Muhammed b. Ġāzî’nin Ravżatu’l-ʿUkûl Adlı Eserinde Geçen Arapça Şiirlerde Hikmet

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 2, 179 - 204, 30.12.2018

Aladdin Gültekin

https://doi.org/10.32711/tiad.477085

Cited By: 1

Öz

Hayatta kazanılmış tecrübe ve deneyimlerin bilgece
söylenmiş veciz sözleri olarak görülen hikmet, geçmişten günümüze kadar daha
çok öğüt verme ve yol gösterme amacına yönelik hakîm kimseler tarafından bütün
dillerde kullanılmışlardır. Arap edebiyatında hikmet, edebi bir tür olarak daha
çok şiirler vasıtasıyla günümüze kadar ulaşmıştır. Arap şairleri, şiir inşa
ederken bu şiirlerinin içine hikmetli sözler yerleştirmişler, böylece
şiirlerine ilgi çektikleri gibi onların edebi değerlerini de artırmışlardır.
Şiir içinde okuyucuyla buluşan bu hikmetli sözler, dinleyen ve okuyan kimseler
için bir tecrübe ve bilgi kaynağı olmuş, onların kalplerine nüfuz etmiş ve
akıllarında kalıcı olmuştur.

Muhammed b. Ġāzî’nin Ravżatu’l-ʿUkûl adlı eserinde bu şiirlerin yoğun bir şekilde
işlendiğini tespit ettik. Bu çalışmada, söz konusu hikmetlerin Ravżatu’l-ʿUkûl ile daha önceki
kaynaklardaki benzer kullanımların ele alınması suretiyle değerlendirilmesi
amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Şiir, Hikmet, Mesel, Ravżatu’l-ʿUkûl, Muhammed b. Ġāzî

Al-Hikma in Arabic Poetry in Ravza Al-Uqûl by Muhammed b. Ġāzî

Öz

Words of wisdom, the aphorisms that are based on wise people’s knowledge
and life experiences, are widely used in all languages by writers for the
purpose of giving advice and guidance. In the Arabic literature wisdom words
are usually expressed through poetry, thus making such poetry a literary genre
called al-Hikma (wisdom). Arab poets,
when reciting their poems, injected wise words in a particular piece of poem in
order both to get people’s attention to their poem and to increase the literary
value of that poem. When the audience of such poems come across the wise words,
the words penetrate their hearts and remain permanently in their minds. Such
wise words are also intended to give guidance to the audience.

In Muhammed b. Ġāzî’s Ravza
al-Uqul, one can find a large number of poems that are written in the form of al-Hikma. In this study, it is aimed to
evaluate al-Hikma in Ravza al-Uqul by
making a comparison of the wise words used by Muhammed b. Ġāzî’ with the similar usage of
such words in previous sources.

