Milli Mücadele Döneminde İç Güvenlik ve Türk Polisi

Yıl 2007, Cilt: 23 Sayı: 67-68-69, 339 - 382, 04.11.2007

Ali Dikici

Öz

Osmanlı Devleti’nin 1. Dünya Savaşı’nda yenilmesi ve ardından parçalanmasından sonra Türk toprakları Avrupa ülkeleri tarafından işgal edildi.
Ancak Mustafa Kemal önderliğindeki Kuva-yı Milliyeciler ellerinde kalan
son vatan topraklarını kurtarmak için işgale karşı Millî Mücadele’yi başlattı. Mustafa Kemal bu mücadelede Türk halkının büyük bir çoğunluğunun desteğini kazandı. Bu mücadeleyi inceleyen çok fazla çalışma mevcut
olmasına karşın önemli bir grubun, polislerin bu mücadeledeki yeri yeterince incelenmiş değildir. Oysa polis asli görevi olan asayiş ve güvenliği
sağlamanın yanı sıra Millî Mücadele’ye tam destek vermiştir. Bu mücadelede hayatını kaybetmiş veya Millî Mücadele’ye katkılarından dolayı İstiklal madalyası kazanmış birçok polis mevcuttur. Bu nedenle bu makale Türk
polisinin Millî Mücadele esnasındaki çalışmalarını, katkılarını ve özet olarak polis teşkilatının içinde bulunduğu genel durumu incelemeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Kemal, Millî Mücadele, Kuva-yı Milliye Hareketi, Türk Polisi, İşgal, Asayiş ve Güvenlik

Homeland Security of Turkey During the War of National Independence and Turkish Police

Öz

After the defeat and consequent breakup of the Ottoman Empire during
World War I, the European powers occupied Turkey. However, the Turkish
Nationalist Forces under the leadership of Mustafa Kemal launched a
struggle to rescue their homeland which is the last territory to survive for
them. M. Kemal took the support of the overwhelming majority of the
people to fight against the occupiers. Although there are many researches
regarding this struggle, the role of one important group, namely the police,
yet, has not been studied well. Police displayed their full support for the
national movement apart from their basic duty which is to provide the public peace and order. There are numerous police officers who lost their
lives or won war medal for their contributions to the war. So, this article
aims to examine the roles of Turkish police during the Turkish National
Struggle and gives a brief outlook of the Turkish police organization.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Kemal, National Struggle, Nationalist Movement, Turkish Police, Occupation, Peace and Order

