Chronological History of the Dardanelles Battles (3 November 1914- 9 January 1916)

Yıl 2009, Cilt: 25 Sayı: 73, 107 - 164, 01.03.2009

Enis Şahin

Öz

The Dardanelles front was one of the most important fronts of the First World War. The battles on this front lasted little more than fourteen months and resulted in enormous human losses on both sides. During the course of the land battles, which followed the naval battle, many critical events occurred that would take their part in the world’s warfare history and the Turks displayed the most meaningful stages in defense of their homeland. In terms of its consequences, it is obvious that the Dardanelles battles have delayed the collapse and the partition of the Ottoman Empire for a few years further. Beyond these, the unique Turkish resistance and success at the Dardanelles front laid the foundations of the national consciousness, motivation and self-confidence for the Turkish National Struggle which was waged against the Allies following the war. This study seeks to present the daily developments in a chronological manner on the Çanakkale Straits and the Gallipoli peninsula, where the battles lasted 433 days and resulted in much bloodshed.

Anahtar Kelimeler

Dardanelles, Gallipoli, Turks, Mustafa Kemal, Ottoman Empire, Entente, Great Britain, France

Kronolojik Çanakkale Savaşları Tarihi (3 Kasım 1914 - 9 Ocak 1916)

Öz

Çanakkale Cephesi, I. Dünya Savaşı’nın en önemli cephelerinden birisidir. Bu cephedeki mücadeleler ondört aydan biraz fazla sürmüş ve her iki tarafta da çok fazla miktarda insan kaybına sebep olmuştur. Deniz savaşlarını müteakiben karada yapılan mücadelelerde, dünya savaş tarihine geçecek pek çok önemli hadise cereyan etmiş, Türkler, vatan savunmasının en anlamlı sahnelerini bu cephede sergilemişlerdir. Sonuçları itibariyle değerlendirildiğinde, Osmanlı Devleti’nin savaş dışı kalması ve parçalanmasının birkaç yıl ertelendiği de kesindir. Bunların ötesinde savaştan sonra İtilaf Devletleri’ne karşı gerçekleştirilen Türk Millî Mücadelesi’nin millî bilinç, motivasyon ve kendine güven konusundaki en önemli yapıtaşlarından birisi, yine Çanakkale Cephesi’ndeki eşsiz Türk mukavemeti ve başarısı olmuştur. Bu çalışmada, 433 gün devam eden ve çok kanlı çarpışmalara sahne olan Çanakkale Boğazı ve Gelibolu Yarımadası’ndaki mücadelelerin günlük kronolojik envanteri ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çanakkale, Gelibolu, Türk/Türkler, Mustafa Kemal, Osmanlı Devleti, İtilaf Devletleri, İngiltere, Fransa

