Birinci Dünya Savaşı Sırasında Anadolu’nun Güney Bölgelerinde Ermeni Çete Faaliyetleri

Yıl 2009, Cilt: 25 Sayı: 74, 253 - 282, 05.07.2009

Nejla Günay

Öz

Osmanlı Devleti, 1915 yılının Nisan ayında Zeytun Ermenilerini
Konya’ya göç ettirdi. Daha sonra bu kararın kapsamı genişletildi ve
27 Mayıs 1915’te Ermenilerin Halep, Musul ve Deyr-i Zor’a göç ettirilmelerine dair kanun çıkarıldı. Bu kanunun çıkarılmasının sebebi,
Ermenilerin savaş hâlindeki Osmanlı Devleti’nin düşmanlarıyla işbirliği yapması ve Anadolu’nun hem doğusunda hem de güneyinde
bağımsız devlet kurmaya çalışmalarıydı. Bu amaçlarına ulaşmak isteyen Ermeniler, sevk ve iskân kararına rağmen dağlara çıkıp Fındıcak ve Musa Dağı’nda isyan ettiler. Hatta Urfa şehir merkezinde de
isyan çıkardılar. Bu isyanların bastırılmasından sonra bazı Ermeniler
küçük çeteler kurarak faaliyetlerine Amanos ve Toroslar’da devam
ettiler.

Anahtar Kelimeler

Birinci Dünya Savaşı, Halep, Ermeni Çeteleri, Toroslar

Armenian Gang Activities in Anatolias South Regions During the World First War

Öz

In April 1915 Ottoman State subjected to migration of Zeituns
Armenians to Konya. Later by extracted with the law in 27 May
1915, Armenian people subjected to migration Aleppo, Musul, Dairel-zor region. The reason for this law that Armenian people had cooperation with the state of war with Ottoman State and its enemies.
In addition Armenian people had tried to establish an independent
state in south and east region of Anatolia. To reach this aim, despite
to this deportation decide Armenian people had went to mountain for
rebellions in Fındıcak and Musa Mountain. Even Armenian people
taken out rebellion in Urfa city center. After suppression of the rebellion some Armenians have continued to set up some small gangs
activities in Amanus and Taurus Mountains.

