İstanbul Milletvekili ve Birinci Ordu Müfettişi Kâzım Karabekir Paşa’nın İstanbul Ziyaretleri (1923-1924)

Yıl 2021, Cilt: 37 Sayı: 103, 105 - 142, 01.05.2021

Serkan Tuna

https://doi.org/10.33419/aamd.927032

Öz

Millî Mücadele Dönemi’nde Doğu Cephesi’nde büyük başarılar elde eden Kâzım Karabekir Paşa, ikinci Meclise İstanbul’dan milletvekili seçilmiş ve Doğu Cephesi Komutanlığı kaldırıldıktan sonra kurulan Birinci Ordu Müfettişliğine atanmıştır. Kâzım Karabekir Paşa İstanbul’a, İstanbul Milletvekili ve Birinci Ordu Müfettişi olarak 1923 yılında iki ve 1924 yılında dört ziyaret gerçekleştirmiştir. Bu ziyaretlerinde, milletvekili olarak şehrin ihtiyaçlarını öğrenmek için görüşmelerde bulunmuş, kendisi adına düzenlenen organizasyonlara katılmış ve askerî birlik ve kurumları denetlemiştir. Bu süreçte ziyaret ettiği ya da denetlediği kurumlara yönelik olduğu kadar siyasi, ekonomik ve toplumsal konulara ilişkin de görüşlerini açıklamıştır. Bu görüşleri, 17 Kasım 1924’te kurulan ve kendisinin Genel Başkanlığını üstleneceği Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası programında da etkili olmuştur. Çalışmada, Kâzım Karabekir Paşa’nın İstanbul Milletvekili ve Birinci Ordu Müfettişi olarak İstanbul’a yaptığı ziyaretler tarihsel araştırma yöntemi kapsamında kronolojik olarak incelenmiş; ulusal basının yanı sıra konuya katkı sağlayacak diğer birinci ve ikinci el kaynaklardan yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Birinci Ordu Müfettişliği, Eğitim, İktisat, İstanbul, Kâzım Karabekir Paşa

Deputy of Istanbul and Inspector of the First Army Kazim Karabekir Pasha's Visits to Istanbul (1923-1924)

Öz

Kâzım Karabekir Pasha, who achieved great success in the Eastern Front during the National Struggle, was elected as a deputy from Istanbul to the Second Assembly and was appointed to the First Army Inspectorate, which was established after the Eastern Front Command was abolished. Kazım Karabekir Pasha made a total of six visits to Istanbul, including two in 1923 and four in 1924, as the Deputy of Istanbul and the Inspector of the First Army. During these visits, as the Deputy of Istanbul, he held meetings to be informed about the needs of the city, participated in events organized on his behalf and supervised military units and institutions. In this process, he explained his views on political, economic and social issues as well as on the institutions he visited or supervised. These views were also influential in the Progressive Republican Party program, which was established on November 17, 1924, and of which he would assume the leadership. In this study, Kazım Karabekir Pasha's visits to Istanbul as the Deputy of Province and the Inspector of the First Army were examined. The historical chronology method was applied for this purpose. In addition to the national press, other first and second hand sources were used to contribute to the research subject.