Kaynakça

• Akçora, Ergünöz. “Kilis’in Antep Müdafaasındaki Yeri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: XI, Sayı: 31, (Mart 1995).
• Aksoley, İhsan. “İstanbul’da Millî Mücadele (Seri), Moltke Grubunun Faaliyeti”, Hayat-Tarih Mecmuası, Sayı: 9, (Ekim 1989).
• Ali Çetinkaya’nın Millî Mücadele Dönemi Hatıraları, Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, 1993.
• Alper, Talat. “Geçmiş Zaman Olur ki: Eski Bir Hatıra”, Polis Emeklileri Polis Dergisi, Yıl: 10, Sayı: 132, İstanbul, (01 Temmuz 1963).
• Alyot, Halim. Türkiye’de Zabıta, Tarihi Gelişim ve Bugünkü Durum, Kanaat Basımevi, Ankara, 1947.
• Arıkan, Zeki. “İşgal Dönemi İzmir Basını”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: V, Sayı: 13, (Kasım 1988).
• Arşiv Belgeleri ile Gerçekler- Emniyet Mensuplarının Özlük Dosyalarındaki Diploma, Sertifika ve Üniformalı Resimler, Ankara, EGM Yayını, 2002.
• Ata, Feridun. “Mütareke Döneminde İtilaf Devletlerinin Hapishanelere Müdahaleleri ve Gayrımüslim Mahkûmları Tahliye Etmeleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: XX, Sayı: 60, (Kasım 2004).
• Atay, Falih Rıfkı. Akşam (11 Eylül 1919).
• Avcıoğlu, Doğan. Millî Kurtuluş Tarihi 1938’den 1945’e, Üçüncü Kitap, Tekin Yayınevi, İstanbul, 1983.
• Aybars, Ergün. Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Cilt: 1, Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir, 1984.
• Aydınel, Sıtkı. Güneybatı Anadolu’da Kuvâyı Millîye Harekâtı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1990.
• Ayışığı, Metin, “30 Ağustos Zaferi ve İstanbul’daki Yankıları”, Tarih ve Toplum Dergisi, Sayı: 105, (Eylül 1992).
• Ayışığı, Metin. “Millî Mücadele’de İstanbul’dan Anadolu’ya Yapılan Silah Sevkiyatı ve İstihbarat Meselesi”, ATA Dergisi, Selçuk Üniversitesi, Konya, 1992.
• Bakar, Bülent. “Mondros Mütarekesi’nden Sonra Yaşanan Önemli Bir Problem: Türk ve Ermeni Yetimleri Sorunu”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: XXI, Sayı: 62, (Temmuz 2005).
• Balcıoğlu, Mustafa. “Millî Mücadele Sırasında Merkezi Anadolu’da Asayişi Sağlamak İçin Oluşturulan Milis Kuruluşları”, TİTE Atatürk Yolu Dergisi, Yıl: 3, Cilt: II, Sayı: 6, (Kasım 1990).
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Belge Tarih ve Sayısı: 25.8.1939 - 2/11771, Dosya No: 2, Fon kodu:30..18.1.2., Yer No: 89.106..19.
• Baykal, Bekir Sıtkı. “Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: I, Sayı: 3 (Temmuz 1985).
• Birinci, İhsan. “Millî Mücadele İçin Kurulan Önemli Çeteler-III”, Polis Emeklileri Sosyal Yardım Derneği Polis Dergisi, Yıl: 22, Sayı: 275, İstanbul, 1975.
• Birinci, İhsan. “Millî Mücadele’de Kahraman Polislerimiz”, Polis Emeklileri Sosyal Yardımlaşma Derneği Polis Dergisi, Sayı: 288, İstanbul, (01 Haziran 1971).
• Bozkurt, Gülnihal. “Alman Belgelerinde Atatürk ve Kurtuluş Savaşı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: IX, Sayı 25, (Kasım 1992).
• Criss, Bilge. İşgal Altında İstanbul: 1918–1923, İletişim Yayınları, İstanbul, 1994.
• Çelebi, Mevlüt. “İzmir’in İşgalinden Önce Şehzade Abdürrrahim Başkanlığında Anadolu’ya Gönderilen Nasihat Heyeti (Anadolu Heyet-i Nasihası): 16 Nisan- 18 Mayı s1919”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: VI, Sayı: 18, (Temmuz 1990).
• Çukurova, Bülent. “15 Mayıs 1919 İzmir’de Yunan Mezalimi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: III, Sayı: 8, Mart 1987.
• Dağlı, Nurten ve Belma Aktürk, Hükümetler ve Programları (1920–1960), Cilt: I, TBMM Kütüphane Dokümantasyon ve Tercüme Müdürlüğü, Yayın No: 12, Ankara, 1988.
• Demirbaş, Cevdet. “Osmanlı İmparatorluğu’ndan Günümüze Polis Teşkilatı”, Polis Dergisi, Yıl: 11, Sayı: 43, (Ocak-Şubat-Mart 2005).
