Incidents in Cyprus and Turkish Resistance Organization (1957-1964).

Yıl 2018, Cilt: 34 Sayı: 98, 311 - 376, 27.11.2018

Dilek Yiğit Yüksel

Öz

    Cyprus is of strategic importance in international politics owing to its geographical location. A state, which rules the Cyprus Island can be considered to control the Mediterranean and its surroundings. Therefore it had been a scene of struggles and battles in history. Following the treaty signed between the Ottoman Empire and the United Kingdom in 1878, the responsibility of the administration of Cyprus was given to Britain. When the First World War broke out, Britain unilaterally annexed the island. Afterwards Cyprus became a Crown Colony. In 1955 a Greek Cypriot organization called EOKA under the leadership of George Grivas, started fighting against the Governor. Their demands were the annexation of the island with Greece, simply Enosis. Thus they started massacre against the Turkish Cypriots. In 1957 a Turkish Cypriot organization called Türk Mukavemet Teşkilatı (TMT) (Turkish Resistance Organization) started resistance. TMT has been restructured with the support of Republic of Turkey. In this study, the establishment, structure, defence activities of TMT and the process on the Cyprus Island is described. Our work aims to contribute to the studies in Cyprus issue including the chronological summary of the relations between Turkish, British, Greek and UN in the historical perspective.

Anahtar Kelimeler

Republic of Cyprus, Turkish Cypriots, Turkish Resistance Organization, Enosis

Kıbrıs’ta Yaşananlar ve Türk Mukavemet Teşkilatı (1957-1964)

Öz

    Kıbrıs, coğrafi konumundan dolayı uluslararası siyaset alanında büyük önem taşımaktadır. Kıbrıs Adası’nı yöneten devlet, Akdeniz ve çevresini kontrol edebilmektedir. Bundan dolayı tarihte mücadelelere ve savaşlara sahne olmuştur. 1878 yılında Osmanlı Devleti ile Birleşik Krallık (İngiltere) arasında imzalanan bir antlaşma ile Kıbrıs’ın yönetimi İngiltere’ye bırakılmıştır. Birinci Dünya Savaşı başladığında, tek yanlı bir kararla İngiltere adayı ilhak etmiştir. Daha sonra Kıbrıs, Taç Kolonisi ilan edilmiştir. Kıbrıslı Rumların organizasyonu olan EOKA 1955 yılında George Grivas liderliğinde hükûmete karşı saldırı başlatmıştır. Talepleri Enosis’tir (Yunanistan ile birleşmek). Sonra Kıbrıslı Türklere karşı katliam başlatmışlardır. Kıbrıslı Türklerin organizasyonu olan Türk Mukavemet Teşkilatı (TMT), 1957 yılında savunmaya başlamıştır. TMT Türkiye Cumhuriyeti’nin desteği ile yeniden yapılandırılmıştır. Bu çalışmada, TMT’nin kuruluşu, yapısı, savunma faaliyetleri ve Kıbrıs Adası’nda yaşanan süreç anlatılmaktadır. Çalışmamızın amacı, Türk, İngiliz, Yunan ve Birleşmiş Milletler arasındaki ilişkilerin kronolojik özetini de içeren Kıbrıs konusundaki çalışmalara katkı sağlamaktır.

