Milli Şef Dönemi İç Güvenlik Anlayışı ve Türk Polisi

Yıl 2011, Cilt: 27 Sayı: 80, 389 - 460, 07.07.2011

Ali Dikici

Öz

Türkiye’de Millî Şef dönemi, özellikle İkinci Dünya Savaşı’nın
etkisiyle sıkıntılı günlerin yaşandığı bir süreçtir. Türkiye savaşa girmemesine karşın, bu süreç, hemen her konuda olduğu gibi ülkenin
iç güvenliğini de doğrudan etkilemiştir. Millî Şef yönetimi iç güvenliği sarsacak durumlara gücünü sarf etmeme ve mevcut enerjisini dış
savunmaya yönlendirme düşüncesi ile iç güvenlikle ilgili en ufak
hareketlenmeye bile sert tepki vermiş, kanunları tavizsiz uygulamaktan çekinmemiştir. Bu nedenle bu dönem ülkede asayiş ve güvenliğin göreceli olarak sağlandığı, terör eylemlerinin görülmediği,
yağmalama, isyan, toplumsal olay gibi geniş çaplı olayların yaşanmadığı bir dönem olarak değerlendirilebilir.
İç güvenlik boyutunda yaşanan bu olumlu manzarada en büyük
rolü Türk Polis Teşkilatı oynamıştır. Bu nedenle bu makalede teşkilatın yapısı, genel durumu, yönetim kadroları, polislerin çalışma koşulları, polisle ilgili yasal düzenlemeler, teşkilatın yeniden yapılandırılması ve modernleştirilmesi amacıyla yürütülen çalışmalar ve iç
güvenliği doğrudan veya dolaylı olarak etkileyen olaylar hakkında
bilgi verildi. Bu amaçla, konu Emniyet Genel Müdürlüğü arşivinden
alınan bilgiler çerçevesinde incelenmeye ve olaylar ‘polis ve güvenlik’ boyutuyla ele alınmaya çalışıldı. 

Anahtar Kelimeler

Millî Şef, İsmet İnönü, İkinci Dünya Savaşı, Türk Polis Teşkilatı, Polis

The Concept Of Homeland Security In Turkey Durıng The Reogn Of ‘Natıonal Chıef’ (Millî Şef İsmet İnönü) And The Turkish Police

Öz

The reign of National Chief İsmet İnönü (Millî Şef) in Turkey is
a troublesome period particularly due to World War II. Although
Turkey did not participate in the War, the country faced many challenges to its homeland security as well as to other fields. Authorities dealt with minor domestic incidents in order not to use resources
that could be required for a possible war and defense and strictly
applied the rules and regulations. Therefore, the war years could be
considered a period in which public peace and order was maintained
and it is difficult to identify some terrorist and anarchist movements,
major incidents such as looting and uprising or mass demonstrations
during war time.
The Turkish National Police Organization played the most important role in this success. So, this article concentrates on the organization structure of Police Organization, ruling class, war time working conditions of police officers, legal remedies associated with security, re-organization of the police into a modern and efficient police service and on the incidents which directly or indirectly affected
security. In doing so, many documents from the Turkish National
Police archive were employed and the events were explored from
“police and security” point of views.

Anahtar Kelimeler

National Chief (Millî Şef), İsmet İnönü, Second World War, Turkish Police Organization, Police

