Ziya Gökalp’in 1924 Anayasası ile ilgili Çalışmaları

Yıl 2013, Cilt: 29 Sayı: 85, 47 - 71, 03.03.2013

Ömer Erden

Öz

Saltanatın kaldırılması, Cumhuriyetin ilanı ve nihayetinde Halifeliğin kaldırılması ile birlikte eski rejim tasfiye edilerek modern bir devlet kurulmaya çalışılmıştır.
Mutlakıyet dönemine ait olan 1876 Anayasası ve oldukça dar kapsamda hazırlanmış
olan 1921 Anayasası, modern Türkiye’nin ihtiyaçlarına cevap verecek durumda değildi.
Bu nedenle çok daha modern ve demokratik bir anayasanın hazırlanması kaçınılmaz
olmuştur. Cumhuriyetin ilanı ile birlikte, dönemin aydınları anayasa ile ilgili görüş ve
düşüncelerini dile getirmişlerdir. Anayasa ile ilgili tartışmaların yoğun bir şekilde yapıldığı bu dönemde, ünlü sosyolog Ziya Gökalp’in de, konu ile alakalı tuttuğu notlarından
bu tartışmaların içerisinde olduğu anlaşılmaktadır. Gökalp bu notlarında, Amerikan
Başkanlık sistemi, Mesleki Temsil, Kanunların anayasaya uygun olması gerekliliği, kadın erkek eşitliği ve daha birçok konuda düşünceler ileri sürmüştür. Gökalp’in bu notları, onun 1924 Anayasası’nın hazırlanma sürecine yaptığı katkılara da ışık tutmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Gökalp, Anayasa, Demokrasi, Meclis, Başkanlık

Ziya Gökalp’s Studies on the Constitution of 1924

Öz

A modern state was tried to be established with the liquidation of old regime together with abolition of the Sultanate, declaration of the Republic and eventually abolition of the Caliphate. The 1876 Constitution of Absolutism period and the Constitution
of 1921 which was prepared in a rather narrow scope were unable to meet the needs of
modern Turkey. For this reason, the preparation of a much more modern and democratic constitution was inevitable. With the declaration of the Republic, intellectuals of
the period expressed their opinions and thoughts about the constitution. In this period
when there were harsh discussions on constitution, it is understood with the help of the
notes, related to this matter, of famous sociologist Ziya Gökalp was also in the discussion. Gökalp put forward many ideas including the American presidential system, professional representation, the necessity of appropriate laws to the Constitution, equality
of men and women and many more.

Anahtar Kelimeler

Gökalp, Constitution, Democracy, Assembly, Presidentship

Kaynakça

• Arşiv Cumhuriyet Müzesi Arşivi
• Gazete Akşam Gazetesi
• Cumhuriyet Gazetesi
• Vatan gazetesi
• Kitaplar ARSEL, İlhan, Anayasa Hukuku-Demokrasi, Doğuş Matbaacılık, Ankara 1964.
• BERKES, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Bilgi yayınevi, Ankara 1973.
• GÖKALP, Ziya, Kitaplar, Hz. Şevket Beysanoğlu, Yusuf Çotuk Söken, M. Fahrettin Kırzıoğlu, Mustafa Koç, M. Sabri Koz, Yapı Kıredi Yayını, İstanbul 2007.
• GÖKALP, Ziya, Yeni Türkiye’nin Hedefleri, Hikmet Tanyu’nun Bir İncelemesiyle, İstanbul 1974.
• GÖKALP, Ziya, Doğru Yol, Hâkimiyet-i Milliye ve Umdelerin Tasnif, Tahlil ve Tefsiri, Matbuat ve İstihbarat Matbaası, Ankara 1339.
• GÖKALP, Ziya, Malta Konferansları, Hz. Fahrettin Kırzıoğlu, Gündüz Matbaası, Ankara 1977.
• GÖZÜBÜYÜK, Şeref - SEZGİN, Zekai, 1924 Anayasası Hakkındaki Meclis Görüşmeleri, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İdari İlimler Enstitüsü Yayını, Ankara 1957.
• İNALCIK, Halil, Doğu-Batı, Makaleler I, Doğu-Batı Yayını, Ankara 2005.
• KİLİ, Suna, GÖZÜBÜYÜK, A. Şeref, Türk Anayasa Metinleri (Sened-i İttifaktan Günümüze), Türkiye İş Bankası Kültür Yayını, İstanbul 2000.
• ONAR, Erdal, Kanunların Anayasa’ya Uygunluğunun Siyasal ve Yargısal Denetimi ve Yargısal Denetim Alanında Ülkemizde Öncüler, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını, Ankara 2003.
• ÖZTÜRK, Kazım, Türk Parlamento Tarihi, TBMM II. Dönem, 1923-1927, C. I, Türkiye Büyük Millet Meclisi Yayını, Ankara 1993.
• TANÖR, Bülent, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, Yapı Kredi Yayını, İstanbul 1998.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre. II, C.I, (16-08-1339).
• ÜÇOK, Coşkun, Siyasi Tarih (1789-1950), Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını, Ankara 1967.
• ÜLKEN, Hilmi Ziya, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yayını, İstanbul 1999.
• Makaleler AĞAOĞLU, Ahmet, “Teşkilat-ı Esasiye Kanunu” Akşam 1 Teşrin-i sani 1339/1923.
• AĞAOĞLU, Ahmet, “Teşkilat-ı Esasiye Kanunu” Akşam 28 Teşrin-i evvel 1339/1923.
• AĞAOĞLU, Ahmet, “Teşkilat-ı Esasiye Kanunu” Akşam 24 Teşrin-i evvel 1339/1923.
• BERKES, Niyazi, “Unutulan Adam” Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, S. 14, İstanbul 1976.
• ERŞAN, Mesut, “Mustafa Kemal Atatürk’ün Batılılaşma Hakkındaki Düşünceleri”, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, C. VII, Afyonkarahisar 2006.
• GÖKALP, Ziya, “Yüce Mahkeme”, Küçük Mecmua, 18 Kanun-i evvel1338/1922.
• HAFIZOĞULLARI, Zeki, “Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Temel İlkeleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XIV, S. 42, Ankara 1998.
• KARDAŞ, Rıza, “Ziya Gökalp, (1876-1924)” İslam Ansiklopedisi, C. XIII, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1986.
• ÖNDER, Mehmet, “Belgelerin Işığı Altında Ziya Gökalp’in Son Saatleri ve Atatürk’ün Yakın İlgisi” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. III, S. 9, Ankara 1987.
• TOPRAK, Zafer, “İkinci Meşrutiyette Solidarist Düşünce: Halkçılık” Toplum ve Bilim Dergisi, S. 1, Bahar 1977.