Teşkilat Yapısı ve Faaliyetleriyle Türkiye Muallimler Birliği (1921-1936)

Yıl 2019, Cilt: 35 Sayı: 99, 51 - 94, 09.05.2019

Yunus Pustu

https://doi.org/10.33419/aamd.557989

Cited By: 4

Öz

Türkiye Muallime ve Muallimler Dernekleri Birliği, 7 Mayıs 1921 tarihinde kurulmuştur. 1924 yılında gerçekleşen ilk genel kongresinde ülke genelinde faaliyet

yürüten muallim örgütlerini tek çatı altında birleştirme kararı alan Dernek, ismini de Türkiye Muallimler Birliği olarak değiştirmiştir. Birliğin temel amacı muallimler arasında yardımlaşma ve dayanışmanın sağlanması ve cumhuriyet idaresi ile birlikte gerçekleştirilen inkılapların halka anlatılmasıdır.

Teşkilatlanmasını tamamlayan ve bu amaçlar doğrultusunda faaliyet yürüten Birlik, 1924, 1925, 1926 ve 1928 yıllarında genel nitelikte kongreler düzenlemiştir. 1928 kongresi Birlik tarihi açısında önemlidir. Zira bu kongrede Türkiye Muallimler Birliği, yasasında yapılan değişiklikle “konfederasyon”a dönüştürülmüştür. Bu değişiklikle artık “Türkiye Cumhuriyeti Muallimler Birlikleri Federasyonu” adını alan Birlik, mutemetlik usulü ile idare olunmaya başlanmıştır.

Bundan sonra bağımsız faaliyet yürüten muallim birlikleri ortaya çıkmıştır. Bunlar içinde en dikkat çekici olanı İstanbul merkezli faaliyet gösteren İstanbul Muallimler Birliğidir. İstanbul Muallimler Birliği, 1936 yılına kadar faaliyetlerini sürdürmüştür. Sonrasında ise hükumetin dernekler üzerinde izlediği politika nedeniyle 1935-1936 eğitim öğretim senesinde kendisini fesh etmek durumunda kalmıştır.

Anahtar Kelimeler

Muallim Cemiyetleri, Muallimler Birliği, Türkiye Muallime ve Muallimler Dernekleri Birliği, Türkiye Muallimler Birliği, Türkiye Cumhuriyeti Muallimler Birlikleri Federasyonu

Turkey Teachers Union: Its Organizational Structure and Activities (1921-1936)

Öz

The Federation of Unions of Male and Female Teachers (Türkiye Muallime ve Muallimler Dernekleri Birliği) was established on 7 May, 1921. It held its first general assembly in 1924 and decided to gather all teacher associations in the country under a single roof, consequently changed its name to Turkey Teachers Union (Türkiye Muallimler Birliği). The main aim of the Union was to provide cooperation and solidarity among teachers, and to inform the people on the reforms of the new Republic.

After completing its organization, the Union functioned in accordance with the aims mentioned above and held general assemblies in 1924, 1925, 1926 and 1928. The Assembly of 1928 is significant for the history of the Union as the regulation of Turkey Teachers Union was changed and the Union turned into a confederation after this congress. As a result, it got the name Turkish Republic-Federation of Teachers Unions (Türkiye Cumhuriyeti Muallimler Birlikleri Federasyonu) and started to be administered by a trustee.

Later on, independently working teacher unions also emerged. The most remarkable of these was İstanbul centered İstanbul Teachers Union (İstanbul Muallimler Birliği). It had been active until 1936. However, due to the politics of the government, the Union had to abolish itself in 1935-1936 academic year.

