Fahruddin Râzî ve Kâdî Abdülcebbâr’ın Subûtî ve Haberî Sıfatlara Konu Olan Âyetlere Yaklaşımı ve Değerlendirmesi

Yıl 2015, Cilt: 6 Sayı: 1, 193 - 214, 15.06.2015

Süleyman Narol

Öz

Kur’an-ı Kerim muhataplarına varlık âleminin sonsuz güç ve kudret sahibi olan yüce yaratıcıyı

onun vasıflarını pek çok âyette ortaya koyarak tanıtmıştır. Allah Teâlâ’yı vasfeden bu âyetlerin

onun zâtına isnat edilip edilmeyeceği ve te’vil edilmesi konusu tefsir ve kelâm âlimleri arasında en

çok tartışılan konulardan birisi olmuştur. Bu tartışmaları ilmî arenaya taşıyan Mu’tezile’nin önemli

müfessirlerinden Kâdî Abdülcebbâr (v. 415/1024) mezhebinin beş temel inancı (usûl-i hamse) içerisinde

ilk sırada gelen tevhid ilkeleri gereği tenzihçi bir yaklaşım sergileyerek sıfatları zâtın aynı

kabul etmiş ve onların zâttan ayrı olmadığını söylemiştir. Böyle olmaması durumunda birden fazla

yaratıcının ortaya çıkacağını ileri sürmüştür. Subûtî sıfatların mastar olanlarını da aynı gerekçeyle

reddetmiştir. Haberî sıfatların ise yaratıcıyı varlıklara benzemekten uzak kılmak için aklın ışığında

te’vil edilmesi gerektiğini savunmuştur. Ehl-i Sünnet’in Eş’ariyye koluna mensup olan Fahruddin

Râzî (v. 606/1209) ise kendi mezhebi gibi sıfatların zâtın ne aynısı ne de gayrısı olduğunu savunmuş,

subûtî sıfatların mastar ya da manevî her ikisini de Allah’a izafe etmiştir. Haberî sıfatlar konusunda

ise kendi mezhep imamı Eş’arî’den farklı bir yaklaşım ortaya koyarak bunların te’vil edilmesi

gerektiğini savunur ve yöntem konusunda ayrı düşünmekle birlikte te’vil edilmesi konusunda Kâdî

Abdülcebbâr ile aynı düşünür.