• Demirel, Ahmet. Birinci Meclis’te Muhalefet, İletişim yayınları, İstanbul, 1994.
• Dündar, Ahmet Nihat. “Kuruluş, Gelişme, Değişme”, 150. Kuruluş Yıldönümünde Türk Polisi, EGM Yayınları, Ankara, 1995.
• Emniyet Genel Müdürlüğü Web Sayfası, “Osmanlılarda Polis (1908–1918 Dönemi)”, http://www.egm.gov.tr/tar.osmanli1908-1918.asp.
• Emniyeti Umumiye Müdüriyetinin 1335 (1919) Senesi Bütçesi, Polis Mecmuası, Yıl: 6, Sayı: 112, İstanbul, 1919.
• Eraslan, Fethullah ve İsmail Metin. Türk Polis Tarihi-I, Aslımlar Basımevi, Ankara, 1984.
• Erdeha, Kamil. Millî Mücadele’de Vilayetler ve Valiler, Yükselen Matbaası, İstanbul, 1975.
• Erdeha, Kamil. Yüzellilikler Yahut Millî Mücadele’nin Muhasebesi, Tekin Yayınevi, I. Basım, İstanbul, 1998.
• Erdem, Ş. Can. “İtilâf Devletleri’nin İstanbul’u Resmen İşgali ve Faaliyetleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: XXI, Sayı: 62, (Temmuz 2005).
• Ergut, Ferdan. Modern Devlet ve Polis: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Toplumsal Denetimin Diyalektiği, İletişim Yayınları, İstanbul, 2004.
• Es, Hikmet Feridun. “Asıl Kelebek Türk Polisi Cemil’dir”, Hürriyet (26 Ekim 1986).
• Eski, Mustafa. “Kastamonu’da Yapılan İlk Kadın Mitingi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: IX, Sayı: 27 (Temmuz-Kasım 1993).
• Evsile, Mehmet. “Atatürk’ün Samsun’a Çıktığı Sırada Samsun ve Çevresinin Asayiş Durumu”, 19 Mayıs ve Millî Mücadele’de Samsun Sempozyumu Bildiriler (20–22 Mayıs 1999), Samsun, 2000.
• Felek, Burhan. “Geçmişte Asayiş Meselesi”, Polis Emeklileri Polis Dergisi, Yıl: 24, Sayı: 298, İstanbul.
• Galip Baba (Vardar) Anısına, Kabataşlılar Derneği Yayınları (1), İstanbul, 2003.
• Geçmiş Zaman Olur ki: Eski Sabıkalılar, Polis Emeklileri Polis Dergisi, Yıl: 26, Sayı: 325, İstanbul (1 Temmuz 1979).
• Genelkurmay Askeri Tarih Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi (ATASE Arşivi), Muhtelif Belgeler.
• Gentizon, Paul. Mustafa Kemal ve Uyanan Doğu (Çev. Fethi Ülkü), Bilgi Yayınevi, Ankara, 1983.
• Goloğlu, Mahmut. Üçüncü Meşrutiyet (1920), Başnur Matbaası, Ankara, 1970.
• Gökbilgin, Tayyip. Millî Mücadele Başlarken, Birinci Kitap, Türkiye İş Bankası Yayını, Ankara,1959.
• Gülçiçek, Hüseyin. “159. Kuruluş Yılında Dünden Bugüne Polis Teşkilatı”, Çağın Polisi Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 29 (Mayıs 2004).
• Gülçiçek, Hüseyin. “Emniyet Teşkilatı Hakkında Hükümet Politikaları”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, 1990).
• Güner, Zekai, ve Orhan Kabataş, Millî Mücadele Dönemi Beyannameleri ve Basını, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Sayı: 38, Ankara, 1990.
• Hadiselerin İçyüzü: Yakılan Tarihi Akyol Karakolu ve Polis Hamdi Efendi, Polis Emeklileri Sosyal Yardımlaşma Derneği Polis Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 198, İstanbul (01 Aralık 1968).
• Harp Tarihi Vesikaları Dergisi, (H.T.V.D.), Sayı: 42, (Aralık 1962), Vesika No. 995.
• Heyet-i Temsiliye Tutanakları, Hazırlayan: Uluğ İğdemir, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara, 1975.
• Hülagü, Orhan. “Mondros Mütarekesi Sonrası Bursa Bölgesindeki Millî Mücadele Hazırlıkları ve Kuvay-ı Milliye’nin Teşkili”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: XIV, Sayı: 41 (Temmuz 1998).
• Islahat, (27 Mayıs 1335).
• İçişleri Bakanlığı Resmi İnternet Sitesi, “Görev Yapmış İçişleri Bakanlarımız” http://www.icisleri.gov.tr/_Icisleri/Web/Gozlem2.aspx?sayfaNo=546, 27.11.2007
• İrade-i Milliye Gazetesi (8 Kasım 1919), Sayı: 15.
• İstiklal Harbi Gazetesi, (Muhtelif Sayılar), Hazırlayan Ömer Sami Coşar, (16 Mayıs 1919) No. 2, içinde Unutulan Manşetler, Ankara Ticaret Odası Yayını, Ankara, Mayıs 2007.
