde Yapılan Hanların Orantı, Denge ve Modülasyon İlişkisi Üzerine Bir İnceleme

Year 2025, Volume: 30 Issue: 1, 235 - 257, 29.04.2025

Melek Ersoy Demirtaş , Tuğba Erdil Dinçel

https://doi.org/10.53433/yyufbed.1492154

Abstract

Bu çalışmada, I. Alaeddin Keykubat döneminde yapılan kervansarayların (hanların) orantı, denge ve modülasyon açısından incelenmesi amaçlanmıştır. Bu yapılar, estetik ve işlevsel anlamda o dönemin mimari anlayışını ve teknik becerilerini yansıtmaktadır. Çalışma, bölge veya şehir yerine bir hükümdar dönemini ele alarak, banilik kültürünün sosyal yapı içindeki önemine değinmiştir. Kervansarayların, Anadolu Selçuklu kervansaraylarının yapısal özellikleriyle, plan tipolojileri, cephe özellikleri, taşıyıcı yapılar, malzeme kullanımı ve süslemeler gibi başlıklar altında detaylı bir şekilde ele alınmıştır. Araştırma, orantı, denge ve modülasyonun farklı kültürlerdeki yerini ve Anadolu Selçuklu mimarisiyle olan etkileşimini incelemiştir. Ayrıca, Anadolu Selçuklu mimarisinde bu kavramların varlığı da sorgulanmıştır. Gözlem yöntemi olarak Orhan Cezmi Tuncer’in Sivas Gök Medrese örneğinde yaptığı analiz ve ölçümler esas alınmıştır. I. Alaeddin Keykubat döneminde yapılan özel hanlar arasında Aksaray Sultan Hanı, Tuzhisarı Sultan Hanı ve Alara Han incelenmiştir. Bu yapıların plan, cephe ve taçkapısında orantı, denge ve modülasyon incelemesi yapılmıştır. Hanların yapısal özellikleri, çizimler, fotoğraflar ve dijital araçlar kullanılarak incelenmiştir. Özet olarak, bu çalışma, Anadolu Selçuklu dönemi kervansaraylarının mimari analizini, orantı, denge ve modülasyon kavramları üzerinden ele alarak, bu yapıların estetik ve yapısal özelliklerini kapsamlı bir şekilde değerlendirmiştir.

Keywords

Anadolu Selçuklu, Denge, Kervansaray, Modülasyon, Orantı

A Research on the Proportion, Balance, and Modulation Relationship of the Caravanserais Built Under the Patronage of Kayqubad I

Abstract

This study aims to examine the caravanserais (khans) built during the patronage of Kayqubad I in terms of proportion, balance, and modulation. These structures reflect the architectural understanding and technical skills of that period in both aesthetic and functional terms. The study addresses the importance of the culture of patronage within the social structure by examining the period of a ruler rather than focusing on a specific region or city. Caravanserais, particularly those from the Anatolian Seljuks, are discussed in detail concerning their structural properties, plan typologies, facade features, supporting structures, materials used, and decorations. The research also explores the role of proportion, balance, and modulation across different cultures and their interactions with Anatolian Seljuk architecture. Additionally, the presence of these concepts within Anatolian Seljuk architecture is questioned. Observational methods adopted from Orhan Cezmi Tuncer’s analysis and measurements of the Sivas Gök Medrese serve as the basis for this study. Specific khans built during the era of Kayqubad I, such as Aksaray Sultan Hanı, Tuzhisarı Sultan Hanı and Alara Han, are examined. These structures have been analyzed with regard to proportion, balance, and modulation in their plans, facades, and crown gates. The structural properties of the khans have been investigated using drawings, photographs, and digital tools. To this end, this study provides a comprehensive architectural analysis of Anatolian Seljuk period caravanserais, examining their aesthetic and structural features through the concepts of proportion, balance, and modulation.