Anahtar Kelimeler

Poetry, al-Hikma, Aphorism, Ravza al-Uqul, Muhammed b. Ġāzî

Kaynakça

• Abdu Rabbih, Şihabuddin Ahmed b. Muhammed. el-ʿIkdu’l-ferîd, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1404.
• Âmidî, Ebû’l-Kâsım Hasan b. Bişr. el-Muvâzane beyne şiʿr Ebî Temmâm ve’l-Buḥturî. Thk. Abdullah el-Mahârib. Kahire: Mektebetu Hancî, 1994.
• Amîdî, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. el-İbâne an sikâti’l-Mutenebbî lafẓen ve maʿnen. Thk. İbrahim ed-Dusûkî. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1961.
• Askerî, Ebu Hilâl el-Hasan b. Abdullah. Dîvânu’l-meʿânî. Beyrut: Daru’l-Ceyl, ts..
• Askerî, Ebû Hilâl Hasan b. Abdullah. Cemheretu’l-emsâl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts..
• Bagdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit. Târîḫu Baġdâd. Thk. Şakir Avvâd. Beyrut: Dâru’l-Garb, 2002.
• Beyhakî, Ahmed b. El-Hasan b. Ali Ebû Bekr. Kitâbu’z-zuhdi’l-kebîr. Thk. Âmir Ahmed Hayder. Beyrut: Muessesetu’l-Kutubi’s-Sekâfiyye, 1996.
• Beyhakî, Ahmed b. El-Hasan b. Ali Ebû Bekr. Şuʿabu’l-imân. Thk. Abdulali Abdulhamid. Bombay, Dâru’s-Selefiyye, 2003.
• Buhturî, Safiyuddîn Ebû’l-Feth İsâ. Unsu’l-mescûn ve râḥatu’l-maḥzûn. Thk. Muhammed Edîb el-Câdir. Beyrut, Dâru’s-Sadr, 1997.
• Bûnsî, Ebû İshâk İbrahim. Kenzu’l-kitâb ve munteḫabu’l-âdâb. Thk. Hayat Karre. Edu Dabi: y.y., 2004.
• Bustî, Ali b. Muhammed b. el-Huseyin b. Yusuf. Ḳasîdetu ʿunvâni’l-ḥikem. Haleb: Mektebetu’l-Matbuâti’l-İslâmiyye, 1984.
• Câhız, Amr b. Bahr b. Mahbûb Ebû Usmân. el-Beyân ve’t-tebyîn. Beyrut: Mektebetu’l-Hilâl, 1423.
• Câhiz, Amr b. Bahr b. Ebû Usmân. el-Buḫâlâ. Beyrut: Mektebetu Hilâl, 1419.
• Câhiz, Amr b. Bahr b. Ebû Usmân. Kitabu’l-ḥayvân. Beyrut: Dâru’l-İlmiyye, 1424.
• Cerrâvî, Ebû’l-Abbâs Ahmed b. Abdusselam. el-Ḥamâsetu’l-Maġrîbiyye. Thk. Muhammed Rıdvân ed-Dâye. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1991.
• Cevzî, Ebû’l-Ferec Abdurrahman. el-Mudhiş. Thk. Mervan Kabbânî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1985.
• Cumahî, Muhammed b. Sellâm b. Ubeydullah. Ṭabaḳâtu fuḥûlu’ş-şuʿâra. Thk. Mahmud Muhammed Şakir. Cidde: Dâru’l-Medenî, ts..
• Cundî, Muhammed b. Yusuf b. Yakub Bahauddîn. es-Sulûk fî ṭabakâti’l-ʿulemâ ve’l-mulûk. Thk. Muhammed b. Ali el-Huseyin. Sana, Mektebetu’l-İrşâd, 1995.
• Curcânî, Ebû’l-Hasan Ali b. Abdulaziz. el-Vasâṭa beyne’l-Mutenebbî ve ḫusûmih. Thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim, B.y., Matbaatu İsa, ts..
• Dâvûdî, Muhammed b. Ali b. Ahmed. Tabaḳātu’l-mufessirîn li’d-Dâvûdî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts..
• Dineverî, Ebubekir Ahmed b. Mervân. el-Mucâlese ve cevâhiru’l-ʿilm. Thk. Ebu Ubeyde Meşhur b. Hasan Âlu Selman. Beyrut: Cemiyyetu’t-Terbiyyeti’l-İslamiyye, 1419.