• İzmir’de Şehit Polisler Anıtının Açılış Töreni, Polis Mecmuası, Cilt: 20, Sayı: 304, 1936.
• Karayaka, Ali. “Mütareke ve Millî Mücadele’nin İlk Yıllarında (1919–1920) İstanbul’da Polis Umum Müdürlüğü’ne Bir Bakış VI”, Polis Dergisi, Yıl: 12, Sayı: 47, (Ocak–Şubat-Mart 2006).
• Karayaka, Ali. “Mütareke Yıllarında (1919–1920) İstanbul’da İşgal Güçlerinin Himayesinde Bir Katili Şerir; Hrisantos V”, Polis Dergisi, Yıl: 11, Sayı: 45, (Temmuz-Ağustos-Eylül 2005).
• Kars, Zübeyir. “Ankara’nın Başkent Olduğu Yıllardaki Eğitim, Sağlık ve Sosyal Durumu Üstüne”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: XX, Sayı: 58, (Mart 2004).
• Kemal Atatürk, Nutuk (1919 – 1927), Bugünkü dille yayına hazırlayan: Zeynep Korkmaz, Atatürk Araştırma Merkezi yayını, Ankara, 2000.
• Kocatürk, Utkan. Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi: 1918–1938, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1988.
• Koltuk, Nuran. “Adana’da Fransız İşgalinde Ermenilerin Rolü İdari Mekanizmaya Etkileri ve Bir Sürgün Hikâyesi”, Ermeni Araştırmaları, Sayı: 11, (Sonbahar 2003), s. 84–103.
• Koyugölge, Alâeddin. “Türkiye’nin En İhtiyar Emniyet Mensubu”, Polis Emeklileri Sosyal Yardım Derneği Polis Dergisi, Yıl: 26, Sayı: 226, İstanbul, 1979.
• Köstüklü, Nuri. “Millî Mücadele’de Denizli, Isparta, Burdur ve Çevresindeki Azınlıkların Tutum ve Davranışları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: V, Sayı: 15, Temmuz 1989.
• Merhum Nuri Bey, Emniyeti Umumiye Müdüriyeti, Polis Dergisi, Yıl: 19, Sayı: 281, Ankara, 1933.
• Millî Savaşta Türk Polisi, Polis Mecmuası, (Cumhuriyetin 10. Yıldönümü Özel Sayısı), Emniyet İşleri Umum Müdürlüğü, Yıl: 20, Sayı: 286, Ankara, (İlk Teşrin 1933).
• Özbudun, Ergun. “Türkiye’nin Kuruluş Yıllarında Bir Yabancı Gazetecinin Ankara Yolculuğu ve Atatürk’le Görüşmesi”, (Çeviri), Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: I, Sayı: 1, (Kasım 1984).
• Özdemir, Mustafa. Mütareke Dönemi Basını’nda Osmanlı Devleti’nin Politikası (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, AİİTE, İzmir, 2000).
• Özkaya, Yücel. “İstanbul’un İşgali Üzerine Aydınların İstanbul’dan Ankara’ya Kaçışı Olayı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: V, Sayı: 13 (Kasım 1988).
• Özsoy, İskender. “Cumhuriyet’e Giden Yolda... İstanbul’un İşgal Günleri”, Popüler Tarih, Sayı: 5, Ekim 2000, s. 72–77.
• Pehlivanlı, Hamit. Kurtuluş Savaşı İstihbaratında Askeri Polis Teşkilatı, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1992.
• Riggs, C. Richard. “Yetişkinlerde Suç”, içinde İstanbul 1920, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1995.
• Salışık, Selahattin. “Geçmiş Zaman Olur ki: Rami Kışlası BoşaltılıyorVII”, Polis Emeklileri Sosyal Yardımlaşma Derneği Polis Dergisi, Yıl: 22, Sayı: 279, İstanbul, 1975.
• Salışık, Selahattin. Kurtuluş Savaşı’nın Gizli Örgütü: M.M. Grubu, Kaynak Yayınları, İstanbul.
• Sami, Süleyman. Kuruluşundan Bugüne Kadar Isparta Tarihi, Serenler Yayınevi, İstanbul, 1983.
• Sarıhan, Zeki. Kurtuluş Savaşı Günlüğü, C. II, TTK Yayını, Ankara, 1994.
• Sarıkoyuncu, Ali. “Zonguldak ve Havalisinde Millî Mücadele’ye Zarar Verici Faaliyetler” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: VIII, Sayı: 23, Mart 1992.
• Sarısakal, Baki. Samsun Polis Tarihi, Samsun Araştırmaları: 5, Cem Ofset, Samsun, 2006.
• Selek, Sabahattin. Anadolu İhtilali, Birinci Kitap, Örgün Yayınlar, İstanbul, 1981.
• Selvi, Haluk. “Mondros Mütarakesi’nden Sonra Vilâyât-ı Şarkıyye’de Nüfus” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: XVII, Sayı: 50, Temmuz 2001.
• Sonyel, Salâhi R. Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Cilt: II, TTK, Ankara, 1986.
