Amasya Genelgesi İhtilâl Bildirisi Mi? (Analitik Değerlendirme)

Yıl 2003, Cilt: 19 Sayı: 57, 961 - 975, 01.11.2003

Mustafa Budak

Öz

Bu makale, Amasya Genelgesi’nin bir ihtilâl bildirisi olup olmadığını analiz etmeye çalışmaktadır. İlk önce söz konusu yazıda, Amasya Genelgesi’nin I.Dünya Savaşı’ndan sonra hangi iç ve dış siyasî şartlarda yayınlandığı üzerinde durulduktan sonra genelgenin Mondros Mütarekesi’nden sonra İtilâf Devletleri’ne karşı başlatılan Türk Millî Mücadele hareketi içinde, sanılanın aksine bir başlangıç değil vatan savunması için merkezî örgütlenme konusunda önemli bir dönüm noktası olduğu savunulmuştur.
Makalenin ikinci kısmı ise Amasya genelgesinin niteliği hakkındadır. Bu bağlamda ihtilâl, inkılâp ve devrim kat ramlarının analizinden sonra Amasya Genelgesi’nin tanımlanması konusunda Atatürk ile genelgeye ihtilâl tanımlaması yapan yazarların görüşleri değerlendirilmiştir. Kanaatimce, Amasya genelgesi, ne kavram, ne de Atatürk’ün sözleri açısından bir ihtilâl bildirisidir. Çünkü Atatürk, Amasya Genelgesi’ne “ihtilal bildirisi’’ adını vermediği gibi kendi eylemleri için de hiçbir zaman ihtilâl nitelemesinde bulunmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Atatürk,, Türk Millî Mücadele Hareketi, Amasya Genelgesi, İhtilâl Bildirisi, Analitik Değerlendirme

Amasya Circular Revolution Declaration? (Analytical Evaluation)

Öz

Thİs paper tries to analyze vvheather the Amasya circıılar was a revolution declaration or not?. In the first part, the internal and external political conditions in which the Amasya circular had been declared after the First World War were emphasized. Then, it has been defenced that the Amasya circular was not a starting point, oppositely an important turning point during the Central organızation for the Turkish National Struggle Movement against the Allied occupation in Anatolia and Thrace after the Armistice of Moudros. In the second chapter, İs about the character of the Amasya circular. Meanvvhile, after defining the terms “revolution” and “reform”, Atatürk’s evaluation about the Amasya circular and vievvs of some vvriters who had defined the mentioned circular as a “revolution” were analyzed. İn my opinion, the Amasya circular is not a “the declaration of revolution” according to Atatürk. Because Atatürk had never called the Amasya circular as the declaration of revolution and had never defined his own actioııs as revolution.

Anahtar Kelimeler

Atatürk, Turkish National Struggle Movement, Amasya Circular, Revolution Declaration, Analytic Evaluation

