Harp Kazançları Vergisi’nde Muafiyet Durumu ve Uygulaması

Yıl 2019, Cilt: 35 Sayı: 99, 31 - 50, 09.05.2019

Emir Bostancı

https://doi.org/10.33419/aamd.557963

Öz

Tarihteki diğer savaşlarda olduğu gibi getirdiği ekonomik yıkımla beraber 1. Dünya Savaşı da (hatta büyüklüğü ile doğru orantılı olarak daha fazla sayıda insana) ekonomik fırsatlar sunmuş ve olağanüstü kazançlar elde edilmesini sağlamıştır. Birçok ülke gibi Osmanlı Devleti, Ankara Hükümeti ve daha sonraki yeni Türk Devleti buna karşı aldıkları kararlar ile bu savaş zamanı kazançlarını vergilendirmeye çalışmışlardır. Böylece tek seferde alınan Harp Kazançları Vergisi ortaya çıkmıştır.

Bu verginin önemli bir vechesi muafiyet uygulaması olmuştur. Diğer birçok vergide olduğu gibi bu vergide de bazı durumlarda hem yerli hem yabancı devlet tebaası olan şirketlere, kişilere veya bölgelere gerekli görüldüğü takdirde muafiyet uygulanmıştır. Bu uygulama Lozan Anlaşması’nın öncesi ve sonrasında olduğu gibi zamana ve koşullara göre farklılık göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Vergi, Harp Kazançları, Muafiyet, Yerli Ve Yabancı Tebaa, Osmanlı Devleti, Ankara Hükümeti, Lozan Anlaşması

Situation and Practice of Exemption in Tax of War Earnings

Öz

Like any other wars in history, the First World War brought economic opportunities (even much more people directly proportionate to size of war) along with economic devastation and made enable to have extraordinary gains. Like several other countries, Ottoman Empire, Ankara Government and later new Turkish State tried to tax these extraordinary gains by taking some decisions. Thus, tax of war earnings which was collected for one time only occurred.

One of the most important aspects of this tax was practicing exemption. As in lots of other taxes, in some conditions companies, individuals or regions that were domestic or foreign subjects (citizens) could be exempt from the tax if it was regarded necessary. This practice showed some alterations by different conditions and times such as changes before and after Treaty of Lausanne.

Anahtar Kelimeler

Tax, War Earnings, Exemption, Domestic or Foreign Subjects, Ottoman Empire, Ankara Government, Treaty of Lausanne

Kaynakça

• I- Arşiv Belgeleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) BOA., BEO. 4546.340908. BOA., BEO. 4600.344990/2. BOA., BEO. 4600.344990/1. BOA., DH. İ.UM. 3.1.26. BOA., DH. İ.UM. 3.1.52. BOA., DH. İ.UM. 3.1.59. BOA., HR.İM. 17.154. BOA., HR.İM. 81.67. BOA., HR.İM. 88.63. BOA., HR.İM. 89.23. BOA., HR.İM. 169.7.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA) BCA., Fon No: 30.18.1.1 Yer No: 5.33.11. BCA., Fon No: 30.10.0.0 Yer No: 6.31.21. BCA., Fon No: 30.10.0.0 Yer No: 136.974.1. BCA., Fon No: 30.10.0.0. Yer No:135.968.5. BCA., Fon No: 30.10.0.0 Yer No: 80.525.9. BCA., Fon No: 30.10.0.0 Yer No: 80.525.9-2. BCA., Fon No: 30.10.0.0. Yer No: 9.14.10. BCA., Fon No: 30.10.0.0. Yer No: 9.14.10(19,2).
• Cumhurbaşkanlığı Arşivi (CA) CA., Ebis No: 01004343 Belge No: 1 Fihrist No: 29. CA., Ebis No: 01003966 Belge No: 1 Fihrist No: 25. CA., Ebis No: 01004232 Belge No: 75-76 Fihrist No: 9/126-127 CA., Ebis No: 01004232 Belge No: 75-76 Fihrist No: 9/128
• II- Düstur Düstur, 2. Tertip, C X. Düstur, 2. Tertip, C XI. Düstur, 3. Tertip, C I.
• III- Zabıt Cerideleri TBMM Zabıt Ceridesi, Devre II, İçtima Senesi 2, C 8/1, 10 Nisan 1924. TBMM Zabıt Ceridesi, Devre II, İçtima Senesi 3, C 23, 22 Mart 1926. TBMM Zabıt Ceridesi, Devre II, İçtima Senesi: 3, C 25, 17 Mayıs 1926.
• IV- Resmî Gazete “Ecnebi Tebaadan Harp Kazançlarının Adem-i İstifası Hakkında Heyet-i Vekilce Müttehiz Kararname Sureti”, 17 Mayıs 1924, s.3.
• V- Kitaplar, Makaleler ve Tezler Arslan, Can Barlas, “Birinci Dünya Savaşı ve Harp Vergisi”, Akademik Bakış Dergisi, S 56 (Eylül-Ekim 2016), s.73-83. Çengelci, Gökçen Uzer, Türkiye’de Olağan Dışı Dönemlerde Vergilendirme (Anayasal Vergilendirme İlkelerine Uygunluk Açısından Bir İrdeleme), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2010. Duru, Cihan vd., Atatürk Dönemi Maliye Politikası: Mondros’tan Cumhuriyet’e Mali ve Ekonomik Sorunlar, Tisa Matbaacılık, Ankara, 1982. Eldem, Vedat, Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomisi, TTK Basımevi, Ankara, 1994. Gönüllü, Ali Rıza, “I. Dünya Savaşı Sonundan Cumhuriyet’in İlk Yıllarına Kadar Harp Kazançları Vergisi (1919-1925)”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S 42, Konya, Güz 2017, s. 451-485. Soysal, İsmail, Tarihçeleri Ve Açıklamaları İle Birlikte Türkiye’nin Siyasal Anlaşmaları, C I, TTK Basımevi, Ankara, 1989. Tezcan, Cezmi, Tekalif-i Harbiye Ve Tekalif-i Milliye Örneklerinde Savaş Dönemleri Mâli Politikaları, Ankara Üniversitesi Türk İnkilâp Tarihi Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara, 2005, s.34. Toprak, Zafer, Türkiye’de Milli İktisat (1908-1918), Yurt Yayınları, Ankara, 1982. Toprak, Zafer, “Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı Finansmanı ve Para Politikası”, ODTÜ Gelişme Dergisi, 1979-1980, s.205-238. Türkal, Hasan, “Türkiye’de 1923-1930 Yılları Arası Bütçe Politikası ve Uygulamasının Vergi Politikası ve Uygulaması Açısından Değerlendirilmesi”, Amme İdaresi Dergisi, C 44, S 3, Ankara, Eylül 2011, s. 85-107.