• Düzen, İbrahim Muhammed b. Ġāzî el-Malatyavî ve Eseri Ravzatu’l-Ukûl, İstanbul: Beyan Yayınları, 2016.
• Ebî Hayyân, Muhammed b. Yusuf el Endelusî. Tefsîru’l-baḥru’l-muḥît. Thk. Adil Ahmed Abdulmevcût. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2001.
• Ebşîhî, Şihabuddin Muhammed b. Ahmed. el-Musteṭraf fî kulli fenn musteẓraf. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, 1419.
• Ebû Muhammed, Abdulaziz b. Abdurrahman. Mecmûʿatu’l-ḳaṣâidu’z-zuhdiyyât. Riyad: Matâbiu’l-Hâlid, 1409.
• Ebû Tâhir, Sadruddîn es-Selefî Ahmed b. Ahmed b. İbrahim. Muʿcemu’s-sefer. Thk. Abdullah Amr el-Bârûdî. Mekke, y.y., ts..
• Ebu’l-Ferec, Ali b. Ebu’l-Ferec b. el-Hasan el-Basrî. el-Ḥamâsetu’l-Baṣriyye. Thk. Muhtaruddin Ahmed. Beyrut: Alemu’l-Kutub, ts..
• Endelusî, Ebû Ubeyd Abdullah b. Abdulaziz. Faṣlu’l-maḳāl fî şerḥi Kitâbi’l-Emsâl. Thk. İhsan Abbas. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1971.
• Esbahânî, Ebû’l-Kasım el-Huseyin b. Muhammed. Muḥâḍârâtu’l-udebâ’ ve muḥâverâtu’ş-şuʿarâ ve’l-belaġā. B.y., y.y.,1420.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. İḥyâu ʿulûmu’d-dîn. Beyrut, Dâru’l-Marife, ts..
• Gültekin, Aladdin. “Ravzatu’l-Ukûl Adlı Eserde Anlatılan İlk On Hikayedeki Arapça Şiir Örnekleri”, Geçmişten Günümüze Malatyalı İlim ve Fikir İnsanları Sempozyumu, (Türkiye-Malatya,17-19 Kasım 2017). Ed. y. 69. Sempozyum Bildiri Özet kitapçığı, 2017.
• Gültekin, Aladdin. “Ravzatu’l-Ukûl Adlı Eserde Geçen Mesel Örneklerine Dair Bir İnceleme”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6/5 (Aralık 2017): 3122-3139.
• Hadramî, Ebû Muhammed et-Tayyîb b. Abdullah b. Ahmed. Kalâdatu’n-naḥr fî vefayâtu ʿayâni’d-dehr. Thk, Halid Zevârî. Cidde: y.y., 2008.
• Hamevî, Şihabuddin Ebû Abdillah Yâkût, Muʿcemu’l-buldân. Thk. Beyrut: Dâru Sâdr, 1995.
• Havârizmî, Muhammed b. el-Abbâs Ebû Bekr. el-Emsâlu’l-muvellede. 1 Cilt. Ebudabi: Mecmau’s-Sekâfî, 1424.
• Herevî, Muhammed el Emin b. Abdullah el-Urumî. Tefsîru ḥadâiki’l-rûh ve’l-reyḥân fî revâbî ʿulûmu’l-Kur’ân. Thk. Haşim Muhammed Ali b. Huseyn Mehdî. Beyrut: Daru’l-Tavku’n-Necât, 2001.
• İbn Abbâd, İsmail b. Abbâd b. el-Abbâs Ebû Kasım et-Talkânî. el-Emsâlu’s-sâire min şiʿri’l-Mutenebbî. Thk. Muhammed Hasan. Beyrut, Mektebetu’n-Nahde, 1965.
• İbn Asâkir, Ebû’l-Kasım Ali b. Hibetullah. Târîḫu Dimaşḳ. Thk. Amr b. Garâme el-Amrevî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
• İbn Bibi, Nâsırüddîn Hüseyn b. Muhammed b. Alî Caʿferî Rugadî Münşî, el-Evâmiru’l-ʿalâiyye fi’l-umuri’l-ʿalâiyye, trc. M. Nuri Gencosman, Ankara: Uzluk Basımevi, 1941.
• İbn Hamdûn, Muhammed b. Hasan b. Muhammed b. Ali. et-Teẕkiretu’l-Ḥamdûniyye. Beyrut: Daru Sadr, 1417.
