Refet Paşa’nın TBMM Hükûmeti Adına Yönetimi Devralmak İçin İstanbul’a Gelişi ve Faaliyetleri

Yıl 2021, Cilt: 37 Sayı: 103, 1 - 34, 01.05.2021

Cengiz Mutlu

https://doi.org/10.33419/aamd.926253

Cited By: 1

Öz

Mudanya Mütarekesi’ne göre İstanbul ve Doğru Trakya’nın kademeli olarak boşaltılarak TBMM hükûmetine devredilmesi kararlaştırılmıştı. Bu bağlamda mütarekenin ardından Ankara hükûmeti tarafından Trakya’yı teslim almakla görevlendirilen Refet Paşa’ya, aynı zamanda İstanbul’da Ankara hükûmetini temsil etme yetkisi verilmişti.19 Ekim 1922’de Gülnihal Vapuru’yla İstanbul’a gelen Refet Paşa coşkuyla karşılanmıştır. Refet Paşa, İstanbul’un teslimi ve bu süreçte buradaki asayişin nasıl sağlanacağı hususunda İtilaf Devletleri temsilcileriyle önemli görüşmeler yapmıştır. Görüşmelerde Mudanya Mütarekesi’nin uygulanması sırasındaki ihtilafların giderilmesi ve basında İtilaf Devletleri ve ordularının haysiyetini rencide edici ifadelerden sakınılması hususunda antlaşmaya varılmıştır. Gerek İstanbul halkının Refet Paşa’ya gösterdiği yoğun sevgi ve destek gösterileri, gerekse Refet Paşa’nın İstanbul’daki faaliyetleri TBMM’de yanlış anlaşılmalara neden olarak Refet Paşa’nın yetkilerini aştığı yönde yorumlanmış ve hakkında takrir verilmesine sebebiyet vermiştir. Fakat Başvekil Rauf Bey’in mebusları ikna eden konuşmasından sonar söz konusu takrir reddedilmiştir. Refet Paşa, TBMM’nin İstanbul mebusu Adnan Bey’i İstanbul’a göndermesine kadar görevinde kalmıştır. Kendisi sonradan Doğru Trakya’yı İtilaf Devletleri’nden teslim almak ve burada bir askerî teşkilat kurmak üzere bölgeye gönderilmiştir. Bu arada Refet Paşa’nın bu süreçte İtilaf Devletleri temsilcileri ve TBMM ile olan ilişkileri Batı basını tarafından da ilgiyle takip edilmiştir. Lozan Antlaşması’ndan sonra Trakya Kumandanlığı’nın yerini Üçüncü Kolorduya bırakmasıyla birlikte Refet Paşa’nın vazifesi de son bulmuştur. Bu makalede TBMM tarafından İstanbul’u teslim almakla görevlendirilen Refet Paşa’nın İtilaf Devletleri ve İstanbul hükûmeti temsilcileriyle yaptığı görüşmeler ve Trakya’daki faaliyetleri değerlendirilecektir. Çalışmada Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Cumhuriyet Arşivi ile TBMM Zabıt Cerideleri ve bazı süreli yayınlar ağırlıklı olarak kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İstanbul, Lozan Konferansı, Mudanya Mütarekesi, Refet Paşa, TBMM

Refet Pasha’s Arrival and Activities in Istanbul to take over the Administration on behalf of the TBMM Government

Öz

According to the Mudanya Armistice, it was decided to evacuate Istanbul and East Thrace gradually and transfer them to the Government of the Grand National Assembly. In this context, after the armistice Refet Pasha, who was assigned by the Angora Government to take Thrace, was also given the authority to represent the Angora Government in Istanbul. Refet Pasha, who came to İstanbul on the Gülnihal Ferry on 19th October 1922, was greeted with enthusiasm. Refet Pasha held important meetings with the representatives of the Entente States regarding the delivery of Istanbul and how to ensure the order in this process. During the negotiations, a treaty was reached to resolve disputes during the implementation of the Mudanya Armistice and to avoid statements in the Press that offend the dignity of the Entente States and their armies. Both the intense displays of love and support shown by the people of Istanbul to Refet Pasha, and the activities of Refet Pasha in Istanbul, caused misunderstandings in the Parliament and were interpreted in the direction that Refet Pasha exceeded his powers and led to parliamentary question being given about him. But after a speech by Mr. Rauf, who convinced the deputies, the parliamentary question was rejected. Refet Pasha remained in his post until the Turkish Grand National Assembly sent Adnan Bey to İstanbul. He was later sent to the region to take East Thrace from the Entente States and establish a military organization there. In the meantime, Refet Pasha's relations with the representatives of the Entente States and the Turkish Grand National Assembly were followed with interest by the Western press. After the Treaty of Lausanne, the Thracian Command was replaced by the Third Corps, and Refet Pasha's mission ended. In this article, Refet Pasha, who was assigned by the Turkish Grand National Assembly to take over Istanbul, will evaluate his meetings with representatives of the Entente States and the Government of Istanbul and his activities in Thrace. In the study, Ottoman Archives, Republican Archive, Grand National Assembly of Turkey’s diaries and some newspapers was mainly used.