Anahtar Kelimeler

Kıbrıs Cumhuriyeti, Kıbrıslı Türkler, Türk Mukavemet Teşkilatı, Enosis

Kaynakça

• BCA 129-839-1-4
• BCA 38-227-11-1
• BCA18-01-02-146-42-12
• BCA 235-590-35
• BCA102-635-8
• BCA 124-886-14
• BCA 124-886-18
• BCA 124-886-19
• BCA 83-548-2
• BCA 40-241-14-2
• Özdemir Uzuner, kişisel görüşme, 10 Temmuz 2010.
• Rauf R. Denktaş, kişisel görüşme, 12 Temmuz 2010.
• Kemal Abdullah, kişisel görüşme, 14 Temmuz 2010.
• Adıyeke, Ayşe Nükhet, Adıyeke, Nuri, Kıbrıs Sorununun Anlaşılmasında Tarihsel Bir Örnek Olarak Girit’in Yunanistan’a Katılması, Stratejik Araştırma ve Etüdler Millî Komitesi, Ankara 2002.
• Akkurt, Aydın; Türk Mukavemet Teşkilatı (1957-1958 Mücadelesi), Seçil Ofset, İstanbul 1999.
• ------------------, Kutsal Kavgaların Korkusuz Neferi: Dr.Niyazi Manyera, Akdeniz Haber Ajansı Yayınları:9, Lefkoşa 2000.
• Akmaral, Kemal, Akritas Planı ve Kıbrıs: Kıbrıs Türk’ünü İmhayı Hedefleyen Annan’a Dek Uzanan Planlar Süreciyle, Bilge Karınca Yayınları, İstanbul 2004.
• Alasya, Halil Fikret, Kıbrıs ve Rum-Yunan Emelleri, KKTC Millî Eğitim ve Kültür Bakanlığı, 1992.
• Armaoğlu, Fahir, Kıbrıs Meselesi 1954-1959, A.Ü. S.B.F. Yayınları, Ankara 1963.
• Ayabakan, Levent, Fatin Rüştü Zorlu’nun Hayatı ve Kıbrıs Meselesi, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kars 2007.
• Bağcı, Hüseyin, Demokrat Parti Dönemi Dış Politikası, İmge Kitabevi, Ankara 1990.
• Bahadır, Mehmet, Kumsal’da Bir Kahraman, Genç Mücahitler Derneği Yayınları, Ankara 2011.
• Balaban, Nizamettin, Millî Mücadelede Türk Basını, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 2006.
• Berkalp, Ayten Salih, “Mücadelemizde Kıbrıs Türk Kadınının Yeri”, Kıbrıs Türk Millî Mücadelesi ve Bu Mücadelede TMT’nin Yeri, Uluslararası Sempozyum, C II, Lefkoşa 2008.
• Birinci, Ergin M., M.Necati Özkan (1899-1970), Necati Özkan Vakfı Yayınları, İstanbul 1997.
• Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, Milliyet, Interpress Basın ve Yayıncılık A.Ş., İstanbul 1986.
• Camgöz, Erdal, “Erenköy Direnişi ve Ağustos Savaşları”, Kıbrıs Türk Millî Mücadelesi ve Bu Mücadelede TMT’nin Yeri, Uluslararası Sempozyum, Lefkoşa 2008, C II.
• Çay, Abdulhaluk, Kıbrıs’ta Kanlı Noel-1963, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Ankara 1989.
• Cemal, Ahmet, “Asaf Elmaz ve Hikmet Rıdvan”, Anılarda Erenköy, ed: Arslan Mengüç, 3. Baskı, Azim Matbaacılık, Ankara 2017.
• Debeş, Taçgey, Sir Ronald Storrs’un Kıbrıs Anıları (1926-1932), Mez-Koop Bankası Kültür Yayınları, No:1, KKTC, 1993.
• Denktaş, Rauf Raif, Akritas Planı ve Gençliğe Sesleniş, Yorum Yayıncılık, 1994.
• ----------------------------, Rauf Denktaş’ın Hatıraları, Boğaziçi Yayınları, 1996.
• ----------------------------, Kıbrıs Girit Olmasın, Remzi Kitabevi, İstanbul 2004.
• Dikerdem, Mahmut, Ortadoğu’da Devrim Yılları (Bir Büyükelçinin Anıları), Cem Yayınevi, İstanbul 1990.
• Dr. Fazıl Küçük’ün Yaşamı, “Liderimiz Dr. Fazıl Küçük” başlıklı Müze tanıtım dökümanı.
• Druşotis, Makarios, Karanlık Yön EOKA, Galeri Kültür Yayınları, Lefkoşa 2005.
• Emircan, Mehmet Salih, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde Tören, Bayram ve Anma Günleri, Kıbrıs Türk Mücahitler Derneği Yayını:11, 2. Baskı, 2010.