Anahtar Kelimeler

Teachers Societies, Teachers Union, The Union of Male-Female Teachers Associations of Turkey, The Federation of Teachers Association of Republic of Turkey

Kaynakça

• BCA., 080/18/29/35/15.
• BCA., BME., 030/10/139/977/6.
• T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, Devre 1, C 2, İçtima 38, 21 Temmuz 1336.
• T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, Devre 1, C 22, İçtima 84, 14 Ağustos 1922.
• T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, Devre 1, C 22, İçtima 85, 16 Ağustos 1922.
• T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, Devre 9, C 9, Birleşim 109, 6 Ağustos 1951.
• Tasarruf ve Yardım Sandıkları Nizamnamesi, Matbaa-i Ebüzziya, byy., 1926.
• Türkiye Cumhuriyeti Muallimler Birliği 1926 Senesi Umumi Kongresi Zabıtları, Ankara 1927.
• Muallimler Birliği Umumi Kongresi Zabıtlar, İstanbul 1341.
• Akşam (1924-1926)
• Anadolu’da Yenigün (1921-1922)
• Ayın Tarihi (1924-1928)
• Cumhuriyet (1924-1925)
• Dertli (1921)
• Hâkimiyet-i Milliye (1921-1928)
• Muallimler Birliği (1925-1927)
• Muallimler Mecmuası (1924)
• Muallimler Mecmuası (1930-1932)
• Öğretmen Dünyası (1983)
• Son Telgraf (1924)
• Tevhid-i Efkar (1924)
• “Ankara Muallim ve Muallimelerini Davet”, Anadolu’da Yenigün, No: 865-487, 9 Mayıs 1922, s.2.
• “Ankara Muallimler Derneğinin Dünkü İçtimaı”, Hâkimiyet-i Milliye, No: 1192, 12 Ağustos 1924, s.2.
• “Ankara’da Muallime ve Muallimler Kongresi”, Dertli, No: 69, 17 Temmuz 1337, s.1.
• “Birlik Kongresi”, Cumhuriyet, No: 112, 29 Ağustos 1924, s.3.
• “Birlik Şuunu”, Muallimler Birliği, S 2, Ağustos 1925, s.85-86.
• “Dördüncü İçtima İkinci Celse-Muallimler Bankası Teşkili”, Muallimler Birliği, S 14, Ağustos 1926, s.625.
• “Dünya Muallim Birlikleri”, Muallimler Mecmuası, S 11, Teşrinievvel 1930, s.27.
• Ergün, Mustafa, Modern Eğitim Sistemlerinin Doğuşu ve Gelişimi, C 1, Pegem Yay., Ankara 2016.
• “Gazi Paşa’nın Muallim ve Muallimelerimize Hitabı”, Tevhid-i Efkâr, No: 1138, 26 Ağustos 1340, s.5.
• “Gazi Paşa’nın Muallimlere Bir Hitabı”, Cumhuriyet, No: 109, 26 Ağustos 1924, s.1.
• “Halk Dershaneleri Çırak ve Gece Mektepleri”, Muallimler Birliği, S 1, Temmuz 1925, s.22.
• “Halk Dershanesi”, Hâkimiyet-i Milliye, No: 976, 25 Teşrînisânî 1923, s.3.
• “İrşat Programı”, Muallimler Birliği, S 2, Ağustos 1925, s.88- 89.
• “İstanbul Muallimler Birliği 930 Kongresi”, Muallimler Mecmuası, S 12, 15 Teşrînisânî 1930, s.63-64.
• “İstanbul Muallimleri Dün Resmen Birliğe İltihak Etti”, No: 443, Cumhuriyet, 3 Ağustos 1925, s.1.
• “İstanbul Muallimleri”, Cumhuriyet, No: 115, 1 Eylül 1924, s.4.
