İngiliz Yönetimi Döneminde Kıbrıs’ta Çıkarılan İkinci Rum İsyanı (18-19 Aralık 1954)

Yıl 2021, Cilt: 37 Sayı: 103, 217 - 252, 01.05.2021

Mehmet Balyemez

https://doi.org/10.33419/aamd.927039

Cited By: 4

Öz

Kıbrıs’ın Yunanistan’a bağlanmasını ifade eden Enosis ülküsü 200 yıla yakın bir süre Rumların siyasi hedefi olmuştur. Rumlar Enosis’i gerçekleştirmek amacıyla uygun şartların oluştuğu dönemlerde önlerine çıkan her fırsatı değerlendirmişlerdir. Bu maksatla çoğu zaman demokratik yöntemler kullanmışlar ancak az sayıda da olsa isyana başvurmaktan kaçınmamışlardır. Rumların İngiliz Sömürge Yönetimi dönemindeki Kıbrıs’taki ilk Enosis isyanı 1931 yılı Ekim ayında olmuştur. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra kurulan Yeni Dünya Düzeni, Enosis girişimlerinin yeni yol haritasını da belirlemiştir. Bu dönemde Kıbrıs Ortodoks Kilisesi’nin başına geçen Michael Mouskos (III. Makarios)’un diplomatik girişimlerden sonuç alınamaması hâlinde şiddete başvurmak istemesi ve Yunanistan’ın 1952 yılından itibaren bu politikayı desteklemesi İkinci Rum İsyanı’nı hazırlayan faktörler olmuştur. Yunan hükûmetinin, Rumlara kendi geleceğini belirleme hakkının verilmesi amacıyla Birleşmiş Milletlere (BM) yaptığı ilk müracaat 16 Aralık 1954 tarihindeki BM Genel Kurulu’nda reddedilmiştir. Bu kararı protesto etmek amacıyla Kıbrıs ve Yunanistan’da geniş çaplı eylemler yapılmıştır. Rumların, 18 ve 19 Aralık 1954 tarihlerinde Kıbrıs’ta yapmış olduğu eylemler kısa sürede isyana dönüşmüştür.

Anahtar Kelimeler

Enosis, İngiliz Sömürge Yönetimi, İsyan, Kıbrıs, Rumlar

The Second Greek Cypriot’s Riot in Cyprus in the British Period (18-19 December 1954)

Öz

The Enosis ideal, which expresses the attachment of Cyprus to Greece, has been the political goal of the Greek Cypriot’s for nearly 200 years. The Greek Cypriot’s took advantage of every opportunity in the period when suitable conditions were established to realize Enosis. For this purpose, they mostly used democratic methods; however, they did not hesitate to resort to rebellion, albeit a small number. The first Enosis rebellion in Cyprus during the British Colonial Administration period occurred in October 1931. The New World Order established after the Second World War also determined the new roadmap of Enosis initiatives. In this period, Michael Mouskos (III. Makarios), who was the head of the Cyprus Orthodox Church, wanted to resort to violence if diplomatic initiatives could not result and Greece's support for this policy since 1952 were the factors that prepared the Second Greek Cypriot’s Riot. The first application of the Greek government to the United Nations (UN) to give Greek Cypriot’s the right to determine their own future was rejected at the UN General Assembly on December 16, 1954. Large-scale actions were held in Cyprus and Greece protested this decision. The actions of the Greek Cypriot’s in Cyprus on 18 and 19 December 1954 turned into a rebellion in a short time.