Kaynakça

• • “41 Yıldır Unutulmayan Facia”, Hürriyet (23.6.1982).
• • “Ankara’da Bomba Hadisesi Aydınlandı: Suikasti yapan Sırbistanlı bir Müslüman komünisttir. Cani Ömer Tokad’ın arkadaşları yakalandı ve suikasdin Büyükelçi Von Papen’e müteveccih olduğu anlaşıldı.” Cumhuriyet (8.3.1942).
• • “Aşkale’den dönenler birkaç gün sonra İstanbul’a varmışlardır.” Tan (7.12.1943).
• • “Meclis’te garip bir vaka. İki adam bağıra bağıra Arapça ezan okumaya başladılar.” Hürriyet (05.02.1949)
• • “Refah Faciasının 41. Yılında Ortaya Atılan İddia: Gemiyi Fransızlar Batırdı”, Milliyet (23.6.1982);
• • “Türkiye’de Büyük Depremler (1902–2005)”, Belgenet, (Çevrimiçi), http://www.belgenet.com/deprem/depremt.html, 1.11.2005.
• • “Varlık Vergisi borçlarını çalışarak ödemeleri için Aşkale’ye gidenler serbest bırakılıyor.” Tan (3.12.1943).
• • 150likler, Kubilay Olayı, Çarşaf-Peçe-Peştemalla Örtünme Sorunları: Polis Arşiv Belgeleriyle Gerçekler, Polis Dergisi, Yayın No: 129, EGM Yayınları, Ankara, 1998.
• • 2000 Yılında Türk Polisi - 155. Yıl, EGM Yayınları, Ankara, 2000.
• • Ağaoğlu, Samet. “Memleketimizde Cürümler ve Mücrimler (Polis İstatistiklerine göre)”, Polis Dergisi, Yıl: 27, Sayı: 11–322, (1 Ağustos 1940), s. 42–49.
• • Ağaoğlu, Samet. Demokrat Partinin Doğuş ve Yükseliş Sebepleri, Baha Matbaası, Ankara, 1972.
• • Ahmad, Feroz - Bedia Turgay Ahmad. Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi (1945-1971), Ankara, Bilgi Yayınevi, 1976.
• • Akandere, Osman. Millî Şef Dönemi: Çok Partili Hayata Geçişte Rol Oynayan İç ve Dış Tesirler (1938–1945), İz Yayıncılık, İstanbul, 1998.
• • Akpınar, Şükran. Millî Şef Dönemi’nde Babıâli’nin Varolma Mücadelesi ve Muhalif Bakışın Bedii Faik’in Yazılarından Tahlili, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Gazetecilik Anabilim Dalı, Ankara, 2005).
• Albayrak, Sadık. Türkiye’de Din Kavgası, Şamil Yayınevi, İstanbul 1984.
• • Alöç, Kazım. “Türkiye’de Komünizm ve Irkçılık, İfşa Ediyorum”, Yazı dizisi, Yeni Gazete (13.4.1967).
• • Alyot, Halim. Türkiye’de Zabıta, Tarihi Gelişim ve Bugünkü Durum, Kanaat Basımevi, Ankara, 1947.
• • Arıkan, Mehmet Ali. Ankara Nümayişinin İçyüzü, Ankara, 1948.
• • Arşiv Belgeleri ile Gerçekler, Osmanlıdan Günümüze Polisin Özlük Dosyaları, Atik-Cedit-Cumhuriyet Dönemleri, Cumhuriyetimizin 80. Yılı Anısına, EGM Yayınları, Ankara, 2002.
• • Aybar, Mehmet Ali. “Tadili Düşünülen Kanunlarımıza Dair: Bastille Rejimi yahut Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu”, Vatan (22 Kasım 1945).
• • Ayeri, Burhan. “Bu Ceza Yasası Ertelenebilir”, Akşam (14.03.2005).
• • Ayın Tarihi, No: 73 (Birinci Kanun 1939), Ankara, İBBGD Yayını.
• • Ayın Tarihi, No: 74 (İkinci Kanun 1940), Ankara, İBBGD Yayını.
• • Bali, Rifat N. “Savaş Yıllarında, Türkiye Yahudileri”, Toplumsal Tarih, Sayı: 121, (Ocak 2004), s. 88- 91.
• • Başbakanlık Cumhuriyet Arşivleri (B.C.A), Muhtelif Tarih ve Sayılı Belgeler.
• • Belli, Mihri. Savcı Konuştu: Söz Sanığındır, Ankara, Başnur Matbaası, 1967.