Keywords

Anatolian Seljuk, Balance, Caravanserais, Modulation, Proportion

References

• Acun, H. (2007). Anadolu Selçuklu dönemi kervansarayları. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları
• Algan, N. (2008). Anadolu Selçuklu dönemi mimarisi taş yüzey süslemelerinin incelemesi ve seramik yorumları. (MSc), Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir, Türkiye.
• Anadolu Agency. (2024). "Mavi Medrese" kapsamlı restorasyonun ardından yaklaşık 371 bin ziyaretçi ağırladı. https://www.aa.com.tr/tr/kultur/mavi-medrese-kapsamli-restorasyonun-ardindan-yaklasik-371-bin-ziyaretci-agirladi/3254787
• Arapoğlu, M. (2024). X. ve XII. yüzyıllar Maveraünnehir ribatları. Sanat ve İnsan Dergisi, 8(1). https://doi.org/10.5281/zenodo.13357255
• Bommelaer, J.-F. (1985). Le dessin d’architecture dans les sociétés antiques. Leiden: Centre de Recherche sur le Proche Orient et la Grèce antiques.
• Çakmak, B. Y., & Şahin, M. (2018). Selçuklu portallerinin günümüz cephe elemanı olarak kullanılması: Konya örneği. Artium, 6(2), 11-19.
• Coulton, J. J. (1974). Towards understanding Doric design: The stylobate and the intercolumnations. Annual of the British School at Athens, 69, 61-86.
• Ching, F. D. K. (2014). Architecture: Form, space and order (4th ed.). John Wiley&Sons
• Erdmann, K. (1961). Das anatolische karavansaray des 13. jahrhunderts: Katalog-Abbildungen (Vol. I-III). Berlin: Verlag Gebr. Mann
• Ersoy, M. (2021). I. Alaeddin Keykubat’ın baniliğinde yapılan hanların orantı, denge ve modülasyon ilişkisi üzerine bir inceleme. (MSc), Haliç Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, istanbul.
• Ertug, A. (1991). The Seljuks: A journey through Anatolian architecture. Istanbul
• Erzen, J. N. (1976). Eğitim estetik süreç olarak yorumu ve mimarlık eğitimi. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 2, 175-185
• Ettinghausen, R., Grabar, O., & Jenkins-Madina, M. (2001). Islamic art and architecture: 650-1250. Yale University Press.
• Gabriel, A. (1931). Monuments Turcs d'Anatolie (Vol. I). Paris: Editions de Boccard.
• Gençer, F. (2024). Anadolu Selçuklu mimarisinde birleşik işlevli yapılarda kütle biçimlenişinin ve oranlarının geometrik analizi. Art-Sanat Dergisi, 22, 31-59. https://doi.org/10.26650/artsanat.2024.22.1483701
• Goodwin, G. (1997). A history of Ottoman architecture. Thames & Hudson.
• Hillenbrand, R. (1994). Islamic architecture: Form, function, and meaning. Columbia University Press.
• Jones, M. W. (1989). Designing the roman corinthian order. Journal of Roman Archaeology, 2, 35-69
• Kalaycı, L. (1994). Sanat'ta altın oran'ın metaformoz hikayesi. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, Türkiye.
• Khalil, K. F., & Wahid, J. (2018). The proportional relations systems of Islamic architecture. International Journal of Scientific and Research Publications, 3(1).
• Komaroff, L., & Yalman, S. (2001, October 1). The Art of the Seljuqs of Iran (ca. 1040–1157). The Metropolitan Museum of Art. https://www.metmuseum.org/essays/the-art-of-the-seljuqs-of-iran-ca-1040-1196
• Krier, R. (1988). Archirectural composition. Academy Editions
• Kuban, D. (1981). 100 soruda Türkiye sanat tarihi. Gerçek Yayınevi.
• Kuban, D. (2010). Selçuklu çağında Anadolu sanatı. Yapı Kredi Yayınları.
• Kuşçu, H. M. (2020). Sivas Buruciye Medresesi (1271) ön yüz düzeninde orantı ve modüler sistem arayışı üzerine bir deneme. Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 13, 27-78.