• “Kale Muallimler Birliği 1341 Kongresi Tarafından Tespit Edilen Dâhili Nizamname”, Çanakkale Muallimler Birliği, S 4, 15 Ağustos 1341, s.11.
• “Kayseri Muallime ve Muallimler Derneği”, Anadolu’da Yenigün, No: 711-324,13 Eylül 1337, s.2.
• “Kayseri Muallime ve Muallimler Derneği”, Hâkimiyet-i Milliye, No: 305, 27 Eylül 1921, s.2.
• “Köylerde Muallimler Birliği”, Hâkimiyet-i Milliye, No: 1741, 12 Mayıs 1926, s.5.
• “Maarif Vekilimiz”, Hâkimiyet-i Milliye, No: 1206, 29 Ağustos 1924, s.1.
• “Mekteplerde Tasarruf Sandıkları”, Muallimler Mecmuası, S 20, Nisan 1924, s.555.
• “Muallim Derneği İçtima-ı Umumisi”, Anadolu’da Yenigün, No: 634-254, 15 Haziran 1921, s.2.
• “Muallim Kongresi”, Hâkimiyet-i Milliye, No: 1808, 21 Temmuz 1926, s.1.
• “Muallim ve Muallimleler Birliğinde”, Anadolu’da Yenigün, No: 904-527, 27 Haziran 1922, s.2.
• “Muallime ve Muallimler Derneğinin İçtima-i Umumisi”, Hâkimiyet-i Milliye, No: 213, 19 Haziran 1921, s.2.
• “Muallime ve Muallimler Dernekleri Heyet-i İdaresi”, Anadolu’da Yenigün, No: 882-505, 1 Haziran 1922, s.2.
• “Muallimler Bankası”, Hâkimiyet-i Milliye, No: 2044, 15 Mart 1927, s.3.
• “Muallimler Birliği 1926 Senesi Umumi Kongresi”, Muallimler Birliği, S 14, Ağustos 1926, s.609-628.
• “Muallimler Birliği Azası”, Tevhid-i Efkâr, No: 1140, 28 Ağustos 1340, s.2.
• “Muallimler Birliği Bankası”, Hâkimiyet-i Milliye, No: 1982, 12 Kânûnisânî 1927, s.3.
• “Muallimler Birliği Diyor ki,” Muallimler Birliği, S 1, Temmuz 1341, s.2.
• “Muallimler Birliği Dördüncü Kongresi Dün Akdedildi”, Hâkimiyet-i Milliye, No: 2561, 26 Ağustos 1928, s.1-2.
• “Muallimler Birliği Dördüncü Kongresi”, Ayın Tarihi, C 17, Matbuat Müdüriyet-i Umumisi Yay., Ankara 1928, s.3663-3666.
• “Muallimler Birliği Halk Dershaneleri Talimatnamesi”, Muallimler Birliği, S 3, Eylül 1341, s.134-135.
• “Muallimler Birliği İlk Teşkili ve Beyannamesi”, Muallimler Birliği, S 22, Nisan 1927, s. 982-983.
• “Muallimler Birliği Kongresi Açıldı”, Cumhuriyet, No: 106, 22 Ağustos 1340, s. 1-2.
• “Muallimler Birliği Kongresi Bugün Toplanıyor”, Hâkimiyet-i Milliye, No: 1802, 15 Temmuz 1926, s. 1.
• “Muallimler Birliği Kongresi Dün Açıldı”, Cumhuriyet, No: 354, 3 Mayıs 1925, s. 1.
• “Muallimler Birliği Kongresi Dün Senelik İçtimaını Akdetti”, Hâkimiyet-i Milliye, No: 1803, 17 Temmuz 1926, s. 1.
• “Muallimler Birliği Kongresi Yarın Toplanıyor”, Hâkimiyet-i Milliye, No: 1801, 14 Temmuz 1926, s. 5.
• “Muallimler Birliği Kongresi”, Akşam, No: 2779, 10 Temmuz 1926, s. 2.
• “Muallimler Birliği Kongresi”, Cumhuriyet, No: 101, 18 Ağustos 1924, s. 2.