• • Bezmen, Pamir “İkinci Harb-i Umumi III (1944) ve Şarlo”, http:/www2.raksnet.com.tr/trompe/9803/pbezmen.html, 7.4.1999.
• • Bozdağ, İsmet. Zaferlerle ve Şereflerle Dolu Bir Hayat: Celal Bayar, Tercüman Yayınları, İstanbul, 1986.
• • Cumhuriyet, (25.8.1942).
• • Cumhuriyetin 60. Yılında Türk Polisi, EGM Yayınları, Ankara, 1983.
• • Çavdar, Tevfik. “Cumhuriyet Dönemi Gençlik”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: II, İstanbul, İletişim Yayınları, 1983, s. 802–812.
• • Daluege, General. “Alman Polisinin Sabıkalılarla Mücadelesi”, Polis Dergisi, Sayı: 324, 1941, s. 162–164.
• • Demirbaş, Cevdet. “Osmanlı İmparatorluğu’ndan Günümüze Polis Teşkilatı”, Polis Dergisi, Yıl: 11, Sayı: 43, (Ocak-Şubat-Mart 2005), s. 148–149.
• • Dikici, Ali. “İbadet Dilinin Türkçeleştirilmesi Bağlamında Türkçe Ezan Denemesi ve Buna Gösterilen Tepkiler”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, Yıl: 5/2006, Sayı: 10, İstanbul Üniversitesi AİİTE Yayını, İstanbul, s. 77–104.
• • Emniyet Genel Müdürlüğü Arşivi (E.G.M.A.), Ankara, Muhtelif Tarih ve Sayılı Belgeler.
• • Erdilek, Neşe. “Hükümet ve Programları”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: IV, İletişim Yayınları, İstanbul, 1983, s. 968–1046.
• • Eren, Nuri. “Dünya Polis Âleminde Neler Oluyor?”, Polis Dergisi, Sayı: 333, 1943, s. 10-12.
• • Ergut, Ferdan. Modern Devlet ve Polis: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Toplumsal Denetimin Diyalektiği, İletişim yayınları, İstanbul, 2004.
• • Eroğul, Cem. “Çok Partili Düzenin Kuruluşu: 1945–71”, içinde Geçiş Sürecinde Türkiye, (Der. İrvin Cemil Schick ve E. Ahmet Tonak), Belge Yayınları, İstanbul, 1992, s. 112–158.
• • Felek, Burhan. “Biraz Sükûnet!”, Cumhuriyet (21 Kasım 1941).
• • Gençosman, Kemal Zeki. “Kahveci Dükkânlarının Önündeki Acaipliğimiz”, Ulus (16 Nisan 1941).
• • Goloğlu, Mahmut. Millî Şef Dönemi (1939–1945), Kalite Matbaası, Ankara, 1974.
• • Gürol, Saffet. “Pasif Korunma ve Emniyet Teşkilatımız”, Polis Dergisi, 1939 Yıl: 26, Sayı: 8–319.
• • Güryücel, Ferit. “Harp ve Ertesi Senelerde Suçluluğun Artma Sebepleri”, Polis Dergisi, Yıl: 33, Sayı: 347, Ankara, EGM Yayınları, 1947, s. 26–30.
• • Güven, Dilek. Cumhuriyet Dönemi Azınlık Politikaları Bağlamında 6–7 Eylül Olayları, İstanbul, Tarih Vakfı Yayınları, 2005.
• • Hakikat Dergisi, Başyazı, Sayı: 109 (Ekim 2002), (Çevrimiçi),http://www.hakikat.com/dergi/109/bsyz10902.html, 11.04.2004.
• • İrdel, Bedia Hayri. “Amerika Birleşik Devletlerinde Cürüm”, Polis Dergisi, Sayı: 338, 1944, s. 87–88.
• • İrdelp, Hayri Osman. “Modern Anlamıyla Kriminel Polis (Mevkii ve Değeri)”, Polis Dergisi, Yıl: 31, Sayı: 339 (1. Kanun 1944).
• • Jaeschke, Gotthard. Türkiye Kronolojisi (1938–1945), (Çev. Gülayşe Koçak), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1990.
• • Jaeschke, Gotthard. Yeni Türkiye’de İslamcılık, (çev. Hayrullah Örs), Ankara, Bilgi Yayınevi, 1972.
• • Karabekir, Kazım. Ankara’da Savaş Rüzgârları: II. Dünya Savaşı, Emre Yayınları, İstanbul 1995.
• • Kısakürek, Necip Fazıl. Son Devrin Din Mazlumları, Büyük Doğu Yayınları, İstanbul, 1997.