• Erhan, Çağrı, “ABD ve NATO ile İlişkiler”, Türk Dış Politikası, ed: Baskın Oran, C 1, İletişim Yayınları, İstanbul 2001.
• Eroğlu, Hamza, Kıbrıs Uyuşmazlığı ve Kıbrıs Barış Harekatı, Emel Matbaası, Ankara 1975.
• Ertegün, Necati Münir, In Search of a Negotiated Cyprus Settlement, Ulus Matbaacılık, Lefkoşa 1981.
• Esenbel, Melih, Kıbrıs: Ayağa Kalkan Adam (1954-1959), Bilgi Yayınları, Ankara 1993.
• Evcil, Cumhur, Kıbrıs’ta Zafer ve 40 Yıl, Kastaş Yayınevi, İstanbul 2014.
• Fedai, Harid, Kıbrıs’ta Masum Millet Olayı, KKTC Turizm ve Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1986.
• ---------------, An, Ahmet, Örnekleriyle Kıbrıs Türk Basın Tarihi-1- (1891-1963), Tipograf Art Basım Yayın, Lefkoşa 2012.
• Fellahoğlu, Esat, Baf’ta Direniş, Lefkoşa 1995.
• Fersoy, Orhan Cemal, Devlet ve Hizmet Adamı Fatin Rüştü Zorlu, Hun Yayınları, İstanbul 1979.
• Fırat, Melek, “6-7 Eylül Olayları”, Türk Dış Politikası, ed: Baskın Oran, C 1, İletişim Yayınları, İstanbul 2001.
• ---------------, “Yunanistan’la İlişkiler” Türk Dış Politikası, ed: Baskın Oran, C 1, İletişim Yayınları, İstanbul 2001.
• Gazioğlu, Ahmet, İngiliz Yönetiminde Kıbrıs III (1951-1959), Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkezi, Ankara 1998.
• ---------------------, Kıbrıs Tarihi İngiliz Dönemi (1878-1960), Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkezi, Lefkoşa 1997.
• ---------------------, Kıbrıs’ta Türkler (1570-1878), Araştırma ve Yayın Merkezi, Lefkoşa 2000.
• ---------------------, Kıbrıs’ta Soykırım Yılı 1964 ve Enosis’in Ayak Sesleri, Araştırma ve Yayın Merkezi, Lefkoşa 2007.
• Gibbons, Harry Scott, The Genocide Files, Near East Publishing, Lefkoşa 2003.
• -------------------------, Kıbrıs’ta Soykırım, Çev: Erol Fehim, Ankara, 2003.
• Göktürk, Turgay Bülent, “Rumların Kıbrıs’taki Enosis İsteklerinin Şiddete Dönüşmesi:1931 İsyanı”, CTTAD, VII/16-17 (2008/Bahar-Güz).
• Günver, Semih, Fatin Rüştü Zorlu’nun Öyküsü, Bilgi Yayınevi, Ankara 1985.
• Gürel, Şükrü Sina, Kıbrıs Tarihi, Kaynak Yayınları:59, İstanbul 1985.
• Güvenç, Nazım, Kıbrıs Sorunu Yunanistan ve Türkiye, Çağdaş Politika Yayınları, Kıbrıs 1984.
• Güz Sancısı, Yön. Tomris Giritlioğlu, VCD, Kanal D, 2008.
• Hakeri, Bener Hakkı, Başlangıcından 1878’e Dek Kıbrıs Tarihi, KKTC Millî Eğitim ve Kültür Bakanlığı, 1993.
• Hasgüler, Mehmet, Kıbrıs’ta Enosis ve Taksim Politikalarının Sonu, İletişim Yayınları, İstanbul 2000.
• • İnanç, Gül, Büyükelçiler Anlatıyor: Türk Diplomasisinde Kıbrıs (1970-1991), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2007.
• • İsmail, Sabahattin; Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Doğuşu-Çöküşü ve Unutulan Yıllar (1964-1974), KKTC Millî Eğitim ve Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992.
• ----------------------, Kıbrıs Sorununun Kökleri: İngiliz Yönetiminde Türk-Rum İlişkileri ve İlk Türk-Rum Kavgaları, Akdeniz Haber Ajansı Yayınları, 2000.
• ----------------------, 150 Soruda Kıbrıs Sorunu, Kastaş Yayınevi, İstanbul 1998.
• ----------------------, 20 Temmuz Barış Harekâtının Nedenleri, Gelişimi, Sonuçları, KASTAŞ, 1989.
• ----------------------, Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Doğuşu, Çöküşü ve KKTC’nin Kuruluşu (1960-1983), Akdeniz Haber Ajansı Yayınları.
