OSMANLI YÖNETİMİ DÖNEMİNDE URMİYAʼDA YAŞAMIŞ AŞİRETLER: AFŞARLAR

Yıl 2018, Sayı: 1, 0 - 0, 25.06.2018

Yahşıhanım Nesirova

Öz

Geçen yüzyılın 80ʼli yıllarında Azerbaycanʼda Osmanlı Arşiv

belgelerinin öğrenilmesi ve araştırılmasına başlanılmış oldu. Makale 1728

tarihli “Halhal ve Urmiya Livalarının Mufassal Defteri” arşiv belgesi

bünyesinde yazılmıştır. Belgede Osmanlı hakimiyeti döneminde Urmiya,

Halhal ve Salmas arazilerinin idari bölümü, sosyo-ekonomik durumu, nüfusu,

dini-demografik durumu ile ilgili net bilgiler yeralmaktadır.

“Defter”in verilerine göre, Osmanlı dönemi Urmiya bölgesinde

yaygın şekilde göçebe ve konar-göçer aşiretler, özellikle, Afşar aşireti aileleri

yaşamış oldukları görülmektedir. 6 mahalleli Urmiya şehrinin özellikle Çarşı

mahallesinde İmanlı, Kasımlı, Areşli, Haydarlı, Alibeyli, Kara Hasanlı ve

diğer Afşar ailelerinin yaşaması ilginçtir. Belgede Urmiya şehri Afşarları üçün

belirlenmiş vergiler üzerine kayıtlar geçmemektedir. Bu ise sözkonusu

ailelerin uğraşım alanı ile ilgili net fikirler söylemekte zorluk yaratmıştır.

Bazen “Afşar”, bazen de “Avşar” olarak adı geçen bu Aşiretlerin,

genelde, çoğunlukla hayvancılıkla uğraşmış oldukları bellidir. “Defter”in

verileri bunun aksini göstermektedir. Nitekim, Urmiya bölgesi Afşarlarının

hayvancılıkla yanısıra, tarım, bağ-bostancılık, arıcılıkla uğraşmış oldukları ve

bununla ilgili devlet hazinesine belli hacimde vergi ödemiş oldukları

belirtilmektedir.

İşte bu “defter”, zamanında Safevi I Şah Abbas (1587-1629)

tarafından Abivert ve Horasanʼdan Urmiya ve Sulduz topraklarına sürülmüş

büyük Türkman aşiretlerinden biri olmuş Afşarlarʼın XVIII yüzyıl başları

Urmya bölgesinde Osmanlı yönetimi döneminde mevcut olmuş yaşam tarzı,

uğraşımı, sosyo-ekonomik durumu, bölgedeki demografik ve dini-etnik

duruma etkisi üzerine elimize henuz bilinmeyen bilgiler sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan, Osmanlı, Mufassal Defter, Urmiya, Afşarlar, Aşiret

Kaynakça

• Albayrak, R. (2016). Türklerin İran’ı. Çevirmen R. Asker. Bakü: 2. Mütercim Yayınevi. Alizade, O. (2009). XVIII Asrın Birinci Yarısında Osmanlı-Safevi Münasebetleri. Bakü: Elm. Bilgili, A.S. (2004). Osmanlı, İran ve Azerbaycan – I. (16. Ve 18. Yüzyıllar Sosyal ve Ekonomik Tarih). Erzurum. Bilgili, A.S. (2011). İran, Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan’da Osmanlı Vakıfları. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları. Defter-i Mufassal-i Liva-i Halhal ve Liva-i Urumi - İstanbul Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Tapu-tahrir defterleri, № 910. Divanü Lüğat-it-Türk Tercümesi - I. (1985). (Çeviren Besim Atalay). Ankara: TDK yayınları. Erdebil Livasının Müfassal Defteri (2004). (Araşdırma ve transliterasyon Erhan Arıklı tarafından yapılmıştır). Bakü: Nurlan Yayınevi. Erdebil Şeyh Safieddin-i Erdebili Vakfı Defteri - İstanbul Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Tapu-tahrir defterleri, № 896. Gence-Karabağ Eyaletinin Müfassal Defteri (2000). (Önsöz, tercüme, kayıt ve açıklamalar Dr.Hüsameddin Memmedov (Karamanlı) tarafından yapılmıştır). Bakü: Şuşa Yayınevi. Halaçoğlu, Y. (1998). XIV-XVII Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı Ve Sosyal Yapı. Ankara: TTK Basımevi. İrevan Eyaletinin Icmal Defteri (1996). (Araştırma, tercüme, kayıt ve ek kısımlar Ordinarüs Prof. Dr. Ziya Bünyadov ve Dr. Hüsameddin Memmedov (Karamanlı) tarafından yapılmıştır). Bakü: Elm Yayınevi. Lori Icmal Defteri (2004). (Önsöz, metin-dizin, tercüme və kayıtlar, Ordinarüs Prof. Dr. Şahin Mustafayev tarafından yapılmıştır). Bakü: Nurlan Yayınevi. Mehemmedi, A. (2009). Urmiya Şehri Kohen (Urmiya Eski Şehir). T.: Ferzane. Naxçıvan Sancağının Mufassal Defteri (2001).(Araştırma, tercüme, kayıt ve açıklamalar Ordinarüs Prof. Dr. Ziya Bünyadov ve Dr. Hüsameddin Memmedov (Karamanlı) tarafından yapılmıştır). Bakü: Elm Yayınevi. Özgüdenli, O.G. (2012). Urmiye. İslam Ansiklopedisi. c. 42. Ankara: TDV Yayınları. Sumer, F. (1935). Oğuzlar (Türkmenler). Ankara: Ankara Universitesi yayınları. Şemdanizade Findikli Süleyman Efendi (1976). Mür’i’t-TevarihI. (Prof.Dr. M.Münir Aktepe). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası. Tiflis Eyaletinin Müfassal Defteri (2001). (Qazax və Borçalı) Giriş, tercüme ve kayıtlar Ordinarüs Prof. Dr. Şahin Mustafayev tarafından yapılmıştır). Bakü: Pedagogika Yayınları. Ал-Баладзори (1927). Книга завоевания стран (Текст и перевод с арабского П.К.Жузе). Отрывки (материалы по истории Азербайджана) Баку,1927. вып.3.с.28. Мустафазаде; Т.Т. (1993). Азербайджан и русско-турецкие отношения в первой трети ХVIII в. Бaку: Элм, 1993, 240 с. Петрушевски И.П. (1949). Очерки по истории феодальных отношений в Азербайджане и Армении в ХV- начале XIX вв. Ленинград: Изд-во ЛГУ, 1949, 380 с.