Kaynakça

• 1915’de Çanakkale’de Türk, Çanakkale Zaferimizin 42 nci Yıldönümü Münasebetiyle Millî Müdafaa Vekâleti’nin Armağanı, Ankara 1957
• Akça, Bayram, “Çanakkale Savaşlarında Anzakların Rolü”, Çanakkale Tarihi, c. IV, İstanbul 2008
• Akgün, Seçil Karal, “Çanakkale Muharebelerinde Anzaklardan Esintiler”, Çanakkale Tarihi, c. IV, İstanbul 2008
• Arı, Kemal, Birinci Dünya Savaşı Kronolojisi, Genelkurmay Başkanlığı Yayınları, Ankara 1987
• Arıkan, Celal, Komutan Atatürk, c. I-II, İstanbul 2001
• Artuç, İbrahim, 1915 Çanakkale Savaşı, İstanbul 2004
• Atabay, Mithat, “Çanakkale Savaşları Sırasında Devletlerin Stratejileri”, Çanakkale Tarihi, c. IV, İstanbul 2008
• Aydemir, Şevket Süreyya, Makedonya’dan Ortaasya’ya Enver Paşa, c. III, İstanbul 1978
• Aydemir, Şevket Süreyya, Tek Adam Mustafa Kemal, c. I, İstanbul 1983
• Bartlett, Ellis Ashmead, Çanakkale Gerçeği, çev. Kurmay Yüzbaşı Rahmi, haz. Muzaffer Albayrak, İstanbul 2005
• Baycan, Nusret, Atatürk’ün Nişan ve Madalyaları, Ankara 1986
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarih, c. III/2, Ankara 1983
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, c. III/4, Ankara 1983
• Beyoğlu, Süleyman, “Bir Efsanenin Sonu: Çanakkale’de Kayıp İngiliz Askerleri”, Çanakkale Tarihi, c. IV, İstanbul 2008
• Bingöl, Mehmet Ali, “Rus Kaynaklarına Göre Çanakkale Deniz Savaşı ve Askold Zırhlısı”, Çanakkale Tarihi, c. V, İstanbul 2008
• Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, c. V, Çanakkale Cephesi Harekâtı, I nci Kitap (Haziran 1914-25 Nisan 1915), Ankara 1993
• Çanakkale Cephesi Harekâtı, 1 nci, 2 nci ve 3 ncü Kitapların Özetlenmiş Tarihi (Haziran 1914-9 Ocak 1916), Genelkurmay Başkanlığı Yayınları, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1997
• “Çanakkale Muharebeleriyle İlgili Menkıbeler”, Çanakkale Muharebeleri 75 nci Yıl Armağanı, Ankara 1990
• Çetiner, Selahattin, Çanakkale Savaşı Üzerine Bir İnceleme, İstanbul 1999
• Emin Ali, “Çanakkale’ye Düşman Donanmasının Saldırıları”, Yeni Mecmua ÇanakkaleÖzel Sayısı 18 Mart 1334/1918, haz. Muzaffer Albayrak-Ayhan Özyurt, İstanbul 2006
• Erat, Muhammet, “Çanakkale Savaşlarında Deniz Harekâtı”, Çanakkale Tarihi, c. IV, İstanbul 2008
• Eren, Ramazan, Çanakkale Savaşlarının Manası ve 250.000 Şehidin Destanı, Çanakkale, ?, 2004
• Erickson, Edward J., Size Ölmeyi Emrediyorum, Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusu, çev. Tanju Akad, İstanbul 2003
• Esat Paşa’nın Çanakkale Savaşı Hatıraları, hazırlayanlar: İhsan Ilgar-Nurer Uğurlu, İstanbul 2004
• Fromkin, David, Barışa Son Veren Barış, Modern Ortadoğu Nasıl Yaratıldı? 1914-1922, çev. Mehmet Harmancı, İstanbul 1994
• Gencer, Mustafa, “Çanakkale Savaşlarında Türk-Alman İlişkileri”, Çanakkale Tarihi, c. IV, İstanbul 2008
• Günesen, Fikret, Atatürk ve Çanakkale, Size Ölmeyi Emrediyorum!, İstanbul 2006
• Günesen, Fikret, Çanakkale Savaşları, Çanakkale Geçilmezin Belgesel Öyküsü, İstanbul 1986
• Hamilton, Ian, Gelibolu Hatıraları 1915, Türkçesi: Mehmet Ali Yalman – Nurer Uğurlu, Örgün Yayınevi, İstanbul 2006
• Ilgar, İhsan, Çanakkale Savaşları 1915, Ankara 1982
• İğdemir, Uluğ, Atatürk’ün Yaşamı, c. I, 1881-1918, Ankara 1988
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, c. IX, İkinci Meşrutiyet ve Birinci Dünya Savaşı (1914-1918), Ankara 1996