Anahtar Kelimeler

Economics, Education, First Army Inspectorate, Istanbul, Kazım Karabekir Pasha

Kaynakça

• Akgün, Seçil Karal, Halifeliğin Kaldırılması ve Lâiklik (1924-1928), Genişletilmiş 2. Baskı, Temel Yayınları, İstanbul 2006.
• Akşam, 11 Teşrin-i sani 1339/1923. Akşam, 16 Teşrin-i sani 1339/1923. Akşam, 18 Teşrin-i sani 1339/1923. Akşam, 19 Teşrin-i sani 1339/1923. Akşam, 21 Mayıs 1340/1924. Akşam, 24 Teşrin-i sani 1339/1923. Akşam, 7 Teşrin-i evvel 1340/1924.
• Akşin, Sina, İstanbul Hükûmetleri ve Millî Mücadele, [Mutlakıyete Dönüş 1918-1919], Cilt I, 2. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2004.
• Anadolu’da Yenigün, 10 Nisan 1340/1924. Anadolu’da Yenigün, 15 Haziran 1340/1924. Anadolu’da Yenigün, 18 Kanun-ı evvel 1339/1923.
• Baran, Tülay Alim, “İstanbul Basınında Cumhuriyetin İlanına Tepkiler ve Yorumlar”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C XV, S 44, Temmuz 1999, s.627-643.
• Cemiyet-i Umumiye-i Belediye Zabıtnamesi, Altıncı Devre-i İntihabiye-İkinci İçtima 1 Teşrin-i evvel 1339-6 Şubat 1340, Şehremaneti Matbaası, İstanbul 1341.
• Cumhuriyet, 1 Haziran 1340/1924. Cumhuriyet, 19 Eylül 1340/1924. Cumhuriyet, 21 Mayıs 1340/1924. Cumhuriyet, 27 Eylül 1340/1924. Cumhuriyet, 7 Haziran 1340/1924. Cumhuriyet, 7 Teşrin-i evvel 1340/1924.
• Çiftçi, Ali, Kâzım Karabekir’in Siyasal Hayatı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2005.
• Hâkimiyet-i Milliye, 14 Teşrin-i sani 1339/1923. Hâkimiyet-i Milliye, 15 Teşrin-i sani 1339/1923. Hâkimiyet-i Milliye, 20 Teşrin-i sani 1339/1923.
• Hanioğlu, M. Şükrü, “Enver Paşa (1881-1922)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 11. Cilt, İstanbul 1995, s.261-264.
• İctihad Dergisi, No 160, 1 Kanun-ı evvel 1923.
• İkdam, 11 Teşrin-i sani 1339/1923. İkdam, 13 Teşrin-i sani 1339/1923. İkdam, 15 Teşrin-i sani 1339/1923. İkdam, 16 Teşrin-i sani 1339/1923. İkdam, 17 Kanun-ı evvel 1339/1923. İkdam, 17 Teşrin-i sani 1339/1923. İkdam, 18 Mart 1340/1924.
• İkdam, 19 Eylül 1340/1924. İkdam, 19 Teşrin-i sani 1339/1923. İkdam, 20 Teşrin-i sani 1339/1923. İkdam, 7 Teşrin-i evvel 1340/1924. İkdam, 8 Kanun-ı evvel 1339/1923.
• İleri, 11 Teşrin-i sani 1339/1923. İleri, 13 Teşrin-i sani 1339/1923. İleri, 16 Teşrin-i sani 1339/1923. İleri, 17 Teşrin-i sani 1339/1923. İleri, 18 Teşrin-i sani 1339/1923. İleri, 19 Teşrin-i sani 1339/1923. İleri, 2 Haziran 1340/1924. İleri, 20 Teşrin-i sani 1339/1923.
• İleri, 21 Teşrin-i sani 1339/1923. İleri, 22 Teşrin-i sani 1339/1923. İleri, 24 Teşrin-i sani 1339/1923. İleri, 7 Teşrin-i evvel 1340/1924. İleri, 9 Kanun-ı evvel 1339/1923.
• Karabekir, Kâzım, Çocuk Davamız, Yay. Haz. Ziver Öktem, 2. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2019.
• Karabekir, Kâzım, Günlükler (1906-1948), 2. Cilt, Çeviriyazı: Budak Kayabek, Haz. Yücel Demirel, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2009.
• Karabekir, Kâzım, Paşaların Kavgası, 6. Baskı, Emre Yayınları, İstanbul 2005.
• Kılıç, Erhan, Ok, Kenan, “Kâzım Karabekir Paşa: Kurtuluş Savaşı’nı Ormanlar Sayesinde Kazandık”, Ormancılık Araştırma Dergisi, C 5, S 2, 2018, s.123-134.
• Kırzıoğlu, M. Fahrettin, Kâzım Karabekir, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1991.
• Küçük, Cevdet, “Kâzım Karabekir (1882-1948)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 25. Cilt, Ankara 2002, s.150-152.
• Müstakil Gazete, 1 Haziran 1340/1924. Müstakil Gazete, 29 Mart 1340/1924.