• ----------------------, Kıbrıs Cumhuriyeti Meclisi Nasıl İşgal Edildi?, 1992.
• İsmail, Sabahattin, Birinci, Ergin, Kıbrıs Türkü’nün Varoluş Savaşımında İki Ulusal Kongre (1918-1931), Gelişim Ofset, Lefkoşa 1987.
• İsmet İnönü’nün Hatıraları Lozan Antlaşması, Cumhuriyet, Ankara 1998.
• Kabaran, Yıldız, “Gizli Eğitim”, Anılarda Erenköy, ed: Arslan Mengüç, 3. Baskı, Azim Matbaacılık, Ankara 2017.
• Kalelioğlu, Oğuz, Kıbrıs Barış Harekatı ve Gazimagosa Savunması, Çetin Matbaacılık, Ankara 2011.
• Kalpakçıoğlu, Özdemir; İkinci Cumhuriyetin 3 Başbakanı ve Olaylar, Ankara 1968.
• Katsurides, Yiannos; Kıbrıs Komünist Partisi Tarihi, Çev: Kıyal Eresen, Kalkedon Yayıncılık, İstanbul 2014.
• Kaymak, Faiz, Kıbrıs Türkleri Bu Duruma Nasıl Düştü?, Haz. Müfide Zehra Erkin, Alpay Basımevi, İstanbul 1968.
• Kayıp Otobüs, VCD, Belgesel Film, Yön: Fevzi Tanpınar, 2007.
• Keser, Ulvi, “Lozan Sonrasında Kıbrıs Unutuldu mu? Sorusuna Kesitsel Bir Bakış ve M. Remzi Okan”, History Studies, Special Issue on Lausanne, Volume 5/4, 2013.
• --------------, Kıbrıs’ta Yeraltı Faaliyetleri ve Türk Mukavemet Teşkilatı, IQ Kültür-Sanat Yayınları, İstanbul 2007.
• --------------, “Kıbrıs’ta Yeraltı Faaliyetleri ve Türk Mukavemet Teşkilatı”, Uluslararası Politika Akademisi, http://politikaakademisi.org/2015/03/20/14341/ (Erişim Tarihi: 8.8.2016).
• --------------, “Bozkurt’un Alev’i; Karadeniz’in Kahraman Evladı Ahmet Oğuz Kotoğlu”, www.anamurunsesi.com/YANSAYFA/.../ahmet_oguz_kotoglu.doc (Erişim Tarihi: 30.08.2015).
• --------------, “Kıbrıs Türk Mücadele Tarihinde Kıbrıs Türk Kurumları Federasyonu- Nacak İşbirliği ve Ekonomik Kalkınma Gayretleri”, History Studies Volume 4/1 2012, http://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423902443.pdf (Erişim Tarihi: 8.8.2016).
• Kıbrıs’ın 50 Yılı, VCD, Mehmet Ali Birand, Yön: Rengin Güner, 1999.
• Kotoğlu, Ahmet Oğuz, Şafak Sökmeden: Yaşananlar Ergeç Meydana Çıkar, Kıbrıs Türk Kültür Derneği Yayını, Ankara 2009.
• Kuneralp, Zeki, Sadece Diplomat, İsis, İstanbul 1999.
• Kutay, Cemal, Beş Kıt’ada Bir Türk Paşa’sı Daniş Karabelen, 2. Basım, Avcıol Basım Yayın, İstanbul 2006.
• Kurat, Yuluğ Tekin, Henry Layard’ın İstanbul Elçiliği (1877-1880), A.Ü.D.T.C.F. Yayınları, Ankara 1968.
• Küçük, Fazıl, Mücadelemizin Görkemli Günleri, Der.Altay Sayıl, KKTC Dışişleri ve Savunma Bakanlığı.
• Küçükoğlu, Bayram, Kıbrıs Sorununda Liderlik Olgusu (1954-1974), TC Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2012.
• Laptalı, Hüseyin, Erenköy Sürüngeni Özgürlüğün Bedeli, Ufuk Matbaası, İstanbul 2003.
• --------------------, “Albay Rıza Vuruşkan (Akıncı) Kimdir?”, Kıbrıs Mektubu Dergisi, Kıbrıs Türk Kültür Derneği Yayını, Mart-Nisan 2010, Cilt:23, No:2.
• Menekşe, Metin, “Berlin Konferansı Sonrasında Osmanlı-İngiliz İlişkilerinde Kıbrıs Meselesi (1878-1923)”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi/2013-1 (Kıbrıs Özel Sayısı).
• Meram, Ali Kemal, Belgelerle Türk-İngiliz İlişkileri Tarihi, İstanbul, 1969.
• Meray, Seha L., Lozan Barış Konferansı Tutanaklar, Belgeler, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2001.
• Naskali, Emine Gürsoy, 6-7 Eylül Olayları Davası, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2007.
• Önce Vatan, VCD, Yönetmen ve senarist: Duygu Sağıroğlu, 1974.