Anahtar Kelimeler

Grand National Assembly of Turkey, Lausanne Treaty, Mudanya Armistice, Istanbul, Refet Pasha

Kaynakça

• Ahmet İzzet Paşa, Feryadım II, Nehir Yayınları, İstanbul 1993.
• Aslan, Betül, Refet Paşa ve İşgalden Kurtulacak İstanbul’un İdaresi Meselesi, Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum 1991.
• Aybars, Ergün, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir 1984.
• Bardakçı, Murat, Şahbaba, İnkılap Yayınaları, İstanbul 2006.
• Cebesoy, Ali Fuat, Siyasi Hatıralar, Vatan Neşriyat, İstanbul 1957.
• Gözcü, Alev, “Refet Paşa’nın İstanbul’a Girişi ve Tıbbiyelilerce Karşılanışı”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S 34, Nisan 2015, s.49-60.
• İbnül Emin Mahmut Kemal İnal, Son Sadrazamlar, XI-XIV. Cüz, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2013.
• İkdam, 19 Teşrin-i evvel 1338, numara 9191.
• İkdam, 20 Teşrin-i evvel 1338, numara 9192.
• Jaeschke, Gotthard, Kurtuluş Savaşı İle İlgili İngiliz Belgeleri, Çev. Cemal Köprülü, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1986.
• Karabekir, Kazım, Günlükler (1906-1948), Haz. Yücel Demirel, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2009.
• Kılıç Ali’nin Anıları, Der. Hulusi Turgut, 1. Baskı, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2005.
• Lord Kinross, Atatürk Bir Milletin Yeniden Doğuşu, Altın Kitaplar, Çev. Necdet Sander, İstanbul 1996.
• Özdemir, Mehmet, Refet Bele, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1992.
• Soysal, İsmail, Tarihçeleri ve Açıklamaları ile Birlikte Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları (1920-1945) I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1983.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, İ:136, 11.11.1338, İ: 136, 18.11.1338, C. 4, s. 1044-1045, İ: 140, 18.11.1338, C. 6, s.1065-1079.
• TBMM Zabıt Ceridesi, 1. Dönem, 24. Cilt, 140. Birleşim, s.551, 1.Dönem, 24. Cilt, 140. Birleşim, s.552.
• Tevetoğlu, Fethi, Atatürk’le Samsun’a Çıkanlar, Ankara 1971.
• Times, 20 November 1922, 21 November 1922, 24 November 1922, 25 November 1922.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), HR.İM (Hariciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı), 61/34, 61/35, 13/98, 61/24, 13/76, 63/61, 13/102, 64/20, 16/50, 235/37, 16/115, 16/176, 17/109, 17/161, 18/60, 234/90.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30-18-1-1 / 5-30-15, 30-10-0-0 / 204-392-24, 30-18-1-1 / 6-34-18, 30-18-1-1 / 5-30-15, 030, 10, 204, 392, 25, 30-10-0-0 / 204-393-9, 30-10-0-0 / 5-29-4, 30-18-1-1 / 6-35-5, 30-18-1-1 / 6-35-5, 30-10-0-0 / 204-393-10, 30-18-1-1 / 6-40-19, 30-10-0-0 / 5-29-8, 30-10-0-0 / 5-29-9, 30-10-0-0 / 5-29-6, 30-10-0-0 / 204-393-12, 30-10-0-0 / 13-77-5, 30-10-0-0 / 204-393-37, 30-10-0-0 / 54-357-3, 30-10-0-0 / 102-662-5, 30-10-0-0 / 204-398-5, 30-10-0-0 / 205-399-24.
• Vakit, 24 Teşrin-i Evvel 1338 numara 85234.
• Vakit, 26 Teşrin-i evvel 1338, numara 85236.