Millî Mücadele'de İlk Kurşun ve Dörtyol'un Düşman İşgalinden Kurtuluşu

Yıl 1998, Cilt: 14 Sayı: 41, 478 - 486, 01.01.1998

Kemal Çelik

Öz

I. Dünya Savaşı Öncesinde, Osmanlı Devleti'ne karşı tertiplenen en önemli Ermeni İsyanlarından biri de Adana ve havalisinde cereyan eden 1909 yılı Adana Ermeni Olayları (1909 Adana Ermeni îğtişaşı)'dır. Dörtyol, bu isyan olaylarının merkezi durumuna getirilmiştir. O sıralar, Osmaniye (Cebel-i Bereket Mutasarrıflığı) ve Dörtyol'da Ermeni delegesi (murahhası) olan Episkopos Mrg. Muşeg (Moucheg), isyan hareketlerini başlatmak üzere, maiyyetine aldığı 15-20 kadar Ermeni komitecisi ile Osmaniye ve Dörtyol'dan başlayarak, Adana Vilâyeti'nin bütün sancaklarını dolaşmış, o dönemde, Ermeniler'in en kalabalık olduğu ve en tehlikeli isyancı Ermenilerle meskûn hale getirilmiş olan Dörtyol'da, Osmanlı Hükûmeti'ne bağlı kalmaya çalışan bir kısım Ermeniler'e de nutuklar çekerek, onları da kışkırtmış ve ayaklanmaya teşvik etmiştir. Epikopos Muşeg, Avrupa devletleriyle de işbirliği yaparak, Kıbrıs Adası'nın kuzeyinde ve tam karşı kıyısında yer alan Dörtyol'un iskelesine binlerce
silâh ile çok miktarda cephane çıkarmış, Müslümanlar'm kendilerini kesceğine inandırdığı Ermeniler'i, silâh satın almaları konusunda zorlamıştı. At üzerinde, ellerinde Ermenistan bayrağı taşıyan maiyyeti ile dolaşan Muşeg, Kafkas Ermenileri'nin sembolüne benzer şekilde, üç köşeli belirgin işaret taşıyan, kalpaklı, ayakları dizlikli, tek tip elbise giyinmiş "postallı" adı verilen 300'den fazla milis askerini, Amerika ve Rusya'da eğitim almış Ermeni fedâisi subaylar eliyle, dağlarda talimler verdirerek yetiştirmişti.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Milli Mücadele, Dörtyol, Ermeniler, Türkler

Kaynakça

• Asaf, Mehmed, 1909 Adana Ermeni Olayları ve Anılarım, Yay.Haz. Parmaksızoğlu, İsmet, T.T.K., Ankara 1982.
• Sonyel, Salâhi R., İngiliz Gizli Belgelerine Göre Adana'da Vuku Bulan Türk Ermeni Olayları (Temmuz 1908- Aralık 1909), Belleten, C I, Sayı: 201, T.T.K., Ankara tarihsiz.
• E. Bremond, La Cilicie En 1919-1920, Paris 1921.
• P. Du Veou, La Passion de la Cilicie 1919-1922, Çev. Reşat Gögen, Kilikya Faciaları adıyla basılmamış daktilo metni, Paris 1937.
• Harb Tarihi Vesikaları Dergisi (H.T.V.D.), Sayı: 29, Ankara (Eylül) 1959.
• Bıyıklıoğlu, Tevfik, Türk İstiklâl Harbi I, Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, Gnkur. Basımevi, Ankara 1962.
• H.T.V.D., Sayı: 30, Ankara (Aralık 1960, Ves. No.: 763.
• H.T.V.D., Sayı: 31, Ankara (Mart) 1960, Ves. No.: 780.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, B.E.O., Mühımme, No.: 340957.
• "Osmanlı Ordu-yu Hümayunu Şube: 2 Nurnro: 10292.
• H.T.V.D., Sayı: 33, Ankara (Eylül) 1960, Ves. No.: 823.
• Saral, A. Hulki, Türk İstiklâl Harbi IV, Güney Cephesi, Gnkur. Basımevi, Ankara 1966.
• Çamurdan, A. Cevdet, Kurtuluş Savaşı'nda Doğu Kilikya Olayları, Adana 1969.
• Kadir Aslan, Millî Mücadelede Dörtyol, Özel Baskı, Hatay 1991.
• Arıkoğlu, Damar, Hatıralarım, Tan Gazetesi ve Matbaası, İstanbul 1961.
• Belen, Fahri, Türk Kurtuluş Savaşı, 2. Baskı, Kültür ve Turizm Bak., Ankara 1983.
• Ökte, Ertuğrul Zekâi, Millî Mücadele Döneminde Millî Hareketler Ordu İşbirliği, (Konferans Metni), İstanbul 1981.
• Çelik, Kemal, Millî Mücadele'de Adana ve Havalisi 1918-1922, İst. Ûni. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 1993.
• Türkgeldi, Ali, Mondros ve Mudanya Mütarekeleri'nin Tarihi, Türk Devrim Tarihi Ens. Yay., No: 7, Ankara 1948.
• Selek, Sabahattin, Anadolu İhtilâli, C I-II., 5. Baskı, Örgün Yayınları, İstanbul 1982.
• Saral, A. Hulki-Saral, Tasun, Vatan Nasıl Kurtarıldı, T. İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1970.
• Sonyel, Salâhi R., Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, C I, T.T.K., Ankara 1987.
• Atatürk, Mustafa Kemâl, Nutuk, C II, 14. Baskı, M.E.B., İstanbul 1982.
• Akyüz, Yahya, Türk Kurtuluş Savaşı ve Fransız Kamuoyu 1919-1922, Genişletilmiş 2. Baskı, T.T.K., Ankara 1988.
• Tansel, Selahattin, Mondros'tan Mudanya'ya kadar, C I., 3. Baskı, M.E.B., İstanbul 1991.
• Adana Postası, 22 Mart 1337 (1921), No.: 91.
• ATAŞE Arşivi, K. 771, D. 68-56, F. 73. ; ATAŞE Arşivi, K. 600, D. 36-156, F. 29-52.
• Yüreğir, A. Remzi, Millî Mücadele'de Çukurova, Yeni Adana, 25 Ağustos 1953.
• Hâkimiyet-i Milliye, 21 Kânun-ı evvel 1337 (1921), No.: 384.; P. Du Veou, a.g.e., s. 533.