• Örek, Yeşim, Belgelerle Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin Tarihi Gerçekleri: Osman Örek’in Kişisel Arşivinden, Alfa Yayınları 2043, İstanbul 2010.
• Özcanhan, Özcan, “Kötü Niyetle Kullanılmamıştır”, Direniş, Kıbrıs TMT Derneği Yayın Organı, Kasım 2011.
• Özersay, Kudret, Kıbrıs Sorunu Hukuksal Bir İnceleme, Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları: 46, Ankara 2002.
• Özter, Lütfi, Ulusal Mücadelede Denktaş, Özyurt Matbaacılık, 2004.
• Öztoprak, Salih, Kıbrıs’ta Hasıraltı Belgeler 1925-1975, Kitap Matbaacılık, Gönyeli Kıbrıs 2007.
• Öztürk, Cüneyt, Kod Adı: Bozkurt, İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2013.
• Sanver, Ahmet, Anılarım 1963-1967: Akritas’a Karşı TMT, Ateş Matbaacılık, Lefkoşa 2012.
• Samani, Meltem Onurkan, Kıbrıs’ta Bir Sömürge Kurumu: Kavanin Meclisi (1882-1931), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2007.
• Serter, Vehbi Zeki, Kıbrıs’ta Rum-Yunan Saldırıları ve Soykırım: Göç, Acı ve Gözyaşı, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara 2008.
• Serter, Vehbi Zeki, Kıbrıs Türk Mücadele Tarihi, Halkın Sesi Ltd., 1973, Ek II, s.V-XII.
• Soysal, İsmail, Türkiye’nin Siyasi Antlaşmaları, C I, Türk Tarih Kurumu 2000.
• Tamçelik, Soyalp, “Kıbrıs Rum Komünist Partisinin (AKEL) 3-6 Mart 1966 Tarihli XI.Kurultayında Aldığı Enosis Kararı ve SSCB’nin Kıbrıs Politikası”, Manas Sosyal Bilimler Dergisi, C 1, S 1, 2001.
• Tansu, İsmail, Aslında Hiç Kimse Uyumuyordu, Minpa Matbaacılık, Ankara 2001.
• ----------------, “TMT’nin Kuruluşunun Siyasi Boyutu”, Kıbrıs Türk Millî Mücadelesi ve Bu Mücadele’de TMT’nin Yeri, Uluslararası Sempozyum, C II, Lefkoşa 2009.
• The Ortega Report (July 1964), Dünya Kıbrıs Türkleri Vakfı Yayınları, No:1, Lefkoşa, KKTC 2011.
• Tuğ, Aydın Zeki, Bütün Yönleriyle Kıbrıs Sorunu ve Denktaş, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2003.
• Tuncer, Hüner, Kıbrıs Sarmalı, Ümit Yayıncılık, Adana 2005.
• Tümerkan, Mete, http://haberkibris.com/emekli-albaydan-sok-aciklamalar-2013-01-21.html (Erişim Tarihi: 15.07.2016).
• Türkmen, Vural, “TMT Anılarım”, Kıbrıs Türk Millî mücadelesi ve Bu mücadelede TMT’nin Yeri, Uluslararası Sempozyum, C II, Lefkoşa 2009, s.83-84.
• Uçarol, Rıfat, 1878 Kıbrıs Sorunu ve Osmanlı-İngiliz Anlaşması Adanın İngiltere’ye Devri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1978.
• W. Byford-Johns, Grivas and the Story of EOKA, Robert Hale Ltd., London 1959.
• Yalçınkaya Cerrahoğlu, Zehra, BM Gözetiminde Kıbrıs Sorunu ile İlgili Olarak Yapılan Toplumlararası Görüşmeler (1968-1990), TC Kültür Bakanlığı, Ankara 1998.
• Yiğit Yüksel, Dilek, “Kıbrıs Türk Millî Mücadelesi (1914-1958), Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C 8, S 18-19, Yıl:2009/Bahar-Güz/ 2011, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İzmir.
• Yurdakul, Erdal, Kıbrıs Türkleri ve Atatürk İnkılaplarının Kıbrıs’ta Uygulanması, Genelkurmay Basımevi, Ankara 2002.
• Yücel, Hasan Ali, Kıbrıs Mektupları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1957.
• -----------------, Kıbrıs Türk Mücadele Tarihi, Halkın Sesi Ltd., 1973, Ek II, s.V-XII.
• Halkın Sesi
• Volkan
• Havadis
• Milliyet
• Hürriyet
• Cumhuriyet
• Sabah
• Akşam
• Ulus
• Açık Gazete