Türkiye Demiryollarında İstihdam Edilen Yabancı Uzmanlar (1925 - 1950)

Yıl 2007, Cilt: 23 Sayı: 67-68-69, 305 - 338, 04.11.2007

Seyfi Yıldırım

Öz

Modernleşme çabaları, yurt dışı eğitimine gönderilen öğrenciler, seyyahlar ve yabancı uzmanlar gibi aracı gruplar vasıtasıyla yürütülür. Eğitim,
sanayi ve ulaşım gibi alanlarda istihdam edilen yabancı uzmanlar Cumhuriyet modernleşmesinin de en etkin unsurlarından birisi olmuşlardır. Cumhuriyet modernleşmesi askerî ve ekonomik amaçlarla hem yeni demiryollarının inşasına hız vermiş hem de mevcut demiryollarının millîleştirilmesine büyük önem vermiştir. Böylece bu alanda özellikle nitelikli personele ihtiyaç duyulmuştur. Bu ihtiyaç yabancı uzmanarın istihdamıyla kapatılmıştır. Yabancı uzmanların en fazla mühendislik hizmetlerinde istihdam
edildiği tespit edilmiştir. Demiryollarında istihdam edilen yabancı uzmanların en çok Almanya, Avusturya ve Macaristan gibi ülkelerden geldiği anlaşılmaktadır. Bu durumun Türkiye’nin o dönemdeki yurt dışı ilişkilerinin
genel görüntüsünü yansıttığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Modernleşme, yabancı uzmanlar, demiryolları, Almanya, Avusturya, Macaristan

Foreing Specialist in the Turkish Railways (1925 - 1950)

Öz

Modernization efforts are implemented through intermediary groups
such as students sent aborat for education, travellers and foreign specialists. Foreign specialists employed in the fields of education, industry and
communication became one of the most effective factors of Republican
modernization. For military and economic reasons, Republican modernization accelerated the construction of new railways and gave importance
to nationalization of existing railways, as well. Thus, a great number of
personnel was needed in this field. As the number of Turkish staff was limited, this gap was tried to be filled with foreign specialists. It is determined that foreign specialists were mostly employed in engineering services. Most of the foreign specialists employed in the field of railways came from
Germany, Austria and Hungary. It is seen that this situation reflects the general view of Turkey’s foreign relations during that period.

Anahtar Kelimeler

Modernization, Foreign Specialists, Railways, Germany, Austria, Hungary

Kaynakça

• Akyıldız, Ali, “Bir Teknolojik Transferin Değişim Boyutu: Köstence Demiryolu Örneği”, Anka’nın Sonbaharı Osmanlı’da İktisadi Modernleşme ve Uluslararası Sermaye, İletişim Yay., İstanbul, 2005.
• Araz, Melda, Impacts of Political Decisions in the Formation of Railroads and Railroad Architecture in Tıırkey Between 1856 and 1950. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ortadoğu Teknik Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. 1995.
• Atabay, Mithat, “Atatürk’ün Ankara’ya Davet Ettiği Macar Profesör Antal Rethly’nin Türkiye’deki Çalışmaları”, Ankara Üniversitesi Türk inkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Mayıs-Kasım, s. 1-14.
• Ataç, Kuter, “Atatürk Döneminden Günümüze Hizmetler, Ulaştırma ve Bankacılık Sektörleri”, Atatürk’ten Günümüze Türkiye Ekonomisi, Hacettepe Üniversitesi İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara, 2002.
• Birgün, Faruk Hakan, Nazi Almanya’sında Kaçarak Türkiye’ye sığınan Alman Bilim Adamı ve Sanatçıları, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 1990.
• Çolak. Filiz, “Türkiye’de Demiryolu Ulaşımı (1840-1940)”,Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, Sayırl 11, Aralık 1997, s.35.
• Danışma Meclisi Bibliyografyası, Yayına Hazırlayan, Yusuf Sarınay, Türkiye Büyük Millet Meclisi (Basım Halinde).
• Demirhan, Nezahat, Atatürk Dönemi Ulaştırma Politikaları ve Demiryolları, Yıldız Teknik Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 1995.
• Efe, Ayla, Eskişehir Demiryolu, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir. 1998.
• Eraslan, İsmail, “Prof.Dr. Hans Mayer-Wegelin’in Hayatı, Eserleri, Türkiye’ye Yaptığı Hizmetler” İ.Ü.Orman Fakültesi Dergisi Seri B. Cilt 34, Sayı 2, S. 1-8.
• Etem, Sadri, “Muhtelif Memleketlerde Şimendiferlerin Millileşmesi”, Demiryolları Dergisi, Mayıs-Haziran 1934, Cilt:10, Sayırl 11-112.
• Gürel, Ziya, Kurtuluş Savaşında Demiryolculuk, TTK, Ankara, 1989.
• İhsanoğlu, Ekmelettin, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Teknoloji Çağını Yakalama Gayretleri”, Çağını Yakalayan Osmanlı, (IRCICA), İstanbul. 1995.
• İstanbul’dan Medine’ye Bir Tarih Belgeseli, Hicaz Demiryolu Fotoğraf Albümü, Albaraka Türk Yayınları, İstanbul, 1999.
• Kobal, Yunus, Üniversitelerimizin Gelişimi ve Alman Bilim Adamlarının Katkısı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara. 1984.
• Kılınçkaya, Derviş, 1930 Sanayi Kongresi, Raporlar, Kararlar, Zabıtlar, Bildiren Yayıncılık. Ankara, 2003.
• Onur, Ahmet, Türkiye Demiryolları Tarihi 1860-1953, İstanbul, 1953.
• Özdönmez, Metin-Ekizoğlu, Abdi, “Cumhuriyet Dönemi Ormancılığında Katkısı Olan Yabancı Uzmanlar”, İ.Ü.Orman Fakültesi Dergisi. Seri B, Cilt 44, Sayı 1-2, 1994, s. 13-28.
• Özdönmez, Metin- Ekizoğlu, Abdi, “Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemleri Ormancılığında Katkıları Olan Yabancı Uzmanlar”, İ.Ü.Orman Fakültesi Dergisi, Seri B, Cilt 43, Sayı 3-4, 1993, s.57-68.
• Öztürk, Cemil, “Tanzimat Devrinde Bir Devletçilik Teşebbüsü: Haydarpaşa-İzmit Demiryolu”, Çağını yakalayan Osmanlı! : Osmanlı Devleti’nde modern haberleşme ve ulaştırma teknikleri, yay. haz. Mustafa Kaçar, Ekmeleddin İhsanoğlu, İstanbul, IRCICA, İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, 1995.
• T.B.M.M. Kavânîn Mecmuası, 31 Mayıs 1934 Tarih ve 2487 Nolu İzmir-Kasaba Demiryolu ve Temdidi Demiryollarının Satın alınmasına Dair Olan Mukavelenamenin Tasdiki Hakkındaki Kanun, Cilt 13.
• Yavuz, Ünsal, ‘“Cumhuriyet Devri Demiryolu Politikasına Yaklaşım Biçimi”, IX. Türk Tarih Kongresi, 21-25 Eylül 1981,111. Cilt.
• Yıldırım, İsmail, Cumhuriyet Döneminde Demiryolları (1923-1950), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2001
• Arşiv
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi,
• B.C.A. 030.18.01.02., Bakanlar Kurulu Kararları Fonu.
• B.C.A. 030.11.1.0., Üçlü Kararlar Fonu.