Mustafa Kemal Paşa -Erzurum İlişkileri Üzerine Belgeler (1919 - 1920)

Yıl 1991, Cilt: 7 Sayı: 20, 224 - 266, 01.03.1991

Mehmet Kırzıoğlu

Öz

3 Temmuz 1919 günü “Üçüncü Ordu Müfettişi” olarak Erzurum’a gelen Mustafa Kemal Paşa, şehrin Telgrafhanesinde, "makine başında” 8 Temmuz 1919 Sah gecesi, saat 22.50’de Harbiye Nâzırlığı’na ve saat 23.00’de Dolmabahçe Sarayı’ndaki “Mabeyni Hümâyûn” Başkâtipliği vasıtasıyla Padişah’a yazdığı telgrafın sonunda, vazifesinden ve askerlikten istifasını bildirmişti. Ertesi 9 Temmuz Çarşamba günü, artık “sivil” sayılan Mustafa Kemal Paşa, el yazısıyla Erzurum Valiliği’ne verdiği ve XV. Kolordu Matbaasında bastırarak çoğalttığı “Beyanname”siyle, Ordu Müfettişliği vazifesinden ve Askerlik’ten istifa ederek, “bundan sonra, gaye-i mukaddese-i milliyemiz için, her türlü fedakârlıkla çalışmak üzere, sîne-i millette bir ferdi mücâhid suretiyle bulunmakta olduğu”nu bildiriyordu.

Anahtar Kelimeler

Erzurum, Erzurum İlişkileri, Belgeler

Kaynakça

• Kırmızıoğlu, Mehmet Fahrettin, “Millî Mücadelede Kars—I. Kitap (5 Kasım 1918-23 Temmuz 1919) Belgeler”, 80 sahife, 72 Belge, 3 klişe, Kars’ı Tanıtma Demeği Yayını, İstanbul 1960.
• “5O Yıl Sonra Erzurum Kongresi’nin Sağ Kalan Beş Mümessili”, Türk Kültürü Dergisi, Kasım 1969, Sayı 85, VIII. 53-57.
• Yayınlanmamış Belgelerle Erzurum Kongresi’nin İlk Günü", (Kongre Mümessillerinden 9 zâtın fotoğrafı, 7 Belgenin klişesi), İstanbul’da çıkan “Belgelerle Türk Tarihi Dergisi”, Ağustos 1970, Sayı 35, s. 4-33.
• Sonuncu 23 Temmuz 1919 tarihli Belge müsveddesinin suretinin metni Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, Ekim 1970, Erzurum I. Cilt, Sayı 1, s. 79-92 ve 4 Belgenin klişesi.
• Şarkî Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Merkezi Karar Defteri’ndeki İlk On Kararın Suretleri” (Defterin aslı, Çankaya-Atatürk Arşivi’ndedir), Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, Ekim 1972 Erzurum, Sayı 5, s. 153-162.
• Amerikan Mandasını Kimler İstiyordu ve Nasıl Öneriyorlardı?, Belgelere Türk Tarihi Dergisi, İstanbul 1973, Sayı 67, s. 18-24 .
• Gazi’nin Kuzeydoğu Gezileri, Eylül-Ekim 1924” (Çankaya-Atatürk Arşivi Belgeleri ile), Atatürk Üniversitesi Yayını 50. Yıl Armağanı, “Erzurum ve Çevresi”, Cilt I., 1974 Erzurum, s. 133-188 ve 20.
• Kırzıoğlu, Mehmet Fahrettin, Atatürk’e Ait Bilinmeyen Yedi Vesika” (Ankara-T.B.M.Meclisi Arşivi’nden) Türk Kültürü Dergisi, Haziran 1976, Sayı 164, XIV. 468-486,
• Kırzıoğlu, Mehmet Fahrettin, Erzurum Kongresi Beyannamesini imzalayan 45 Mümessil”, Kültür Bakanlığı Yayını “Kültür ve Sanat” Dergisi, Ocak 1977, sayı 5, s. 153-159,
• Türk İnkılâp Tarihi Ders Notları: Millî Mücadele ve Atatürk İnkılâplan”, Atatürk Üniversitesi Mediko-Sosyal Merkez Müdürlüğü Yayını, resimsiz, IV, 1977 Erzurum.
• Atatürk Üniversitesi-Atatürk Devrimleri Enstitüsü Dergisi, Temmuz 1978 Ankara, Cilt I., Sayı 1, s. 10-22, 2 şahıs fotoğrafı ve 4 Belge klişesiyle. Erzurum Kongresi’nin 60. Yıldönümü’ne ARMAĞAN”, Erzurum Tarihini Araştırma ve Tanıtma Demeği Yayını, 1979 Erzurum, 17 sayfa.
• Başkumandan Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın İşgalden Kurtulacak Olan İstanbul’da Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Heyeti’ni, Kendi Doğrultusunda Kurdurma Çabalan” Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, Sayı 12, Fasikül 1, 1980 Ankara, s. 207-249.
• Anadolu’da İlk Türk Cumhuriyeti: Cenubigarbî Kafkas Cumhuriyeti / Kars Millî- Şûrâ Hükümeti”, Türk Kültürü Dergisi, Ekim 1968, Cilt VI, Sayı 72, s. 60-80/948-968.
• Cihângiroğlu, İbrâhim Aydın, (1874-1948)’daki Millî- Müdâdele’de Kars ve Atatürk ile İlgili Belgeler", Türk Tarih Kurumu BELLETEN, Ocak-Nisan 1984, sayı 189-190, s. 109-165.
• Atatürk’ün Bilinmeyen Bir Mektubu (Ocak 1914): Sofya Ataşemiliterimiz Binbaşı Mustafa Kemal’in 1914 Ocak Ayında Çok Samimî Arkadaşı Binbaşı Kâzım Karabekir’e Yazdığı Mektup”, Gnkur. Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayını, “Atatürk Haftası Armağanı”, Ankara, Kasım 1989.
• Harp Tarihi Arşivi- D. 335/4-1. F. 9 ve 9-1 Müsveddesi
• Dursunoğlu, M. Cevad, Millî Mücadelede Erzurum, (y,y), Ankara 1946.
• Albayrak Gazetesi, 14 Temmuz 1335 Pazartesi tarihli, 15’inci sayı.
• Baykal, B.S, Adı geçen BELGELER, s. 17-18 metin, 55 klişe. TİTE. Arşivi, 38/4516.
• Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk Cilt I, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1951.
• Karabekir, Kâzım, İstiklâl Harbîmiz, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1960.
• Kansu, Mazhar Müfit, Erzurum ’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1997.
• Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi, A III-2 D. 14 F. 7-1.
• Kırzıoğlu, Mehmet Fahrettin, Mustafa Kemal Paşa’nın Erzurum’daki Evi I. Cilt, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Cumhuriyetin “50. Yıl Armağanı” , Erzurum 1974.