Anahtar Kelimeler

The First World War, Armenian Gangs, Tourus, Aleppo

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• Dâhiliye Nezareti Şifre Kalemi Evrakı(DH.ŞFR):
• DH. ŞFR., 54A/220.
• DH.ŞFR., 62/257(24 Mart 1332/6 Nisan 1916).
• DH.ŞFR., 62/57(6 Mart 1332/19 Mart 1916).
• DH.ŞFR., 63/175(20 Nisan 1332/3 Mayıs 1916).
• DH.ŞFR., 63/194(21 Nisan 1332/4 Mayıs 1916).
• DH. ŞFR. 63/263(27 Nisan 1332/10 Mayıs 1916).
• DH. ŞFR. 63/282(28 Nisan 1332/11 Mayıs 1916).
• Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti 2.Şube Evrakı
• BOA. DH.EUM.2.Şb., 14/48.
• BOA. DH. EUM. 2.Şb., 21/7.
• BOA. DH. EUM. 2. Şb., 26/40.
• BOA. DH. EUM. 2.Şb., 55/24.
• BOA. DH.EUM.2.Şb., 71/37.
• Genelkurmay Başkanlığı Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi
• ATASE, Birinci Dünya Harbi (BDH), Klasör (Kl.) 13, Dosya (Dos.) 1049–63, Fhrist (Fh.) 11.
• ATASE, BDH, Kl.4214, Dos.195–57, Fh.1.
• ATASE, BDH, Kl.4214, Dos.195–57, Fh.1–8.
• ATASE, BDH, Kl.4218, Dos. 193–67, Fh.1–6.
• ATASE, BDH, Kl.4218, Dos. 193–67, Fh.1–2.
• ATASE, BDH, Kl.4214, Dos. 195–57, Fh.2.
• ATASE, BDH, Kl.4214, Dos. 195–57, Fh.2–5.
• ATASE, BDH, Kl.2702, Dos. 130A–303, Fh. 011.
• ATASE, BDH, Kl.2702, Dos. 130A–303, Fh.012, 012–01.
• ATASE, BDH, Kl.2702, Dos. 130A–303, Fh. 012, 02.
• ATASE, BDH, Kl.2702, Dos. 130A–303, Fh.13.
• ATASE, BDH, Kl. 4223, Dos.81–84, Fh.1.
• ATASE, BDH, Kl.4218, Dos. 193–67, Fh.1.
• ATASE, BDH, Kl.4218, Dos. 193–67, Fh.1–14.
• ATASE, BDH, Kl.2688, Dos.130–247, Fh.2, 2–1.
• ATASE, BDH, Kl.2688, Dos.130-247, Fh..14.
• ATASE, BDH, Kl.2702, Dos.130A-303, Fh..001.
• ATASE, BDH, Kl.2702, Dos. 130A–303, Fh.009,01.
• ATASE, BDH, Kl.2702, Dos. 130A–303, Fh.009,02.
• ATASE, BDH, Kl.4214, Dos. 195–57, Fh.2-2.
• ATASE, BDH, Kl.2702, Dos.130A-303, Fh..3-4.
• ATASE, BDH, Kl.2702, Dos. 130A–303, Fh.3–4, 5, 6, 7, 8.
• ATASE, BDH, Kl.2722, Dos. 133–51, Fh.003–37.
• ATASE, BDH, Kl.2688, Dos. 39–243, Fh.003–03.
• ATASE, BDH, Kl.2722, Dos. 133–51, Fh.003–40.
• ATASE, BDH, Kl.2688, Dos. 39–243, Fh.003–13.
• ATASE, BDH, Kl.2702, Dos. 130A–303, Fh. 011, 02.
• Araştırma ve Tetkik Eserler
• Abraham Hartunnian, Neither to Laugh nor to Weep a Memoir of the Armenian Genocide, translated from the original Armenian manuscripts by Hartunian, Vartan, Beacon Pres, Boston 1968.
• Ahmet Eyicil, Osmanlı’nın Son Döneminde Maraş’ta Ermeni Siyasi Faaliyetleri, Gün Yayıncılık, Ankara 1999.
• Ali Arslan, “İngilizlerin İskenderun’u İşgal Projesi ve Osmanlı Devleti’nin Aldığı Tedbirler, 1914-195”, IV. Hatay Tarihi ve Fokloru Sempozyumu (18-19 Ekim 1996) Bildirileri, Antakya 1997.
• Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918, cilt I, Genelkurmay Başkanlığı ATASE ve Genelkurmay Denetleme Başkanlığı Yay., Ankara 2005.
• Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914–1918, cilt II, Genelkurmay Basımevi, Ankara 2005.
• Artem Ohandjanian, Österreich-Armenien Faksimilesammlung diplomatischer Aktenstücke 1877–1936, Wien, 1995.
• Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Sayı 81 (Aralık 1982).
• Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Sayı 86 (Nisan 1987).
• Cemal Paşa, Hatırât, haz. Metin Martı, Arma Yay, İstanbul 1996.
• Donald Bloxham, The Great Game of Genocide Imperialism, Nationalism, and the Destruction of the Ottoman Armenians, Oxford University Press, New York 2007.
• Ermeni Komitelerinin A’mal ve Harekât-ı İhtilâliyyesi, Haz. H.Erdoğan Cengiz, Ankara 1983.
• Ermeniler, Sürgün ve Göç, Hikmet Özdemir, Kemal Çiçek, Ömer Turan, Ramazan Çalık, Yusuf Halaçoğlu, TTK Yay., Ankara 2004.
• Guenter Lewy, The Armenian Massacres in Ottoman Turkey: a Disputed Genocide, The University of Utah Press, Salt Lake City 2005.
• Halil Aytekin, Kıbrıs’ta Monarga (Boğaztepe) Ermeni Lejyonu Kampı, TTK Yay, Ankara 2000.
• Hasan Dilan, Fransız Diplomatik Belgelerinde Ermeni Olayları, cilt I, II, TTK Yay, Ankara 2005.
• Hovannisian, Richard G., Armenia on the Road to Independence 1918, University of California Press, California 1967.
• James Bryce-Arnold Toynbee, Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermenilere Yönelik Muamele 1915-1916, çev. Attila Tuygan-Jülide Değirmenciler, cilt 2, Pencere Yay., İstanbul 2006.
• Joseph Pomiankowski, Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküşü 1914–1918 1. Dünya Savaşı, çev. Kemal Turan, Kayıhan Yay, İstanbul 2003.
• Kemal Çiçek, Ermenilerin Zorunlu Göçü, TTK, Ankara 2005.
• Nejla Günay, “Kıbrıs’ın İngiliz İdaresine Bırakılması ve Bunun Anadolu’da Çıkan Ermeni Olaylarına Etkisi”, Gazi Akademik Bakış Dergisi, cilt 1, sayı 1, Kış 2007.
• Osmanlı Belgelerinde Ermenilerin Sevk ve İskanı, Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yay., Ankara 2007.
• Salahi Sonyel, The Great War and the Tragedy of Anatolia, TTK Yay, Ankara 2001.
• Stanley E. Kerr, The Lions of Marash, Albany, State University of New York Press, 1973.
• Stefanos Yerasimus, “Birinci Dünya Savaşı ve Ermeni Sorunu”, 1915’te Ne Oldu?, haz. Sefa Kaplan, 2.baskı, İstanbul 2005.
• Süleyman Beyoğlu, “Fahreddin Paşa’nın Ermeni Meselesi’ndeki Rolü”, Tarihi Gerçekler ve Bilimin Işığında Ermeni Sorunu, Ed. Bülent Bakar vd, IQ Yay., İstanbul 2007.
• Türk- Ermeni İhtilafı Makaleler, Ed. Hikmet Özdemir, TBMM Yay., Ankara 2007.