Riyâzî’nin Miʻrâciyyesi: Tanıtım ve Şerh

Yıl 2019, Sayı: 1, 9 - 53, 15.06.2019

Reyhan Keleş

Öz

Genel kabule göre milâdî 621 yılı Recep ayının 27. gecesi
miʻrâc
hadisesi gerçekleşmiş olup bu yolculukta Peygamber Efendimiz Mekke’deki Mescid-i Harâm’dan Kudüs’teki Mescid-i Aksâ’ya
gelmiş ve ardından Sidre-i Müntehâ’ya yükselip huzûr-ı İlâhî’de Cenab-ı Allah
ile görüşmüştür. Peygamber Efendimiz’in hayatında yer alan bu hadise şair ve
nâsirlerin kaleminde edebî bir neşveye bürünmüş ve miʻrâciyye
ve miʻrâc-nâme türünün ortaya
çıkmasını sağlamıştır.

Hz.
Peygamber’le ilgili dinî edebî bir tür olan miʻrâciyyelerde konu Hz.
Peygamber’in miʻrâc hadisesidir.
O’nun miʻrâcda karşılaştığı,
gördüğü, başına gelen her şey miʻrâciyyelerde işlenmiştir. Özellikle
uzun beyitlerle yazılı olan miʻrâciyyelerde konu ayrıntılı işlenirken
kısa miʻrâciyyelerde
ayrıntıya girmeden miʻrâc hadisesine genel hatlarıyla temas
edilmiştir. Diğer şairlere nazaran nispeten uzun sayılabilecek bir miʻrâciyye yazan,
XVI-XVII. yüzyılda yaşamış Divan şairi ve Tezkire yazarı Riyâzî’nin miʻrâciyyesinin
tanıtılacağı bu çalışmada miʻrâciyyenin tüm beyitleri şerh edilmek
suretiyle İslâm tarihi kaynaklarında anlatılan miʻrâc ile bir şairin
gönül penceresinden satırlara dökülen miʻrâc hadisesi
karşılaştırılacak ve edebiyatçı gözüyle bir miʻrâc mevzuu
anlatılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk İslâm edebiyatı, miʻrâc, miʻrâciyye, Riyâzî