• İbn Hamîs, Ebu Bekr b. Muhammed b. Muhammed b. Ali. Maṭlaʿu’l-envâr ve nuzhetu’l-baṣâir ve’l-ebṣâr. Thk. Abdullah el-Murâbıt. Beyrut: Dâru’l-Emân, 1999.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Muslim. eş-Şiʿr ve’ş-şuʿâra. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1423.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemaluddin Muhammed b. Mukerrem. Muhtasaru târîḫu Dimaşḳ. Thk. Ruhiyye en-Nuhâs- Riyâd Abdulhamid. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1984.
• İbn Munkiz, Ebû Muzaffer Mueyyiddu’d-Devle. el-Bedîʿ fî naḳdi’ş-şiʿr. Thk. Ahmed Ahmed Bedevî-Hamid Abdulmecid. Birleşik Arap Emirlikleri: y.y., ts..
• İbn Receb, Zeynuddîn Abdurrahman. Şerḥu ḥadîsi Lebîki’l-Laḥmî Lebîk. Thk. Velid Abdurrahman Muhammed. Mekke: Dâru’l-Alimi’l-Fevâid, 1417.
• İbn Vekîʿ el-Hasan b. Ali ed-Dabbî. el-Munṣıf li’s-sâriḳ ve’l-mesrûḳ minhu. Thk. Umer Halife b. İdrîs, Bingazî: Câmiatu Karyûns,1994.
• İbnu Hallikân, Ebû’l-Abbâs Şemsuddîn Ahmed b. Muhammed. Vefayâtu’l-aʿyân ve enbâu enbâi’z-zamân. Thk. İhsân Abbâs. Beyrut: Dâru Sadr, 1900.
• İbnu Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. ʿUyûnu’l-aḫbâr. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1418.
• İbnu Munkiz, Ebû Muzaffer Meciduddin Usâme b. Murşid. Lubâbu’l-âdâb, Thk. Ahmed Muhammed Şakir. Kahire: y.y.,1987.
• İbnu’l-Cevzî, Şemsuddin Ebû Muzaffer Yusuf. Mirâtu’z-zaman fî tevârîḫi’l-aʿyân. Thk. Muhammed Berakat-Kâmil el-Harrât. Dımaşk: Dâru’r-Risâle el-Âlemiyye, 2013.
• İbnu’ş-Şecerî, Diyauddîn Hibetullah b. Ali b. Hamza. el-Emâlî. Thk. Mahmud Muhammed et-Tanâhî. Kahire, Mektebetu’l-Hancı, 1991.
• İbnu’ş-Şecerî, Diyauddîn Hibetullah b. Ali b. Hamza. Mâ lem yunṣar mine’l-Emâlî’ş-Şecere. Thk. Hâtim Sâlih ed-Damân. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1984.
• İflîlî, İbrahim b. Muhammed b. Zekeriyya ez-Zuhrî. Şerḥu şiʿri’l-Mutenebbî. Thk. Mustafa İlliyân. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1992.
• İsfehânî, Ebû’l-Kasım Huseyin b. Muhammed. er-Râgıb. Tefsîru’r-Râġib. Thk. Muhammed Abdulaziz. Tanta: y.y., 1999-2001.
• Kalî. Ebû Abdillah Muhammed b. Ali. Tehẕîbu’r-riyâse ve Tertîbu’s-siyâse. Thk. İbrahim Yusuf Mustafa Acuv. Ürdün: Mektebetu’l-Menâr, ts..
• Kayravânî, İbrahim b. Ali b. Temîm. Zehru’l-âdâb ve semeru’l-elbâb. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, ts..
• Kıftî, Cemaluddin Ebû Hasan Ali b. Yûsuf. el-Mahmûdûn line’ş-şuârâ ve eşʿârihim. Thk. Hasan Mamerî, B.y., Dâru’l-Yemâme, 1970.
• Kuraşî, Ebû Zeyd Muhammed. Cemheretu eşʿâri’l-Arab. Thk. Ali Muhammed el-Bacâdî. Kahire: Nahdatu Mısr, ts..
