Dersaadet Tramway Workers Strıke (26 January-7 February 1922)

Yıl 2017, Cilt: 33 Sayı: 96, 69 - 112, 05.11.2017

Serkan Tuna

Öz

The strike which came out between 26 January-7 February 1922 by the workers of
Dersaadet Tramway Company started when the demands for working conditions which
were put forward since 1920 were not accepted by the company. The strike in which Turkey
Socialist Party played effective role caused disruption in transportation for a period of time
and financial damage of Tramway Company. In this process, there were various attempts
of Allied Powers and government for coming to an agreement. Yet these attempts were
inconclusive since the Tramway Company insisted that the workers should start working
depending on no condition. While the company started to solve transportation problem
in time especially by hiring external personnel, the efforts of workers for extending the
strike would be unsuccessful. All these events would cause disagreement among striker
workers and result in blaming their representative with infidelity. The strike would end
when reconciliation efforts of the new worker representatives were inconclusive and
strikers started working renounced all their demands. In this study, Dersaadet Tramway
Workers Strike which is one of the important strike events of the period is analyzed
within the scope of its reasons, development and results. 

Anahtar Kelimeler

Dersaadet Tramway Company, Workers, Strike, Turkey Socialist Party, Hüseyin Hilmi Bey

Dersaadet Tramvay Amelesi Grevi (26 Ocak-7 Şubat 1922)

Öz

Dersaadet Tramvay Şirketi’ne bağlı amele tarafından 26 Ocak-7 Şubat 1922 tarihleri
arasında gerçekleştirilen grev, 1920 yılından itibaren gündeme getirilen çalışma hayatına
yönelik taleplerin Şirket tarafından kabul edilmemesi üzerine başlamıştır. Türkiye
Sosyalist Fırkası’nın da etkin bir rol oynadığı bu grev, belirli bir süre ulaşımın aksaması
ve Tramvay Şirketi’nin maddi kaybı gibi etkilere yol açmıştır. Bu süreçte, İtilaf Devletleri
ile hükûmet tarafından uzlaşma sağlanmasına yönelik çeşitli girişimler olmuştur. Ancak
Tramvay Şirketi’nin, amelenin hiçbir şarta bağlı olmadan işe başlaması görüşünde ısrar
etmesi bu girişimleri sonuçsuz bırakmıştır. Şirket, zaman içerisinde özellikle dışarıdan
sağladığı personelle ulaşım sorununu çözmeye başlarken, amelenin grevi yaygınlaştırma
yönündeki çabaları da başarısız olacaktır. Tüm bu gelişmeler, grevci amelenin kendi
arasında bir anlaşmazlığa düşerek temsilcilerini ihanetle suçlamasına yol açacaktır. Grev,
yeni amele temsilcilerinin yaptığı uzlaşma girişiminin de sonuçsuz kalması ve grevcilerin
tüm taleplerinden vazgeçerek işe başlamasıyla sona erecektir. Bu çalışmada, dönemin
önemli grev hareketlerinden biri olan Dersaadet Tramvay Amelesi grevi nedenleri, gelişimi
ve sonuçları bağlamında incelenmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Dersaadet Tramvay Şirketi, Amele, Grev, Türkiye Sosyalist Fırkası, Hüseyin Hilmi Bey

Kaynakça

• ARŞİV BELGELERİ
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) BOA, Dâhiliye Nezareti Kalem-i Mahsus Müdüriyeti (DH.KMS), 61-2/62, 10 Ramazan 1340/7 Mayıs 1922.
• BOA, DH.KMS, 61-2/63, 10 Şevval 1340/6 Haziran 1922.
• BOA, Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Evrak Odası (DH. EUM.VRK) 23/121, 28 Cemazeyilevvel 1340/27 Ocak 1922.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• BCA, Yer No 88-16-1, 18.06.1923.
• KİTAP VE MAKALELER Criss, Bilge, İşgal Altında İstanbul 1918-1923, 8. B., İletişim Yayınları, İstanbul, 2011.
• Engin, Vahdettin, Tünel’den Finiküler’e [Kabataş-Taksim], Yapı Merkezi, İstanbul, 2007.
• Kayserilioğlu, R. Sertaç, Osmanlı’da Ulaşımın Serüveni I, İ.E.T.T. Tarihi Dizileri: 4, İstanbul, 2011.
• Ökçün, Gündüz, Ta’til-i Eşgal Kanunu, 1909 Belgeler-Yorumlar, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1982.
• Sencer, Oya, Türkiye’de İşçi Sınıfı -Doğuşu ve Yapısı-, Habora Kitabevi Yayınları, İstanbul, 1969.
• Tevetoğlu, Fethi, Türkiye’de Sosyalist ve Komünist Faaliyetler, Ankara, 1967.
• Toprak, Zafer, Türkiye’de İşçi Sınıfı 1908-1946, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2016.
• Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, C 2, Mütareke Dönemi, 3. B., İletişim Yayınları, İstanbul, 2008.
• Tunçay, Mete, Türkiye’de Sol Akımlar 1908-1925, C 1, İletişim Yayınları, İstanbul, 2009.
• Tunçay, Mete, 1923 Amele Birliği, 2. B., Sosyal Tarih Yayınları, İstanbul, 2009.
• Ülker, Erol, “Mütareke İstanbul’unda Tramvay İşçileri Hareketi: Türkiye Sosyalist Fırkası, İşgal Makamları ve Radikaller”, Tanzimat’tan Günümüze Türkiye İşçi Sınıfı Tarihi 1839-2014, Yeni Yaklaşımlar, Yeni Alanlar, Yeni Sorunlar, Haz. Y. Doğan Çetinkaya ve Mehmet Ö. Alkan, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2015, s.206-230.
• Ülker, Erol, “Mayıs 1920 Tramvay Grevi Türkiye Sosyalist Fırkası ve İşçi Hareketi Üzerine Bir Değerlendirme”, Kebikeç, Yıl 18, S 36, 2013, s.243-258.
• Yıldırım, Kadir, Osmanlı’da İşçiler (1870-1922), Çalışma Hayatı, Örgütler, Grevler, İletişim Yayınları, İstanbul, 2013.
• Süreli Yayınlar
• Akşam
• Aydede
• Aydınlık
• İkdâm
• İleri
• Peyâm-ı Sabah
• Takvim-i Vekayi
• Tevhîd-i Efkâr
• Tercümân-ı Hakikat
• Vakit
• Yeni Şark
• Ansiklopedi
• Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansiklopedisi, C 6, İletişim Yayınları, İstanbul, 1988.