Türk-Alman Propagandası Karşısında Arap Bürosu’nun Kuruluşu

Yıl 2010, Cilt: 26 Sayı: 76, 97 - 132, 01.01.2010

Ü. Gülsüm Polat

Öz

Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Harbi’ne Almanya yanında girmesiyle başlatılan propaganda ve istihbarat faaliyetleri karşısında İngiltere’nin aldığı tedbirlerden birisi olan Kahire’deki Arap Bürosu’nun kuruluş çalışmaları üzerinde durulacaktır.
Büronun tüm çalışmalarından ziyade kuruluşundan hemen evvel İngiliz hâkimiyet bölgesindeki Türk-Alman faaliyetleri karşısında bu
büronun hangi amaçlarla kurulduğu açıklanacaktır. Özellikle dini hislerin uyandırılması amacıyla ilan edilen cihadın İngiltere tarafından
ne şekilde algılandığı üzerinde durularak, büronun kurulmasından evvel genel havanın ne yönde olduğu değerlendirilecek ve büronun kuruluşuna varan gelişmeler üzerinde durulacaktır. Bunun yanında
Arap Büro’nun kuruluşuyla ilgili çalışmaların karşısında İngiliz yerleşik nizamının kaygıları ve düşünce farklılıkları vurgulanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Arap Bürosu, Osmanlı Devleti, İngiltere, Birinci Dünya Harbi, Propaganda

Establishment of Arab Bureau Against Turkish-German Propaganda

Öz

The actions held for establishment of the Arab Bureau in Cairo
which is one of measures taken by the England against propaganda
and intelligence activities commenced along with participation of
the Ottoman Empire in the First World War on the side of Germany
will be emphasized in this study. Besides the all actions of the Bureau, aims of its establishment against the Turkish – German activities in the English authority area shortly before its establishment will
be clarified. In particular, how The Holy War announced to raise religious senses was perceived by England will be emphasized and the tendency of public opinion before the Bureau’s establishment will
be evaluated. Furthermore, the developments concluding establishment of the Arab Bureau will be emphasized. In addition to these,
worries and thought diversities of English fundamental regime against the actions concerned with establishment of the Bureau will also be emphasized.