• “Muallimler Birliği Kongresi”, Hâkimiyet-i Milliye, No: 1794, 7 Temmuz 1926, s. 3.
• “Muallimler Birliği Kongresi”, Hâkimiyet-i Milliye, No: 2526, 22 Temmuz 1928, s. 3.
• “Muallimler Birliği Kongresi”, Hâkimiyet-i Milliye, No: 2563, 28 Ağustos 1928, s. 3.
• “Muallimler Birliği Kongresinin Dördüncü İçtimaı”, Hâkimiyet-i Milliye, No: 1807, 20 Temmuz 1926, s. 4.
• “Muallimler Birliği Kongresinin Dünkü Müzakeratı”, Hâkimiyet-i Milliye, No: 1806, 19 Temmuz 1926, s. 3.
• “Muallimler Birliği Kongresinin İkinci İçtimaı”, Cumhuriyet, No: 107, 24 Ağustos 1340, s. 3.
• “Muallimler Birliği Kongresinin Son İçtimaı”, Cumhuriyet, No: 113, 30 Ağustos 1924, s. 3.
• “Muallimler Birliği Mecmuası Müdürü”, Muallimler Birliği, S 7, Kânûnisânî 1926, s. 321.
• “Muallimler Birliği Teşkilatı”, Muallimler Mecmuası, S 33, Eylül 1925, s. 1496.
• “Muallimler Birliği Umumi Kongresi”, Muallimler Birliği, S 13, Temmuz 1926, s. 571-572.
• “Muallimler Birliği”, Hâkimiyet-i Milliye, No: 180, 9 Mayıs 1921, s. 2.
• “Muallimler Birliğinin Bir Tebliği”, Cumhuriyet, No: 111, 28 Ağustos 1924, s. 3.
• “Muallimler Derneği Şehrimizde”, Anadolu’da Yenigün, No: 708-321, 9 Eylül 1337, s. 2.
• “Muallimler Derneğinde Yeni İdare”, Anadolu’da Yenigün, No: 637-257, 19 Haziran 1921, s. 2.
• “Muallimler Derneğinin Bir Müsameresi”, Anadolu’da Yenigün, No: 639-259, 21 Haziran 1921, s. 2.
• “Muallimler İçtimaı Bugün”, Anadolu’da Yenigün, No: 636-256, 17 Haziran 1921, s. 2.
• “Muallimler Kongresi”, Hâkimiyet-i Milliye, No: 2562, 27 Ağustos 1928, s. 3.
• “Muallimler Kongresi Cuma Günü Küşat Ediliyor”, Tevhid-i Efkâr, No: 1132, 20 Ağustos 1340, s. 2.
• “Muallimler Kongresi”, Anadolu, No: 4279, 29 Ağustos 1928, s. 1.
• “Muallimler Kongresi”, Cumhuriyet, No: 107, 25 Ağustos 1924, s. 1.
• “Muallimler Kongresi”, Cumhuriyet, No: 109, 26 Ağustos 1924, s. 4.
• “Muallimler Kongresi”, Hâkimiyet-i Milliye, No: 1203, 26 Ağustos 1924, s. 2.
• “Muallimler Kongresi”, Hâkimiyet-i Milliye, No: 1204, 27 Ağustos 1924, s. 1.
• “Muallimler Kongresi”, Hâkimiyet-i Milliye, No: 1208, 31 Ağustos 1924, s. 4.
• “Muallimler Kongresi”, Hâkimiyet-i Milliye, No: 963, 9 Teşrînisânî 1923, s. 4.
• “Muallimler Kongresi”, Hâkimiyet-i Milliye, No: 964, 11 Teşrînisânî 1923, s. 4.
• “Muallimler Kongresi”, Tevhid-i Efkâr, No: 1132, 30 Ağustos 1340, s. 2.
• “Muallimler Kongresi”, Tevhid-i Efkâr, No: 1139, 27 Ağustos 1340, s. 2.
• “Muallimler Kongresinde İhtilaf Var”, Tevhid-i Efkâr, No: 1138, 26 Ağustos 1340, s. 2.
• “Muallimler Kongresinde Maarif Vekilinin Nutku”, Akşam, No: 2112, 26 Ağustos 1924, s. 2.