Kaynakça

• Açıkgöz, Namık. “Riyâzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35: 144-145. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Açıkgöz, Namık. Riyâzî Divanı’ndan Seçmeler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Açıkgöz, Namık. Riyâzî, Hayatı, Eserleri ve Edebî Kişiliği (Dîvân, Sâkî-nâme ve Düstûrü’l-Amel’in Tenkidli Metni). Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi, 1986.
• Açıkgöz, Namık. Riyâzü’ş-Şuʻarâ, Riyâzî Muhammed Efendi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 1982.
• Ahmed Esʻad Efendi. Mir’ât-ı Muhammedî Yâhûd Safâ-yı Rûh. İstanbul: Maarif Matbaası, 1302.
• Akar, Metin. Türk Edebiyatında Manzum Miʻrâc-nâmeler. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1987.
• Alıcı, Feyzi. “Çevgân”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8: 294-295. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Alpay, Gönül. “Riyâzî”. İslâm Ansiklopedisi. 9: 751-753. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, ts.
• Bursalı Mehmed Tâhir. Osmanlı Müellifleri. Ankara: Bizim Büro Basımevi, 2009.
• Çetin, Abdurrahman. “Ezan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12: 36-38. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Ege, Hasan. İslâm Tarihi Sîret-i İbn-i Hişam Tercemesi. 4 cilt. İstanbul: Kahraman Yayınları, 2006.
• el-Aclûnî, İsmâil b. Muhammed. Keşfü’l-Ḫafâ ve Müzîlü’l-İlbâs. 2 cilt. Beyrut, 1351.
• el-Buhârî, Muhammed b. İsmâîl. el-Câmi’u’ṣ-Ṣaḥîḥ. Riyad: Mektebetü Dâri’s-Selâm, 1999.
• el-Cezûlî, Muhammed b. Süleymân. Şerh-i Delâ’ilü’l-Hayrât ve Şevâriku’l-Envâr. Şrh. Muhammed Kara Davud Efendi (İzmitî). Sad. M. Faruk Gürtunca. İstanbul: Huzur Yayınları, 2015.
• el-Hirevî, Muînuddîn Muhammed Emîn. Meʻâricü’n-nübüvve, Peygamberler Tarihi. Çev. Muhammed b. Muhammed Efendi (Altıparmak). Sad. A. Faruk Meyan. İstanbul: Berekât Yayınları, 1977.
• el-Meâfirî, Ebû Muhammed Abdülmelik b. Hişâm. es-Sîretü’n-nebeviyye. Thk. Cemâl Sabit - Muhammed Mahmud - Seyyid İbrahim. 2 cilt. Kahire: Dârü’l-Hadis, 2006.
• Erbaş, Ali. “Tûbâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41: 316-317. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• er-Râzî, Fahreddîn. Tefsîr-i Kebîr Mefâtîḥu’l-ġayb. Trc. Suat Yıldırım - Lütfullah Cebeci - Sadık Kılıç - C. Sadık Doğru. 23 cilt. Ankara: Akçağ Yayınları, 1992.
• Erzurumlu İbrahim Hakkı. Mârifetnâme. Sad. Cafer Durmuş - Kerim Kara. 3 cilt. İstanbul: Erkam Yayınları, 2011.
• İbn Saʻd. eṭ-Ṭabaḳātü’l-kübrâ. Thk. Muhammed Abdulkadir Atâ. 9 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiye, 1971.
• İpşiroğlu, Mazhar Şevket. İslâm’da Resim Yasağı ve Sonuçları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1973.
• Kâdî İyâz. Şifâ-i Şerîf Şerhi. Trc. Mehmet Yaşar Kandemir. 3 cilt. İstanbul: Tahlil Yayınları, 2012.
• Karabulut, Ali Rıza. Hâtemü’l-Enbiyâ Hz. Muhammed Aleyhi’s-selâmın Mucizeleri. Ankara: Elif Matbaacılık, 1975.
• Keleş, Reyhan. Divan Şiirinde Miʻrâciyye Kasideleri -Tespit ve Tahlil-. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2018.
• Konukçu, Enver. “Behrâm-ı Gûr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5: 356. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Kurnaz, Cemâl. “Felek (Edebiyat)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12: 306-307. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Mehmed Süreyyâ. Sicill-i Osmanî Yahud Tezkire-i Meşâhir-i Osmâniyye. Haz. Ali Aktan - Abdülkadir Yuvalı - Mustafa Keskin. İstanbul: Sebil Yayınları, 1997.
• Miʻrâciyye ve Naʻt-ı Şerîfler Mecmûası. Lala İsmail Efendi, 733: 3b-6a. Süleymaniye Kütüphanesi.
• Muhammed b. İshak b. Yesâr. Kitâbü’s-Siyer ve’l-meġāzî. Thk. Süheyl Zekkâr. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1976.
• Mustafa Safâyî Efendi. Tezkire-i Safâyî (Nuhbetü’l-Âsâr min Fevâidi’l-Eşʻâr) İnceleme-Metin-İndeks. Haz. Pervin Çapan. Ankara: AKM Başkanlığı Yayınları, 2005.
• Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1995.
• Müslim b. Haccâc. el-Câmi’u’ṣ-Ṣaḥîḥ. Beyrut: Dâru Kurtuba, 2009.
• Mütercim Âsım Efendi. Burhân-ı Kâtı. Haz. Mürsel Öztürk - Derya Örs. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009.
• Öztuna, Yılmaz. Türk Musikisi Ansiklopedisi. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 1974.
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları, 2008.
• Seyyid Ali Paşa. Mir’ât-ı Âlem. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1239.
• Şener. H. İbrahim - Yıldız, Alim. Türk İslâm Edebiyatı. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2003.
• Şeyhî Mehmed Efendi. Şakaik-i Nuʻmaniye ve Zeyilleri: Vekayiü’l-Fudalâ. Haz. Abdülkadir Özcan. 5 cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
• Uludağ, Süleyman. “Sidretü’l-müntehâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37: 151-152. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. 34-36. İstanbul: Marifet Yayınları, 1991.
• Uzun, Mustafa. “Miʻrâciyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30: 135-140. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Uzun, Mustafa. “Sidretü’l-müntehâ (Edebiyat)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37: 152-153. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Yavuz, Salih Sabri. “Miʻrac”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30: 132-135. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Yıldız, Alim. “Hz. Peygamber ile İlgili Edebî Türler”. Türk-İslâm Edebiyatı El Kitabı. Ed. Ali Yılmaz. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.