• • Koçak, Cemil. “İkinci Dünya Savaşı ve Türk Basını”, Tarih ve Toplum, Cilt: VI, Sayı: 35 (Kasım 1986), s. 29–33.
• • Koçak, Cemil. “Siyasal Tarih (1923–1950)”, içinde Türkiye Tarihi–4, Çağdaş Türkiye: 1908–1980, (ed. Sina Akşin ve diğerleri), Cilt: IV, Cem Yayınevi, İstanbul, 2000, s. 127–211.
• • Koçak, Cemil. Türkiye’de Millî Şef Dönemi (1938–1945), (Dönemin İç ve Dış Politikası Üzerine Bir Araştırma), Yurt Yayınları, Ankara, 1986.
• • Kümbetlioğlu, S. Hikmet. “İlticalar”, Polis Dergisi, Yıl: 31, Sayı: 338 (Eylül 1944), s. 13–15.
• • Lewis, Bernard Modern Türkiye’nin Doğuşu, (çev. Metin Kıratlı), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2007.
• • Lombroso, “Suç İşlemenin Sebepleri ve Önlenmeleri”, Polis Dergisi, Sayı: 319, 1939, s. 89–92.
• • Maden Tetkik Arama, Cilt: I, 1940.
• • Mattei, Jean-Louis. “Jean Savant-İsmet İnönü’nün Türkiye’si (La Turquie D’Ismet Ineunu)”, Toplumsal Tarih, Sayı: 37 (Ocak 1997), s. 60–64.
• • Meriç, Cemil. Bu Ülke, İletişim Yayınları, İstanbul, 1994.
• • Metin, İsmail ve Fethullah Eraslan. Türk Polis Tarihi, Cilt: 1, Aslımlar Basım Evi, Ankara, 1984.
• • Metin, İsmail. “Polis Örgütünün Görevleri ve Yapısı”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: VI, İletişim Yayınları, İstanbul, 1983, 1637–1654.
• • Milletimizin Hizmetinde 150 Yıl (1845–1995), EGM Yayını, 1995, Ankara.
• • Nadi, Nadir. “Siyasî Hürriyet, İktisadi Hürriyet”, Cumhuriyet (1.9.1945).
• • Nart, Faik. “Newyork Polisi Dedektif Şeflerinden Michael Fiachetti, Tehdit Mektubu Gönderen Bir Çeteyi Nasıl Meydana Çıkardı”, Polis Dergisi, Sayı: 321, 1940, s. 98–101.
• • Okçabol, Derviş. “Son Yer Sarsıntısında Zabıtamız”, Polis Dergisi, Yıl: 27, Sayı: 9–320 (1 Şubat 1940), s. 123–127.
• • Okçabol, Derviş. Zabıta Tarihi, (II. baskı), Polis Enstitüsü Yayını, Ankara, 1940.
• • Orkun, Hüseyin Namık. “Nazmi Serim, İstihbarat-II: İç İstihbarat”, Kitap incelemesi, Polis Dergisi, Yıl: 27, Sayı: 14-325 (1 Mayıs 1941), s. 156–159.
• • Ortaç, Yusuf Ziya. “Hırsız Var”, Akbaba (II. Teşrin 7 1940).
• • Ortaylı, İlber “Büyük Savaşta Türkiye”, Milliyet-Pazar (17 Mayıs 2005).
• • Ökte, Faik. Varlık Vergisi Faciası, Nebioğlu Yayınevi, İstanbul, 1951.
• • Öymen, Altan. Bir Dönem Bir Çocuk, Doğan Kitapçılık, İstanbul, 2002.
• • Öymen, Altan. Değişim Yılları, Doğan Kitapçılık, İstanbul, 2004
• • Polis Dergisi: Polis Arşiv Belgeleri ile Gerçekler, Muhabere Güvercinleri, Propaganda ve Dinleme, Emniyet Genel Müdürlüğü Yay. No. 129, Ankara, 2002.
• • Reel, A. Hidayet. “Bizi Zorla Söyletmeyin”, Siyaset, Yıl: 1, Sayı: 1, (9 Mart 1951).
• • Rhodes, Hanry T. F. “İngiltere’de Eski ve Yeni Kriminal Araştırmalar”, Polis Dergisi, Sayı: 325, 1941, s. 110.
• • Sadak, Necmettin. “Gençliği tarih, coğrafya ve siyasete ters düşen İslamcılık, Turancılık ve Irkçılığa karşı koruyalım.!”, Akşam (17.05.1944).
• • Sayılgan, Aclan. İnkâr Fırtınası, İstanbul, Ülke Yayınları, 1962.
• • Sertel, Zekeriya. Hatırladıklarım, Gözlem Yayınları, İstanbul, 1977.
• • Soysal, İlhami. “Mezhepler Tarikatlar”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: V, İletişim Yayınları, İstanbul 1983, s. 1365–1373.