• Kurtubî, Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr Şemsuddin. el-Câmiʿu li aḥkâmi’l-Ḳurân. Thk. Ahmed el-Berdûnî-İbrahim Atfîş. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye, 1964.
• Maarrî, Ebu’l-Alâ’ Ahmed b. Abdullah. el-Lâmiu’l-ʿazîzî şerḥu divâni’l-Mutenebbî. Thk. Muhammed Saîd el-Mevlevî. Merkezu’l-Melik Faysal, 2008.
• Magribî, Ebû’l-Hasan Ali b. Mûsâ b. Saîd. el-Maġrib fî ḥalâ’l-Maġrib. Thk. Şevkî Dayf. Kahire: y.y., 1955.
• Malatyavî, Muhammed b. Ġāzî, Ravżatu’l-ʿUkûl. Thk. İbrahim Düzen, (Yayınlanmamış Doçentlik Tezi, Atatürk Üniversitesi, 1978).
• Malaṭyavî, Muhammed Gāzî. Ravżatu’l-ʿukûl. Thk. Muhammed Ruşen ve Ebu’l- Kāsım Celil Pever, 1 Cilt. Tahran: Dîrâstâr-i ilmî,1383.
• Mâverdî, Ebû’l-Hasan Alî b. Muhammed b. Habîb. el-Emsâl ve’l-ḥikem. Thk. Fuad Abdulmunim Ahmed. Riyad: Daru’l-Vatan, 1999.
• Mâverdî, Ebû’l-Hasan Alî b. Muhammed b. Habîb. Edebu’d-Dunya ve’d-dîn. Beyrut: Dâru Mektebeu’l-Hayât, 1986.
• Merzubânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Umerân. Muʿcemu’ş-şuʿarâ. Thk. F. Karunku. Beyrut: Dâru’l Kutubi’l-İlmiyye, 1982.
• Merzûkî, Ebû Ali Ahmed b. Muhammed b. Hasan. Şerḥu Dîvâni’l-Ḥamâse, Thk. İbrahim Şemsuddin. Beyrut: y.y., 2003.
• Meydânî, Ebu’l-Fadl Ahmed b. İbrahim. Mecmaʿu’l-emsâl. Thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. Beyrut: ts..
• Meydânî, Ebu’l-Fadl Ahmed b. İbrahim. Mecmaʿu’l-emsâl. Thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. Beyrut: y.y, ts..
• Mustasamî, Muhammed b. Eydemr. ed-Durru’l-ferîd ve beyti’l- ḳasîd. Thk, Kâmil Selman el-Cebûrî. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2015.
• Nîsâburî, Ebû’l-Kâsım el-Hasan b. Muhammed b. Habîb. ʿUḳalâu’l-mecânîn. Thk. Ebû HacerMuhammed es-Saîd. Beyrut: y.y., 1985.
• Nuveyrî, Ahmed b. Abdulvahhab b. Muhammed. Nihâyetu’l-ereb fî funûni’l-edeb. Kahire: Dâru’l-Kutub ve’l-Vesâik, 1423.
• Safedî, Selahuddin Halil b. Eybek b. Abdullah. el-Vâfî bi’l- Vefayât. Thk. Ahmed el-Arnaûd-Turkî Mustafa. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turâs, 2000.
• Saleb, Ahmed b. Yahya b. Zeyd b. Seyyâr. Ḳavâʿidu’ş- Şiʿr. Thk. Ramazan Abduttevvâb. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 1995.
• Salebî, Ahmed b. Muhammed. el-Keşfu ve’l-beyân an tefsîri’l- Ḳurân. Thk. Ebû Muhammed Âşûr. Beyrut: Daru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, 2002.
• Seâlibî, Abdulmelik b. Muhammed b. İsmail Ebû Mansûr. eş-Şekvâ ve’l- ʿitâb ve mâ vaḳaʿa li’l- ḫilâf ve’l-Eṣḥâb. Thk. İlham Abdulvahhab el-Muftî. Kuveyt: Meclisu’l-Vatanî, 2000.
• Seâlibî, Abdulmelik b. Muhammed b. İsmail Ebû Mansûr. Yetimetu’d-Dehr. Thk. Mufîd Muhammed Kamhiyye. Beyrut: y.y.,1983.
• Seâlibî, Abdulmelik b. Muhammed b. İsmail Ebû Mansûr, Yetimetu’d-dehr fî meḥâsin ehli’l-ʿaṣr, thk. Mufîd Muhammed Kamhiyye, Beyrut: y.y., 1983.