• Kayabalı, İsmail - Aslanoğlu, Cemender, Çanakkale Zaferi 1915, Ankara 1975
• Kırzıoğlu, M. Fahrettin, Kâzım Karabekir, Kendi Eserleri, Haltercümeleri ve Arşiv Belgelerine Göre, Ankara 1991
• Konukçu, Enver, “Çanakkale Savaşlarında İtilaf Devletleri Komutanlarının İzlenimleri”, Çanakkale Tarihi, c. V, İstanbul 2008
• Konukçu, Enver, “Çanakkale Savaşlarında Türk ve Alman Komutanların İzlenimleri”, Çanakkale Tarihi, c. V, İstanbul 2008
• Konukçu, Enver, “Kemalyeri (25 Nisan 1915-17 Mayıs 1915)”, Çanakkale Tarihi, c. IV, İstanbul 2008
• Konukçu, Enver, “Mustafa Kemal’in Çanakkale İçin Erzurum’da Görevlendirilişi (Ocak 1915)”, Çanakkale Tarihi, c. IV, İstanbul 2008
• Kuğunun Son Ötüşü/The Last Cry Of The Swan, Çanakkale Destanı/The Legend Of Çanakkale, İstanbul 1999
• Kurşun, Zekeriya, “Çanakkale Muharebeleri”, Türk Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. VIII, İstanbul 1993
• Kutay, Cemal, Türkiye İstiklâl ve Hürriyet Mücadeleleri Tarihi, c. XVII, İstanbul 1982
• Mehmed Fasih, Kanlısırt Günlüğü, Mehmed Fasih Bey’in Çanakkale Anıları, haz. Murat Çulcu, İstanbul 1997
• Metel, Raşit, Türk Denizaltıcılık Tarihi, İstanbul 1960
• Moorehead, Alan, Çanakkale Geçilmez, Türkçesi: Günay Salman, İstanbul 1972
• Mustafa Kemal, Anafartalar Muharebatına Ait Tarihçe, yay. Uluğ İğdemir, Ankara 1990
• Mustafa Kemal, Arıburnu Muharebeleri Raporu, haz. Uluğ İğdemir, Ankara 1986
• Mühlman, Carl, Çanakkale Savaşı, Bir Alman Subayının Anıları, İstanbul 2006
• Nutku, Emrullah, Denizci Gözüyle Çanakkale Şanlı Tarihine Bir Bakış, İstanbul 1975
• Oglander, C. F. Aspinal, Çanakkale Muharebeleri: İngilizlerin Gelibolu Seferinin Resmî Tarihi, tercüme: Muharrem Fevzi, İstanbul 1932
• Osmanlı Belgelerinde Çanakkale Muharebeleri I, İstanbul 2005
• Seçer, Turhan, Destanlaşan Çanakkale, Deniz-Kara-Hava Savaşları, İstanbul 2005
• Selahaddin Adil Paşa, Çanakkale Cephesinden Mektuplar-Hatıralar, İstanbul 2007
• Şahin, Enis, “Çanakkale Savaşları Kronolojisi (3 Kasım 1914 – 9 Ocak 1916)”, Çanakkale Tarihi, c. IV, İstanbul 2008 The Times Gazetesi (London)
• Thomazi, A., Çanakkale Deniz Savaşı, çev. Hüseyin Işık, Ankara 1997
• Tuncoku, A. Mete, Anzakların Kaleminden Mehmetçik Çanakkale 1915, Ankara 2000
• Türk Deniz Harp Tarihinde İz Bırakan Gemiler, Olaylar ve Şahıslar, Muavenet-i Milliye ve Goliath’ın Batırılışı, Pirî Reis Araştırma Merkezi Yayınları, ?. Türk İstiklal Harbi’ne Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri, Ankara 1989
• Türkmen, Zekeriya, “Çanakkale Savaşında Türk Hava Harekâtı”, Çanakkale Tarihi, c. IV, İstanbul 2008
• Türkmen, Zekeriya, “Çanakkale Savaşlarında Kara Harekâtı”, Çanakkale Tarihi, c. IV, İstanbul 2008
• Uluğ, Naşit Hakkı, Çanakkale Destanının 50. Yılı, Ankara 1965
• Yıldıran, Orhan, Çanakkale Muharebeleri, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1966
• Yılmazer, Tuncay, “Çanakkale Kara Savaşlarında Cepheler”, Çanakkale Tarihi, c. IV, İstanbul 2008
• Yılmazer, Tuncay, “Çanakkale Savaşlarında Sağlık Hizmetleri”, Çanakkale Tarihi, c. IV, İstanbul 2008
• Yılmazer, Tuncay, “Zığındere’yi Anlamak”, Yakın Tarih İncelemeleri I, Çanakkale Savaşı, ed. Muzaffer Albayrak, İstanbul 2006
• Yüksel, Ayhan, “Çanakkale Savaşlarında Sultanhisar Torpidosu, Muavenet-i Milliye Muhribi: Mürettebatı ve Faaliyetleri”, Çanakkale Tarihi, c. IV, İstanbul 2008.