• • Şahin, Eyüp. 1907’den 2000’e Polis Okulları, EGM Yayınları, Ankara, 2001.
• • Şahin, Eyüp. “Cumhuriyete Hayat Veren İstiklal Madalyalı Polisler - Torunizade Süleyman Sırrı Efendi”, Polis Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 14, EGM Yayınları, Ankara, 1998, s. 166–173.
• • Şahin, Eyüp. Türk Polis Teşkilatının Şanlı Geçmişinde ve Cumhuriyete Giden Yolda İz Bırakan Polisler, EGM Yayın No: 371, Ankara, 2004.
• • Tan (02.07.1940).
• • Tan (27.1.1943).
• • Tan, (25.02.1942).
• • Tarihe Bin Canlı Tanık, “Taş taşa değmeyince duvar olmaz”, İçimizden Biri Ahmet Kaya, Milliyet-Pazar (10.8.2004).
• • Tasviri Efkâr (14.06.1941)
• • Tasviri Efkâr (16.11.1940).
• • Taylak, Muammer. Saltanat, 2. Meşrutiyet ve I. Cumhuriyette Öğrenci Hareketleri, Ankara, 1969.
• • TBMM Kavanin Mecmuası, Devre VI, İçtima: 2, 1 Teşrinisani 1941, Cilt: 22.
• • TBMM Zabıt Ceridesi, Devre IV. İçtima 3, Cilt 23, 24, (1932).
• • TBMM Zabıt Ceridesi, Dönem: VI, İçtima: 4, Cilt: 28, Üçüncü İnikat (11.11.1942).
• • Tevetoğlu, Fethi Türkiye’de Sosyalist ve Komünist Hareketler (1910–1960), Ankara, [y.y.], 1967.
• • Toker, Metin. Tek Partiden Çok Partiye 1944–1950, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1970.
• • Toksöz, Fikret. “Dernekler”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: II, İstanbul, İletişim Yayınları, 1983, s. 366–386.
• • Tugaç, Hüsamettin. “Pasif Korunmada Sevk ve İdare ve Polis”, Polis Dergisi, 1 Şubat 1941, Yıl: 27, Sayı:13–324, s. 128–132;
• • Tunaya, Tarık Zafer. İslamcılık Cereyanı, Baha Matbaası, İstanbul, 1962.
• • Tunçay, Mete. “Tek-Parti Döneminde Basın”, Tarih ve Toplum, Cilt: VII, Sayı: 37 (Ocak 1987), s. 48–49.
• • Tunçay, Mete. “Türkiye Cumhuriyeti’nde Siyasal Düşünce Akımları”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: VII, İstanbul, İletişim Yayınları, 1983,s. 1924–1935.
• • Tutel, Eser. “İkinci Dünya Savaşı’nda Beyoğlu”, Tarih ve Toplum, Cilt: XXIII, Sayı: 133 (Ocak 1995), s. 24–31.
• • Türkeş, Alpaslan 1944 Millîyetçilik Olayı, Kutluğ Yayınevi, İstanbul, 1975.
• • Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Resmi İnternet Sitesi, http://www.tbmm.gov.tr/hukumetler/
• • Türkiye Cumhuriyeti Devlet Yıllığı: 1944–1945, Yayın No: 10, Başbakanlık Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü Yayını, Ankara, 1945.
• • Türkiye’nin 77 Yılı (1923–2000) Gün Gün Cumhuriyet Tarihi, Doğan Ofset, İstanbul, 2000.
• • Türkkan, Reha Oğuz Tabutluktan Gurbete, Boğaziçi Yayınevi, İstanbul, 1975.
• • Ulus. Muhtelif tarihli sayılar.
• • Us, Asım. Gördüklerim Duyduklarım Duygularım (Meşrutiyet ve Cumhuriyet Devirlerine Ait Hatıralar ve Tetkikler), Vakit Matbaası, İstanbul 1964.
• • Vatan, (16,17,23.8.1941).
• • Yalçın, Soner “Ünlü Politikacıların İşte Polisteki Fişleri”, Hürriyet, (06.09.2009).
• • Yaman, Ahmet Emin “II. Dünya Savaşında Türkiye’de Askeri Mülteciler ve Gözaltı Kampları (1941–1942)”, Tarih Araştırmaları Dergisi, AÜDTCF Yayını, Cilt: 21, Sayı: 33, 2003, s. 143–166.