• Seâlibî, Abdulmelik b. Muhammed b. İsmail. el-İʿcâz ve’l-îcâz. Kahire: Mektebetu’l-Kurân, ts..
• Seâlibî, Abdulmelik b. Muhammed b. İsmail. Kitâbu’l-Munteḥâl. Thk. Ahmed Hasan Lubc, İskenderiye: Matbaatu’t-Ticâriyye, 1901.
• Seâlibî, Abdulmelik b. Muhammed İsmail Ebû Mansûr. el-Leṭâif ve’ẓ-ẓerâif. Beyrut: Dâru’l-Menâhil, ts..
• Seâlibî, Ebû Mansûr Abdulmelik b. Muhammed b. İsmail. et-Temsîl ve’l-Muḥâḍara. Thk. Abdulfettah Muhammed el-Huluv. Beyrut: Daru’l-Arabiyyeti’l-Kitab, 1983.
• Suhârî, Seleme b. Muslim b. el-Avtebî. el-İbâne fi’l-luġati’l-ʿArabiyye. Thk. Abdulkerim Halîfe- Nusret Abdurrahman. Amman: y.y., 1999.
• Şenterînî, Ebû’l-Hasan Ali b. Bessâm. eẕ-Ẕahîretu fî meḥâsini ehli’l-Ceczîre, Thk. İhsân Abbas. Libya: Daru’l-Arabiyye li’l-Kitâb, 1981.
• Şeybânî, Yahya b. Ali b. Muhammed. Şerḥu dîvâni’l-Ḥamâse. Beyrut: Dâru’l-Kalem, ts..
• Şîzerî, Abdurrahman b. Nasr b. Abdullah. el-Menhecu’l-meslûk fî siyâseti’l-muluk. Zerkâ: Mektebetu’l-Menâr, tsz..
• Tenûhî, el-Muhassin b. Ali b. Muhammed Dâvud. el-Ferec baʿde’ş-şidde. Thk. Abûd eş-Şâlcî. Beyrut: Daru’s-Sadr, 1978.
• Tevhîdî, Ali b. Muhammed b. El-Abbas Ebû Hayyân. es-Ṣadâka ve’ṣ-ṣadîḳ. Thk. İbrahim el-Keylânî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1998.
• Tûfî, Süleyman b. Abdulkavi b. Abdulkerim. et-Taʿyîn fî şerhi’l-Erbaʿîn. Thk. Ahmet Hâc Muhammed Usmân. Beyrût: b.y., 1998.
• Umrî, Ahmed b. Yahya b. Fadlullah. Mesâliku’l-ebṣâr fî memâliki’l-emṣâr. Ebudabi: Mecmau’s-Sekâfî, ts..
• Vâhidî, Ebû’l-Hasan Ali b. Ahmed. Tefsîru’l-Basîṭ. Thk. Komisyon. Medine: y.y., 1430.
• Vatvât, Ebû İshak Burhanuddin Muhammed b. İbrahim. Ġureru’l- ḫaṣâiṣ ve ʿireru’n-na ḳāiṣ. Thk. İbrahim Şemsuddin. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2008.
• Yâkût el-Hamevî, Şihabuddin Ebû Abdillah. Muʿcemu’l-udebâ. Thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1993.
• Yazıcı, Tahsin. “Muhammed b. Ġāzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30: 531. Ankara: TDV Yayınları, 2005.
• Yûneynî, Kutbuddin Ebu’l-Feth Musa b. Muhammed. Mirâtu’z-zamân, Thk. Sekâfetu’l-Hukûmetu’l-Hindiyye. Kahire, y.y., 1992.
• Zamahşerî, Ebu’l-Kasım Mahmûd b. Amr b. Ahmed. el-Musteḳṣâ fî emsâli’l-ʿArab. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1987.
• Zamahşerî, Ebû’l-Kasım Mahmud b. Amr. Rebîʿu’l-ebrâr ve nuṣûṣu’l-aḫyâr. Beyrut: Muessesetu’l-İlmî, 1412.
• Zehebî, Şemsuddin Ebû Usmân b. Kaymâz. Seyru aʿlâmi’n-nubelâ. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2006.
• Zevzenî, Ebû Sehl Muhammed b. El-Hasan. Ḳışru’l-fesr. Thk. Abdulaziz b. Nasır. Riyad: Merkezu’l-Melik Faysal, 2006.
• Ziriklî, Hayruddin b. Mahmûd b. Muhammed b. Ali b. Fâris. el-Aʿlâm. Beyrut: Dâru’l-İlm, 2002.