Anahtar Kelimeler

British Colonial Administration, Cyprus, Enosis, Greeks, Riot

Kaynakça

• Ağaoğulları, Mehmet Ali, Sokrates’ten Jakobenlere Batı’da Siyasal Düşünceler, 6. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2011.
• Akgün, Sibel, Türk Mukavemet Teşkilatı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara 2009.
• Armaoğlu Fahir, Kıbrıs Meselesi 1954-1959 Türk Hükûmeti ve Kamuoyunun Davranışları (Karşılaştırmalı İnceleme), Sevinç Matbaası, Ankara 1963.
• Bağcı, Hüseyin, Türk Dış Politikasında 1950’li Yıllar, ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayınları, Ankara 2001.
• Balyemez, Mehmet, İngiliz Yönetimi Döneminde Kıbrıs Türklerinin Siyasi Örgütlenmeleri (1878-1960), Ankara Üniversitesi, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara 2017.
• Bayülken, Ü. Halûk, Cyprus Question and the United Nations, Second Print, CYREP Yayınevi, Lefkoşa 2001.
• Birinci, Ergin, Necati Özkan (1899-1970), Cilt I, Necati Özkan Vakfı Yayınları, Lefkoşa 1998.
• “Bu Akşamki Ziyaret”, Bozkurt, 15 Şubat 1954, s.1.
• “Cypriots’ Unofficial Plebiscite, Demand for Enosis”, The Times, 16 January 1950, p.3.
• Çoruh, Haydar, Sultan İkinci Mahmud Döneminde Kıbrıs (1808-1839), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2017.
• Debeş, Taçgey, Sir Ronald Storrs’un Kıbrıs Anıları (1926-1932), Mez-Koop Bankası Kültür Yayınları, Mağusa 1993.
• Druşotis, Makarios, Karanlık Yön EOKA, Galeri Kültür Yayınları, Lefkoşa 2005.
• Eden, Anthony, The Memories of the Anthony Eden: Full Circle, The Riverside Press, Cambridge 1960.
• Gazioğlu, Ahmet C., İngiliz Yönetiminde Kıbrıs II (1878-1952) Enosis Çemberinde Türkler, CYREP Yayınları, Lefkoşa 1996.
• Günay, Ünver, “XV. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Sosyo-Kültürel Yapı, Din ve Değişme”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S 14, 2003/1.
• Gürel, Şükrü Sina, Kıbrıs Tarihi (1878–1960) Kolonyalizm, Ulusçuluk ve Uluslararası Politika, Cilt I-II, 1. Baskı, Kaynak Yayınları, İstanbul 1984.
• Hill, George, A History of Cyprus, the Ottoman Province the British Colony, 1571-1948, Ed. Harry Luke, Volume IV, Cambridge at The University Press, England 1952.
• Hill, George, Kıbrıs Tarihi, Osmanlı ve İngiliz İdaresi Dönemi 1571-1948, Çev. Nazım Can Serbest, Cilt IV, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2016.
• Irkıçatal, Eftal, “İkinci Dünya Savaşı Sonrası İngiltere’nin Orta Doğu Politikaları İçin Kıbrıs’ın Stratejik Önemi ve Kıbrıs Meselesinin Ortaya Çıkışı”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S 15, 2012/1.
• İnalcık, Halil, Ottoman Policy and Administration in Cyprus after the Conquest, Ayyıldız Matbaası, Ankara 1969.
• İngiliz Ulusal Arşivleri Foreign Colonial Office (FCO), 141-3219, Political Reports to Secretary of State.
• İngiliz Ulusal Arşivleri Foreign Colonial Office (FCO), 141-3320, Incidents on 18th December 1954, Diary of Events.
• İngiliz Ulusal Arşivleri Foreign Colonial Office (FCO), 141-3321, Limassol Disturbances From 1954.
• İsmail, Sabahattin, 100 Soruda Kıbrıs Sorunu, Dilmen Ofset, Lefkoşa 1992.
• İsmail, Sabahattin, İngiliz Yönetiminde Türk-Rum İlişkileri ve İlk Türk-Rum Kavgaları, Kıbrıs Türk Mücahitler Derneği Yayını: 5, Lefkoşa 1997.
• Katsurides, Yuannos, Kıbrıs Komünist Partisi Tarihi, Sömürgecilik, Sınıf ve Kıbrıs Solu, Khora Yayıncılık, Lefkoşa 2014.
• Kaymak, Faiz, Kıbrıs Türkleri Bu Duruma Nasıl Düştü? Anılar ve Belgeler, Alpay Basımevi, İstanbul 1968.
• Kızılyürek, Niyazi, Milliyetçilik Kıskacında Kıbrıs, İletişim Yayınları, İstanbul 2003.
• Koç, Süleyman, Dünden Bugüne Kıbrıs Sorunu ve Stratejik Yaklaşımlar, IQ Yayıncılık, İstanbul 2005.
• Mayes, Stanley, Kıbrıs’ın İlk Cumhurbaşkanı Başpiskopos III Makarios’un Yaşam Öyküsü, Khora Yayınları, Lefkoşa 2019.
• Osmanlı İdaresinde Kıbrıs (Nüfusu, Arazi Dağılımı ve Türk Vakıfları), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara 2000.
• Öztoprak, İzzet, “Kıbrıs’ta 1931 İsyanı ve Yankıları”, Belleten, C LXII, S 233, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1998.
• Rossides, Zeno G., The Island of Cyprus and Union with Greece, 1953.
• Sander, Oral, Siyasi Tarih, 21. Baskı, İmge Yayınevi, Ankara 2011.
• Serter, Vehbi Zeki, Kıbrıs Tarihi, 1970.
• Soysal, İsmail, Türkiye’nin Dış Münasebetleriyle İlgili Başlıca Siyasi Andlaşmaları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1965.
• Stavrinides, Zenon, “Kıbrıs Uyuşmazlığı-Ulusal Kimlik ve Devlet Olgusu”, Çev. Eser Birey, Yeni Kıbrıs, Şubat 1989, s.330-36.
• Tağmat, Çağla D., “Türk ve Yunan Kaynakları Çerçevesinde Megali İdea Değerlendirmeleri”, Türk- Yunan İlişkileri Üzerine Makaleler, 1. Baskı, Doğu Kitabevi-83, Tarih ve Uygarlık Dizisi-11, İstanbul 2014.
• “Türkiyeli Misafirlerimiz”, Bozkurt, 15 Şubat 1954, s.1.
• Xydis, Stephen G., Cyprus: Reluctant Republic, Moutan, the Hauque, Paris 1973.
• “Yunan İddiasına Yalnız Rusya İltifatta Bulundu, Selim Sarper’in Konuşması”, Zafer, 15 Aralık 1954, ss.1, 7.