• “Muallimler Kongresinin Dünkü İçtimaı”, Cumhuriyet, No: 110, 27 Ağustos 1924, s. 3.
• “Muallimlerimizin Yeni Vazifesi”, Hâkimiyet-i Milliye, No: 2563, 28 Ağustos 1928, s. 1.
• “Muallimlerin Askerliği Hakkında”, Cumhuriyet, No: 111, 28 Ağustos 1924, s. 3.
• “Muallimlerin Gazi Reis-i Cumhurumuza Tazimatı”, Hâkimiyet-i Milliye, No: 1805, 18 Temmuz 1926, s. 3.
• “Muallimlerin İhtilafı”, Cumhuriyet, No: 110, 27 Ağustos 1924, s. 3.
• “Muallimlerin Ziyafetinde Gazi Paşa’nın Nutku”, Akşam, No: 2115, 29 Ağustos 1340, s. 2.
• “Öğretmenler Derneği”, Öğretmen Dünyası, S 48, Aralık 1983, s. 3.
• “Senelik Hulasa-i Hesabat Cetveli”, Çanakkale Muallimler Birliği, S 3, 24 Temmuz 1341, s. 16.
• “T.C. Muallimler Birlikleri Federasyonu Yasası”, Muallimler Mecmuası, S 8, 15 Mayıs 1930, s. 238.
• “Türkiye Cumhuriyeti On Yıllık Maarif İşleri”, Muallimler Mecmuası, S 28-30, 5, 6, 7 1932, s. 275-276.
• “Türkiye Muallim Birlikleri 5’inci Kongresi Yaklaşırken”, Muallimler Mecmuası, S 8, 15 Mayıs 1930, s. 235-239.
• “Türkiye Muallim Birlikleri” Muallimler Mecmuası, S 17, 15 Mart 1931, s. 224.
• “Türkiye Muallime ve Muallimler Dernekleri Birliği Teşkil Etti”, Anadolu’da Yenigün, No: 604-224, 9 Mayıs 1921, s. 2.
• “Türkiye Muallime ve Muallimlerine Beyanname”, Hâkimiyet-i Milliye, No: 541, 26 Haziran 1922, s. 2.
• “Türkiye Muallime ve Muallimlerine”, Muallimler Birliği, S 22, Nisan 1927, s. 981-983.
• “Türkiye Muallimler Birliği Bir Beyanname Neşretti”, Cumhuriyet, No: 117, 4 Eylül 1924, s. 3.
• “Türkiye Muallimler Birliği Esas Nizamnamesinin Metni”, Akşam, No: 2117, 31 Ağustos 1340, s. 4.
• “Türkiye Muallimler Birliği Kongresi Dün Küşat Edildi”, Tevhid-i Efkar, No: 1135, 23 Ağustos 1340, s. 2.
• “Türkiye Muallimler Birliği Kongresi”, Ayın Tarihi, C 4, Matbuat Müdüriyet-i Umumisi Yay., Ankara 1340, s. 215-222.
• “Türkiye Muallimler Birliği Tasarruf ve Yardım Sandıklarına Ait Nizamname”, Muallimler Birliği, S 3, Eylül 1341, s. 135-136.
• “Türkiye Muallimleri Memleket İçin Hakiki Bir Kudret ve Kuvvet Membaıdır”, Hâkimiyet-i Milliye, No: 1804, 17 Temmuz 1926, s. 1.
• “Yasa”, Muallimler Birliği, S 2, Ağustos 1925, s. 83.
• Akyüz, Yahya, Türkiye’de Öğretmenlerin Toplumsal Değişmedeki Etkileri 1848-1940, Doğan Basımevi, Ankara 1978.
• Akyüz, Yahya, “Doğuşunun Yüzüncü Yılında Türkiye’de Öğretmen Örgütlenmesinin İlk On Yılına Bakışlar (1908-1918)”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S 22, Ankara 2007, ss. 1-50
• Altunya, Niyazi, Türkiye’de Öğretmen Örgütlenmesi 1908- 2008, Ürün Yay., Ankara 2008, s. 40.