Kaynakça

• Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk I., MEB Yayınları, 15. Baskı, İstanbul 1987.
• Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk III., İstanbul: MEB Yayınları, İstanbul 1987.
• Cebesoy, Ali Fuat, Millî Mücadele Hatıraları, Vatan Neşriyat, İstanbul 1953.
• Tansel, Selahattin, Mondros'tan Mudanya’ya Kadar II, MEB Yayınları, 3. Basım, İstanbul 1991.
• Şerafettin Turan, Türk Devrim Tarihi I, Bilgi Yayınevi, 1. Basım, Ankara 1991.
• Arıburnu, Kemal, Millî Mücadelede İstanbul Mitingleri, Ankara 1975.
• Adıvar, Halide Edip, Türkün Ateşle İmtihanı, İstanbul 1962.
• Baykal, Bekir Sıtkı, “İzmir’in Yunanlılar Taralından İşgali ve Bu Olayın Doğu Anadolu’daki Tepkileri’, Belleten, XXXIIl/32, Ankara 1969.
• Budak, Mustafa, İdealden Gerçeğe Misâk-ı Milli’den Lozan’a Dış Politika, Küre Yayınları, 1. Basım, İstanbul 2002.
• Türk Hukuk Lügati, Türk Hukuk Kurumu Yayınları, Maarif Matbaası, Ankara 1944.
• Türkçe Sözlük I, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1988.
• Kafesoğlu, İbrahim ve Saray, Mehmet, Atatürk İlkeleri ve Dayandığı Tarihî Temeller, Türk Dünyası Araştırmalar Vakfı, İstanbul 1983.
• Özçelik, Süleyman, İnkılâp Tarihi (Ders Notları), Filiz Kitabevi, İstanbul 1978
• Bozkurt, Mahmut Esat, Atatürk ihtilâli, Kaynak Yayınları, 3. Basım, İstanbul 1995.
• Kubalı, Hüseyin Naili, Türk Devrim Tarih Dersleri, Birinci Kitap, Temel Bilgiler, Kutulmuş Matbaası, İstanbul 1973.
• Akçura, Yusuf, "Rusya İhtilâline Dair", Şura-yı Ümmet (s.48'den naklen François Georgeon), Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri -Yusuf Akçura- (1876-1935), Çeviren: Alev Er, Yurt Yayınları, Ankara 1986.
• Mumcu, Ahmet, Tarih Açısından Türk Devriminin Temelleri ve Gelişimi, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 4. Baskı, Ankara 1976.
• Selek, Sabahattin, Anadolu İhtilâli. Cem Yayınevi, 6. Basım, İstanbul 1976.
• Abadan, Yavuz, Türk İnkılâbı Tarihi Notları, Ulus Basımevi, Ankara 1951.
• Abadan, Yavuz, İnkılâp ve İnkılâpçılık, Eminönü Halkevi Konferansları, İstanbul 1938.
• Eroğlu, Hamza, Türk Devrim Tarihi, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş, 4.Basım, Ankara 1974.
• Ateş, Toktamış, Türk Devrim Tarihi, İstanbul 1980.
• Tarih IV Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Devlet Matbaası, İstanbul 1931.
• Bozkurt, Mahmut Esat, Atatürk İhtilâli, Kaynak Yayınları, 3. Basım, İstanbul 1995.
• Bıyıklıoğlu, Tevfik, Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Hukuki Statüsü ve İhtilâlci Karakteri, Belleten, XXIV/96, Ekim 1960.
• Karal, Enver Ziya, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi (1918-1945), MEB Basımevi, İstanbul 1945.
• Şapolyo, Enver Behnan, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Rafet Zaimler Kitabevi, 3. Baskı, İstanbul 1966.
• Şapolyo, Enver Behnan, Mustafa Kemal Paşa ve Millî Mücadelenin İç Alemi, İnkılâp ve Aka Kitabevleri, İstanbul, 1967.
• Ergil, Doğu, Millî Mücadelenin Sosyal Tarihi, Turhan Kitabevi, Ankara 1981.
• Eroğlu, Hamza, “Amasya Tamiminin Hukukî ve Siyasî Önemi”, VII. Türk Tarih Kongresi, (Ankara 25-29 Eylül 1970) Kongreye Sunulan Bildiriler, TTK Yayını, Ankara 1973.
• Sonyel, Salahi Ramadan, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika I, TTK Yayını, Ankara 1973.
• Aybars, Ergün, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi 1, 2. Basım, Ankara 1990.
• Kili, Suna, Türk Devrim Tarihi, Tekin Yayınevi, İstanbul 1982.
• Gencer, Ali İhsan ve Özel, Sabahattin, Türk İnkılâp Tarihi, Der Yayınları, 2. Basım, İstanbul 1994.
• Aydemir, Şevket Süreyya, Tek Adam, Mustafa Kemal (1922-1938), III, Remzi Kitabevi, Ankara 1965.
• Kodaman, Ferda Bayram ,“Millî Mücadele’nin Tarihî ve Sosyal Açıdan Değerlendirilmesi”, Millî Mücadelede Amasya Sempozyumu 20-22 Haziran 1986, Samsun 1986.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri II (I-III), Atatürk Araştırına Merkezi Yayını, Ankara 1997.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I (I-III), Atatürk Araştırına Merkezi Yayını, Ankara 1997.
• Karal, Enver Ziya, Atatürk’ten Düşünceler, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul 1986.
• Mardin, Şerif, Jön Türklerin Siyasî Fikirleri 1895-1908, İletişim Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 1983.
• Armaoğlu, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasî Tarihi, 1914-1980,Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1984.
• Şamsutdinov, Abdula Mardanoviç, Mondros’tan Lozan’a Türkiye Ulusal Kurtuluş Savaşı Tarihi 1918-1923, Çeviren: Ataol Behramoğlu, Doğan Kitap, İstanbul 1999.
• Avcıoğlu, Doğan, Millî Kurtuluş Tarihi, III, İstanbul 1974.
• Tanör, Bülent, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, Yapı Kredi Yayınları, 9. Baskı, İstanbul 2002.
• Timur, Taner, Türk Devrimi ve Sonrası, İmge Yayınevi, 3. Baskı, Ankara 1994.
• İlhan, Attila, Hangi Atatürk, Bilgi Yayınevi, 1. Basım, İstanbul 1981.
• Perinçek, Doğu, Kemalist Devrim, Aydınlık Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 1979
• Küçük, Yalçın, Türkiye Üzerine Tezler (1908-1978), Tekin Yayınevi, İstanbul 1978.