• Lubi̇cz, R. A. S. (1981). The temple in man sacred architecture and perfect man. Ny Inner Traditions International.
• Majewski, M. (2024). Understanding geometric pattern and its geometry: Using Anatolian Seljuk architecture as a source of inspiration for students' projects in mathematics. Electronic Journal of Mathematics & Technology, 18(1).
• Mirzaakhmedov, S. D. (2016). The Ribat-Caravanserais from the Eastern Suburbs of Paykand, Archaeological and historical aspects. Journal of Inner Asian Art and Archaeology, 7, 109-123. https://doi.org/10.1484/J.JIAAA.4.2017006
• Mirzaakhmedov, D. K., & Stark, S. (2013). Archaeological investigations at the “long wall” of Bukhara. Institute for the Study of the Ancient World, NYU. https://isaw.nyu.edu/research/bukhara-project/reports/season-2013
• Necipoğlu, G. (Ed.). (1994). Muqarnas: An Annual on Islamic Art and Architecture (Vol. 11). Brill.
• Ousterhout, R. G. (2019). Eastern medieval architecture: The building traditions of Byzantium and neighboring lands. Oxford University Press.
• Ögel, S. (1987). Anadolu Selçuklularının taş tezyinatı. İstanbul: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özergi̇n, M. (1965). Anadolu'da Selçuklu kervansarayları. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 15(20), 141-170.
• Pinder, D. (1996). Subverting cartography: The situationists and maps of the city. Environment and planning A, 28(3), 405-427.
• Rasmussen, S. E. (1962). Experiencing architecture. MIT Press.
• Rice, T. T. (2015). Anadolu Selçuklu tarihi. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Schliephacke, H. (1968). Abu Simbel - Eine zweimalige künstlerische und technische Leistung. Sonderdruck der Hünnebeck
• Scruton, R. (1979). The aesthetics of architecture. Princeton University Press.
• Stierlin, H., & Stierlin, A. (1998). Turkey: From the Seljuks to the Ottomans. Köln, Germany: Taschen.
• Şenyi̇ği̇t, Ö. (2010). Biçimsel ve anlamsal ifade aracı olan cephelerin değerlendirilmesine yönelik bir yaklaşım: İstanbul'da Meşrutiyet ve Halaskargazi caddelerindeki cephelerin incelenmesi. Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Türkiye.
• Tuncer, O. C. (1981). Orantı ve modül üzerine Selçuklu yapılarından bazı örnekler. Vakıflar Dergisi, 13, 449-456.
• Tuncer, O. C. (1982). Birkaç Selçuklu taçkapısında geometrik araştırmalar. Vakıflar Dergisi, 16, 61-76.
• Tuncer, O. C. (2010). İstanbul Edirnekapı Mihrimah Sultan Camisi geometrik kurgusu. Vakıflar Dergisi, 33, 113-124.
• Tuncer, O. C. (2015). Vakıf yapılarında estetik kavramlar. Vakıflar Dergisi, 43, 149-172.
• Turan, R., & Kırpık, G. (2016). Selçuklu dönemi Türklerde sosyal ve ekonomik hayat. In Selçuklu el kitabı (pp. 479-509). Ankara: GRAFİKER.
• Vi̇truvi̇us. (2019). Mimarlık üzerine 10 kitap (pp. 230-231). Alfa Yayınları.
• Yalouris, A., & Yalouris, N. (1995). Olympia: Guide to the museum and the sanctuary. Ekdotike Athenon S.A.
• Yavaş, A. (2010). Anadolu Selçuklu banilerinin politik yaşamlarıyla mimari faaliyetleri arasındaki ilişkiler. Türklük Bilimi Araştırmaları, 28, 409-417.
• Yavuz, A. T. (1991). Mircinge han ve Anadolu Selçuklu dönemi eşodaklı kervansaraylar arasındaki yeri. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 11(1-2), 41-55.
• Yavuz, A. T. (1997). The concepts that shape Anatolian Seljuq caravanserais. Muqarnas, 14, 80-95. https://doi.org/10.2307/1523237
• Yılmaz, E. M. (2017). Selçuklu dönemi medreselerinde altın oran-estetik ilişkisi: Konya örneği. (MSc), Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya, Türkiye.