• Apak, Kemalettin, Ana Çizgileriyle Türkiye’deki Masonluk Tarihi, İstanbul 1958.
• Bayraktutan, Yusuf, Türk Fikri Tarihinde Modernleşme, Milliyetçilik ve Türk Ocakları, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1996.
• Çelik, S. Dilek Yalçın, “Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Ankara Romanı Bağlamında Kemalist İdeoloji ve Türkiye Cumhuriyeti’nin Bir Başkent İnşası”, Ankara Araştırmaları Dergisi, C 2, S 1, Haziran 2014, s. 94.
• Ergün, Mustafa, İkinci Meşrutiyet Devrinde Eğitim Hareketleri (1908-1914), Ankara 1996.
• Filiz, Taylan, Milli Mücadele ve Cumhuriyet Döneminde Öğretmen Örgütlerinin Eğitim Sorununa Bakışı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İstanbul 2005.
• Georgeon, François, Osmanlı-Türk Modernleşmesi (1900-1930), çev.Ali Berktay, Yapı Kredi Yay., İstanbul 2006.
• Göldaş, İsmail, Milli Kurtuluş Savaşında Öğretmenler I, Öğretmen Dünyası Yay., İstanbul 1981.
• Hakkı Tarık, “Muallimler Kongresi İhtilafı”, Akşam, No: 2114, 28 Ağustos 1924, s. 2.
• Hakkı Tarık, “Muallimler Kongresi”, Son Telgraf, No: 72, 27 Ağustos 1340, s. 2.
• Mert, Özgür, Türkiye’de Öğretmenlerin Örgütlenme Faaliyetleri ve Fikir Eylemleri (1960-1980), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Isparta 2013.
• Muallimler Birliği 341 Senesi Kongre Murahhaslarına Hitaben İrat Buyrulan İsmet Paşa Hazretlerinin Nutukları, Ankara 1925.
• Özkiraz, Ahmet-Arslanel, M. Nazan, “Türkiye’de 1945-1960 Döneminde Sivil Toplum Örgütlerinin Varlığı Meselesi”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, C 10, S 1, Tokat 2015.
• Pustu, Yunus, “Kayseri Muallimler Birliği”, Kayseri Ansiklopedisi, C 5, Kayseri 2017.
• Pustu, Yunus, “Nizamnamelerine Göre II. Meşrutiyet Döneminde Muallim Örgütlenmeleri (1908-1919)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C XXXIV, S 98, Ankara 2018, ss. 1-40.
• Pustu, Yunus, “Erzurum Muallimler Birliği ve Yayın Organı Olan (Erzurum) Muallimler Birliği Mecmuası”, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C 14, S 3, Manisa 2016, ss. 185-204.
• Pustu, Yunus, “Türkiye Muallimler Birliği Genel Merkezi ve Şubelerinin Neşrettiği Mecmualar”, Çukurova Araştırmaları Dergisi, 3(2), Kış 2017, ss. 56-91.
• Sarınay, Yusuf, Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları, Ötüken Yay., İstanbul 2004.
• Timur, Taner, Türk Devrimi ve Sonrası, İmge Kitabevi, İstanbul 1990.
• Toksoy, Ahmet, “Türk Devleti’nin Fikir Kaynağı Türk Ocakları ve Atatürk”, Türk Yurdu, S 283, Mart 2011, s. 206-209.
• Üstel, Füsun, İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları (1912-1931), İletişim Yay., İstanbul 1997.