• Sönmez, Osman. “Mütareke Döneminde Rumların Mezalimine Bir Örnek: Hamza Efendi’nin Şehid Edilmesi”, Ata Dergisi, Sayı: 2, Konya, 1992.
• Söylemezoğlu, Galip Kemalî. Yok Edilmek İstenen Millet, Selek Neşriyat, İstanbul, 1957.
• Şahin, Eyüp. “Cumhuriyete Hayat Veren İstiklal Madalyalı Polisler - Torunizade Süleyman Sırrı Efendi”, Polis Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 14, EGM Yayınları, Ankara, 1998.
• Şahin, Eyüp. “Kurtuluş Savaşında Türk Polisi”, Polis Dergisi, Sayı: 47, Yıl:12, (Ocak-Şubat-Mart 2006).
• Şahin, Eyüp. “Mustafa Kemal Atatürk Türk Polis Teşkilatına ve Mensuplarına Nasıl Bakıyordu Sorusuna Cevap Niteliğindeki Gurur Duyulacak Tebrikleri”, Polis Dergisi, EGM Yayını, Yıl: 12, Sayı: 48–49, (Nisan-Eylül 2006).
• Şahin, Eyüp. Türk Polis Teşkilatının Şanlı Geçmişinde ve Cumhuriyete Giden Yolda İz Bırakan Polisler, EGM Yayın No: 371, Ankara, 2004.
• Şahin, Eyüp. Türk Polisinin Erdem Mücadelesi ve Kahraman Polisler, EGM- APK Dairesi Başkanlığı Yayın No. 152, Ankara, 2001.
• Şenöz, İbrahim. Millî Mücadele’de Türk Polisi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi İnkılâp Tarihi Enstitüsü, 1989).
• Şimşir, Bilal N. İngiliz Belgelerinde Atatürk (1918–1938), Cilt: I-II, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara, 1973.
• Şimşir, Bilâl N. Malta Sürgünleri, Bilgi Yayınevi, 2. Basım, Ankara, 1985.
• Tansel, Selahattin. Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, Cilt: I, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Cumhuriyetin 50. Yıldönümü Yayını, Ankara, 1973.
• Tansu, Samih Nafiz. İki Devrin Perde Arkası, Anlatan: Hüsamettin Ertürk, Hilmi Kitabevi, İstanbul, 1957.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 1999.
• TBMM Zabıt Cerideleri.
• Tevetoğlu, Fethi. Millî Mücadele Yıllarındaki Kuruluşlar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1991.
• Tongur, Hikmet. Türkiye’de Genel Kolluk, Kanaat Basımevi, Ankara, 1946.
• Turan, Refik, M. Safran, M. Şahin, S. Yalçın, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Siyasal Kitabevi, Ankara, 1994.
• Tümer, Fahri. “İstiklal Mücadelesinde Kayseri”, Erciyes Dergisi, Sayı: 22, Kayseri, 1944.
• Türk İstiklal Harbi Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı- I, Genel Kurmay Başkanlığı, Ankara, 1992.
• Türkmen, Zekeriya. “İşgal Yıllarında İstanbul’daki Uygulamalar: Mütareke Döneminde Ermeniler Tarafından Türk Çocuklarının Kaçırılması ve Hristiyanlaştırılması”, KÖK Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, Cilt: II, Sayı: 2, Ankara (Güz 2000).
• Türkmen, Zekeriya. “İstanbul’un İşgali ve İşgal Dönemindeki Uygulamalar (13 Kasım 1918–16 Mart 1920)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 53, Temmuz 2002.
• Umar, Bilge. İzmir’de Yunanlıların Son Günleri, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1974.
• Uyanık, Necmi. “Bir Devrin Gizli Çehresi: M. Razi Yalkın ve Eserleri Üzerine”, Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi, Sayı: 17, 2007.
• Ünal, Tahsin. “Cumhuriyetin İlanından Sonra Yurt Dışına Sürülen 150’likler”, Hayat Tarih Mecmuası, Sayı: 18 (Şubat 1969).
• Vatan (3 Ekim 1923).
• Yalçın, Durmuş. “Millî Mücadele’de İdareciler, Günümüzün ve Geleceğin İdareciliği”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: VII, Sayı: 21, (Temmuz 1991).
• Yalçın, Semih. “Dâhiliye Vekili Nazım Bey’in İstifası Meselesi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: XI, Sayı: 32, (Temmuz 1995).
• Yavuz, Bige Sükan. “1921 Tarihli Türk-Fransız Anlaşması’nın Hazırlık Aşamaları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: VIII, Sayı: 23, (Mart 1992).
• Yazıcı, Nuri. Canik Sancağı’nda Pontusçu Faaliyetler (1918–1922), (Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Tarih Bölümü, Erzurum, 1985).