Anahtar Kelimeler

The Arab Bureau, The Ottoman Empire, England, the First World War, Propaganda

Kaynakça

• A. Arşivler
• Genelkurmay Başkanlığı Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Dairesi Arşivi, (ATASE)
• K: 245, D: 1016, F:4, B:1.
• K: 245, D: 1016, F:4.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, (BOA)
• DH. MTV, 24/97, 26 Zilkade 1331 (27 Ekim 1913).
• DH. ŞFR., 47/14, 26 Zilhicce 1332 (15 Kasım 1914).
• DH.ŞFR., 47/455, 24 Muharrem 1333 (12 Aralık 1914).
• Cambridge University, Churchill College, Churchill Archives,
• CHAR, 13/45/127.
• CHAR, 2/74/130.
• Cambridge University Library Archives,
• Hardinge Papers, No: 100, 122.
• The National Archives, Kew-Londra/İngiltere, (TNA-FO)
• FO, 371/1970.
• FO, 371/2139.
• FO, 371/2140.
• FO, 371/2357.
• FO, 371/2670.
• FO, 371/2771.
• FO, 371/2783.
• Oxford University, St. Antony’s College, Middle East Centre Archive,
• Mark Sykes Dosyası, GB165-0275, File: 1.
• B. Kitaplar:
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi, C: III, Kısım I, TTK Yay, Ankara 1991.
• Berridge, G.R., Gerald Fitzmaurice (1865-1939), Chief Dragoman of the British Embassy in Turkey, Martinus Nijhoff Publishers, Leiden, 2007.
• Frazer, R.W, British India, Third Edition, T. Fisher Unwin, London 1896.
• Fromkin, David, Barışa Son Veren Barış, Modern Ortadoğu Nasıl Yaratıldı? 1914- 1922, (Çev. Mehmet Harmancı), 5. Baskı, Epsilson Yay, İstanbul 2008.
• Hülagü, Metin, Pan-İslâmist Faaliyetler, Boğaziçi Yay, İstanbul 1994.
• Kayalı, Hasan, Jön Türkler ve Araplar, Osmanlıcılık, Erken Arap Milliyetçiliği ve İslamcılık (1908- 1918), (Çev: Türkan Yöney), Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 1998.
• Kedourie, Elie, England and the Middle East The Destruction of Otttoman Empire; 1914-1921, London 1956.
• Keleşyılmaz, Vahdet, Teşkilat-ı Mahsusa’nın Hindistan Misyonu (1914-1918), Atatürk Araştırma Merkezi Yay, Ankara 1999.
• Lawrence, T.E, Bilgeliğin Yedi Sütunu, (Çev. Bilal Çölgeçen), Çiviyazıları Yay, İstanbul 2001.
• Leslie, Shane, Mark Sykes, His Life and Letters, Cassell and Company Ltd, London, New York, Toronto and Melbourne 1923.
• Lukitz, Liora, A Quest in the Middle East, Gertrude Bell and the Making of Modern Iraq, I.B Tauris&Co Ltd, US, Canada 2006.
• Özcan, Azmi, Pan-İslamizm, Osmanlı Devleti Hindistan Müslümanları ve İngiltere (1877-1914), TDV İslam Araştırmaları Merkezi Yay, İstanbul 1992.
• Shaw, Stanford J, The Ottoman Empire in World War I, Vol. 2, TTK Yay, Ankara 2008.
• Sykes, Mark, Dar-ul-Islam, Bickers and Son., London 1904.
• Sykes, Mark, Through Five Turkish Provinces, Bickers and Son, London 1900.
• The Arab Bulletin, Bulletin of Arab Bureau in Cairo, 1916- 1920, C. I-II-III-IV, Archive Editions, Redwood Burn Ltd, UK, 1986.
• Tilkidom and The Ottoman Empire, The Letters of Gerald Fitzmaurice to George Lloyd, 1906-1915, (Edited by G.R. Berridge), The Isis Press, İstanbul 2007.
• Wallach, Lanet, Desert Queen: Extraordinary Life of Gertrude Bell, Adventurer, Adviser to Kings, Ally of Lawrence of Arabia, Phoenix Giant, London 1997.
• Westrate, Bruce The Arab Bureau, British Policy in the Middle East, 1916-1920, The Pennsylvania State University Press, Pennsylvania 1992.
• C. Süreli Yayınlar
• “As The Germans See It, The Turks Summons to A ‘Holy War’, Great Hopes in Germany”, The Manchester Guardian, 24 Kasım 1914.
• Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Yıl: 53, S: 118, Temmuz 2004, Genelkurmay ATASE ve Genelkurmay Denetleme Başkanlığı Yay, Ankara, 2004.
• “Cihad-ı Ekber ve Tesiratı”, Tanin, 20 Teşrin-i sani 1914 (3 Aralık 1914).
• “Cihad-ı Ekber Yolunda”, İkdam, 7 Teşrin-i sani 1330 (20 Kasım 1914).
• “Emin Muhammed Said ve Dürzî Kahramanlar”, İkdam, 22 Kanun-ı evvel 1330 (4 Ocak 1915).
• “Fas İhtilali; Gittikçe Tevsi Ediyor”, İkdam, 17 Teşrin-i sani 1330 (30 Kasım 1914).
• “Fas’da Asar-ı Cihad, Afganistan ve Hindistan”, İkdam, 20 Teşrini sani 1330 (3 Aralık 1914).
• “Fas’da Cihad”, Tanin, 26 Teşrin-i sani 1330 (9 Aralık 1914).
• “German Plot Against India”, The New York Times, 25 Kasım 1915.
• “How Turkey Proclaimed A Holy War”, The Manchester Guardian, 12 Aralık 1914.
• “Indian Moslem Loyalty, The Action of Turkey Denounced, Not A Religious War”, The Times, 4 Kasım 1914.
• “Mekke-i Mükerreme’de”, İkdam, 27 Kanun-ı evvel 1330 (9 Ocak 1915).
• “Tunus’ta Cihad Beyannamesi”, İkdam, 18 Teşrin-i sani 1330 (1 Aralık 1914).
• Kurtcephe, İsrafil, “Trablusgarp’ın İtalyanlarca İşgali, Mustafa Kemal ve Arkadaşlarının Direnişe Katılmaları”, AÜTİTE Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 6, Yıl: 1990.
• Kurtcephe, İsrafil - BALCIOĞLU, Mustafa, “Birinci Dünya Savaşı Başlarında Romantik Bir Türk-Alman Projesi; -Rauf Bey Müfrezesi”, OTAM, Sayı: 3, Yıl: 1992.
• Sarısaman, Sadık, “Birinci Dünya Savaşında İran Elçiliğimiz İle İrtibatlı Bazı Teşkilat-ı Mahsusa Belgeleri”, OTAM, Sayı: 7, Yıl: 1996
• Sarısaman, Sadık, “Ömer Naci Bey Müfrezesi”, AÜTİTE Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 16, Yıl: 1995.