Anahtar Kelimeler

Kur’an, Râzî, Kâdî Abdülcebbâr, Sıfat, Te’vil

Kaynakça

• Altaş, Eşref, Fahreddin er- Râzî’nin Eserlerinin Kronolojisi (İslam Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî), İsam yay., İstanbul, 2013.
• Çelebi, İlyas, İslâm İnanç sisteminde Akılcılık ve Kâdî Abdulcebbar, Rağbet yay., İstanbul, 2002.
• _____, DİA “Sıfat” md., TDV yay, Ankara, 2009, XXXVII.
• el-Eş'arî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail, el-ibâne an Usûlid-Diyâne (thk. Beşir Muhammed Uyûn), Mektebetü Dâri’l-Beyân, Dımeşk, 1990
• Gölcük, Şerâfeddin, Kelâm Tarihi, Esra yay., Konya, 1992.
• Güneş, Kâmil, İslâm Düşüncesinin Şekillenişinde Akıl ve Nass, İnsan yay., İstanbul, 2003
• Işık, Kemal, Mu’tezilenin Doğuşu ve Kelâmî Görüşleri, AÜİFY, Ankara, 1967.
• İbn Teymiyye, Ahmed b. Abdilhalîm, Nakdü Esâsü’t-Takdîs (thk. ed-Düveyş, Mûsâ b. Süleyman), I. baskı, Medine, 1425.
• el-Kâdî, Abdülcebbâr el-Hemedânî, Tenzîhü’l-Kur'an ani’l-Metâi’n, Dârun-Nehdati’l- Hadîse, Beyrut, tsz.
• _____, Müteşâbihü’l-Kur'an (thk. Adnan Muhammed Zerzûr), Dârut-Türâs, Kahire, 1185.
• _____, el-Muğnî fî ebvâbi’t-Tevhîd ve’l-Adâle (thk. Mahmud Muhammed Kâsım ve diğerleri), Kâhire, 1382-1385.
• _____, el-Münye ve’l- Emel (thk. Isamüddin Muhammed Ali), Dâru’l-Ma’rifeti’l- Câmiiyye, İskenderiyye, 1985.
• _____, Şerhu’l-Usûli’l-Hamse (thk. Abdulkerim Osman), Mektebetü Vehbe, Kahire, 1996. Küçük, Harun, Fahreddin, er-Râzî ve Ulûhiyyet Anlayışı, Basılmamış Y. Lisans Tezi, Konya, 2008.
• Koçyiğit, Hadisçilerle Kelâmcılar Arasındaki Münâkaşalar, AÜİFY, tsz..
• el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr, Kitabü’t-Tevhîd (thk. Bekir Toplaloğlu-Muhammed Aruçi), Dârus-Sâdır, Beyrut, tsz.
• _____, Te’vîlâtü Ehlis-Sünne (Tefsîru’l-Mâtürîdî), (thk. Mecdî Bâsellüm, Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, Beyrut, 2005.
• Özler, Mevlüt, İslâm Düşüncesinde Tevhid, Rağbet yay., İstanbul, 2005.
• er-Râğıb, el-İsbehânî el-Müfredât fî ğarîbil-Kur’an, I-II, Mektebetüs-Sekâfetü’t-Dîniyye, Kâhire, 2005.
• er-Râzî, Fahruddin İbn Allâme Ziyâüddin Ömer, Tefsîru’l-Fahrir-Râzî (Mefâtîhu’lĞayb), I-XXXII, Dâru’l-Fikr, Beyrût 1981.
• _____,el-Erbeîn fî Usûlid-dîn (thk. Ahmed Hicâzî es-Sakâ ), Mektebetü’l-Külliyyeti’l- Ezheriyye, Kahire, 1986
• _____, Esâsüt-Takdîs (thk. Ahmet Hicâzî es-Sakâ), Mektebetü’l-Külliyyâti’l- Ezheriyye, Kâhire, 1986.
• _____, Levâmiu’l-Beyyinât Şerhu Esmâillâhi Teâlâ ve’s-Sıfât, (tashih: Seyyid Muhammed ebû Feras), Matbaatüş-Şarkıyye, Mısır, 1323
• _____,el-Metâlibü’l-Âliyye mine’l-İlmi’l-İlâhî (thk. Ahmed Hicâzî es-Sekâ), Dâru’l- Kütübi’l-Arabiyy, Beyrut, 1987.
• _____,el-Mesâilü’l-Hamsûn fî Usûlid-dîn, (thk. Ahmed Hicâzî es-Sekâ), Dâru’l-Ceyl, Beyrût 1990.
• _____,Muhassalu Efkâri’l-Mütekaddimîn ve’l-Müteahhirîn mine’l-Ulemâi ve’l-Hukemâi ve’l-Mütekellimîn,Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, Kahire, tsz..
• el-Mağribî, Ali Abdulfettâh, el-Fıraku’l Kelâmiyye, Mektebetü Vehbe, Kahire, 1995.
• es-Sâbûnî, Nûreddin, Mâtürîdiyye Akaidi (Çev. Bekir Topaloğlu), D.İ.B. yay., Ankara, 2005.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdülkerim, el-Milel ven-Nihal (tsh. Ahmed Fehmi Muhammed), Dâr’ul-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût, 1992.
• Şimşek, M. Sait, Hayat Kaynağı Kur'an Tefsiri, Beyan yay., İstanbul, 2012,, II, s. 283. Topaloğlu, Bekir, İslam Kelâmcılarına ve Filozoflarına Göre Allah’ın Varlığı (İsbât-i Vâcib), DİB. yay., Ankara, 2001.
• Yıldırım, Suat, Kur'an'da Ulûhiyyet, Işık Akademi yay. İstanbul, 2010.
• Yavuz, Yusuf Şevki, DİA “İstivâ” md., TDV yay, Ankara, 2001, XXIII.
• Yücedoğru, Tevfik, DİA“Tekvin” md., TDV yay, Ankara, 2011, XXXX.
• ez-Zerkân, Muhammed, Fahreddîn er-Râzî ve Ârâuhu’l-Kelâmiyye ve’l-Felsefiyye, Dâru’l-Fikr, tsz.,