• Özkaya, Yücel, “Türk Basınında Cumhuriyetin İlânının Öncesi ve Sonrası”, Atatürk Yolu Dergisi, C III, S 11, 1993, s.279-310.
• Resimli Gazete, Sene 1, No 12, 24 Teşrin-i sani 1339/1923.
• Resmî Ceride, Sene 1, No 49, 27 Kanun-ı evvel 1339. Resmî Ceride, Sene 2, No 63, 6 Mart 1340.
• Satan, Ali, Halifeliğin Kaldırılması, Gökkubbe Yayınları, İstanbul 2008.
• Sebilürreşad, C 23, No 576, 22 Teşrin-i sani 1339/1923.
• Tanin, 1 Nisan 1340/1924. Tanin, 10 Kanun-ı evvel 1339/1923. Tanin, 11 Teşrin-i sani 1339/1923. Tanin, 14 Kanun-ı evvel 1339/1923. Tanin, 14 Teşrin-i sani 1339/1923. Tanin, 16 Teşrin-i sani 1339/1923. Tanin, 17 Teşrin-i sani 1339/1923. Tanin, 18 Mart 1340/1924.
• Tanin, 20 Mayıs 1340/1924. Tanin, 21 Mayıs 1340/1924. Tanin, 28 Eylül 1340/1924. Tanin, 7 Teşrin-i evvel 1340/1924. Tanin, 8 Kanun-ı evvel 1339/1923. Tanin, 9 Kanun-ı evvel 1339/1923.
• Tevhid-i Efkâr, 1 Haziran 1340/1924. Tevhid-i Efkâr, 10 Teşrin-i sani 1339/1923. Tevhid-i Efkâr, 11 Teşrin-i sani 1339/1923. Tevhid-i Efkâr, 13 Teşrin-i sani 1339/1923. Tevhid-i Efkâr, 14 Teşrin-i sani 1339/1923. Tevhid-i Efkâr, 15 Teşrin-i sani 1339/1923. Tevhid-i Efkâr, 16 Teşrin-i sani 1339/1923. Tevhid-i Efkâr, 17 Teşrin-i sani 1339/1923. Tevhid-i Efkâr, 18 Mart 1340/1924. Tevhid-i Efkâr, 18 Teşrin-i sani 1339/1923.
• Tevhid-i Efkâr, 19 Teşrin-i sani 1339/1923. Tevhid-i Efkâr, 22 Teşrin-i sani 1339/1923. Tevhid-i Efkâr, 29 Mart 1340/1924. Tevhid-i Efkâr, 3 Haziran 1340/1924. Tevhid-i Efkâr, 3 Nisan 1340/1924. Tevhid-i Efkâr, 7 Haziran 1340/1924. Tevhid-i Efkâr, 7 Teşrin-i evvel 1340/1924. Tevhid-i Efkâr, 8 Teşrin-i evvel 1340/1924.
• Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasi Partiler 1859-1952, 2. Baskı, Arba Yayınları, İstanbul 1995.
• Turan, Namık Sinan, “Son Dönem Osmanlı Siyasi Düşüncesinden İlga Sürecine Hilafet Tartışmaları ve Kâzım Karabekir”, Kâzım Karabekir Sempozyumu I (2 Kasım 2010), Yay. Haz. Pınar Feyzioğlu Akkoyunlu, y.y., t.y., s.43-68.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Yer Bilgisi: 78-518-6, Dosya Ek: 79, Tarih: 20.03.1923.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Hariciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı (HR. İM), 17/83, 18.03.1923.
• Vakit, 1 Nisan 1340/1924. Vakit, 11 Haziran 1340/1924. Vakit, 11 Teşrin-i sani 1339/1923. Vakit, 12 Haziran 1340/1924. Vakit, 13 Teşrin-i sani 1339/1923. Vakit, 14 Teşrin-i sani 1339/1923.
• Vakit, 15 Teşrin-i sani 1339/1923. Vakit, 16 Teşrin-i sani 1339/1923. Vakit, 17 Teşrin-i sani 1339/1923.
• Vakit, 18 Teşrin-i sani 1339/1923. Vakit, 20 Teşrin-i sani 1339/1923. Vakit, 21 Mayıs 1340/1924. Vakit, 21 Teşrin-i sani 1339/1923. Vakit, 24 Mart 1340/1924. Vakit, 25 Teşrin-i sani 1339/1923. Vakit, 27 Eylül 1340/1924.
• Vakit, 5 Haziran 1340/1924. Vakit, 6 Kanun-ı evvel 1339/1923. Vakit, 7 Teşrin-i evvel 1340/1924. Vakit, 8 Kanun-ı evvel 1339/1923.
• Vatan, 11 Kanun-ı evvel 1339/1923. Vatan, 11 Teşrin-i sani 1339/1923. Vatan, 12 Haziran 1340/1924. Vatan, 13 Kanun-ı evvel 1339/1923. Vatan, 13 Teşrin-i sani 1339/1923. Vatan, 14 Kanun-ı evvel 1339/1923. Vatan, 15 Teşrin-i sani 1339/1923. Vatan, 17 Teşrin-i sani 1339/1923. Vatan, 18 Teşrin-i sani 1339/1923. Vatan, 20 Mayıs 1340/1924.
• Vatan, 20 Teşrin-i sani 1339/1923. Vatan, 21 Teşrin-i sani 1339/1923. Vatan, 22 Mayıs 1340/1924. Vatan, 22 Teşrin-i sani 1339/1923. Vatan, 24 Mart 1340/1924. Vatan, 29 Mart 1340/1924. Vatan, 4 Nisan 1340/1924. Vatan, 7 Teşrin-i evvel 1340/1924. Vatan, 9 Teşrin-i evvel 1340/1924.