Dün’ü Gazetede Aramak, Anlamak: Beyânü’l-Hak Gazetesi (Kuruluşu, Siyasi ve Dinî Mecrası, Ele Aldığı Konular)

Yıl 2021, Cilt: 37 Sayı: 104, 43 - 86, 01.11.2021

Murat Alandağlı

https://doi.org/10.33419/aamd.1015924

Öz

Beyânü’l-Hak gazetesi II. Meşrutiyet döneminin dinî, ilmî ve edebî muhtevalı oldukça önemli bir gazetesi olmasına rağmen Türkiye’de pek az akademik çalışmaya konu olmuştur. Mustafa Sabri’nin başyazar olduğu gazetede, Elmalılı Hamdi ve İskilipli Mehmet başta olmak üzere birçok farklı yazarın siyasi, dinî ve kültürel duruşlarına tesadüf edilmektedir. Gazetenin İslam birliği ve kardeşliğini ön plana alarak temelde bu düşüncenin karşısındaki kişi veya grupları hedefe aldığı anlaşılmaktadır. Oldukça geniş bir okuyucu kitlesi bulunan Beyânü’l-Hak gazetesinin en önemli özelliklerinden biri, II. Abdülhamid, İttihâd ve Terakkî Cemiyeti ile İslamcı kimliğe haiz kişiler arasında yaşanan fikir ayrılıklarını resmetmesidir. Gazetenin ilk birkaç sayısı istisna tutulur ise hemen hemen her sayısında bu ayrılığın izlerine tesadüf etmek mümkündür. Bu çalışmanın iki temel gayesi bulunmaktadır. Bunlardan ilki yukarıda bahsedilen üç grup arasındaki fikir ayrılıklarıyla oluşan resmi ortaya koyabilmektir. İkincisi ise 182 sayılık bir gazetenin satırlarından hareketle II. Meşrutiyet döneminin dinî, siyasi, edebî ve içtimai konularına İslamcı kalemlerin bakış açılarını ortaya koyabilmektir.

Anahtar Kelimeler

II. Abdülhamid, II. Meşrutiyet, Beyânü’l- Hak, İttihâd ve Terakkî, Mustafa Sabri

Searching and Understanding Yesterday in the Newspaper: Beyânü’l-Hak Newspaper (Its Establishment, Political and Religious Course and the Topics It Addressed)

Öz

Beyânü’l-Hak Newspaper, although it was a very important newspaper of the Constitutional Period II with its religious, scientific and literary content, it has been the subject of very few academic studies in Turkey. In the newspaper, where Mustafa Sabri was the chief writer, the political, religious and cultural stances of many different writers, especially Elmalılı Hamdi and İskilipli Mehmet, are encountered. It is understood that the newspaper, by putting the Islamic unity and brotherhood at the forefront, basically targeted people or groups who were against this idea. One of the most important features of the Beyânü’l-Hak newspaper, which has a very large readership, was that it portrayed the differences of opinion between Abdülhamid II, the Committee of Union and Progress and those who had an Islamic identity. If a few of the first issues of the newspaper are excepted, it is possible to find the traces of this separation in almost every issue. This study has two main aims. The first of these is to be able to present the picture formed by the differences of opinion between the three groups mentioned above. The second is to reveal the perspectives of Islamic writers on the religious, political, literary and social issues of the Constitutional Period II based on the lines of this 182 issues newspaper.

Anahtar Kelimeler

II. Abdülhamid, II. Meşrutiyet, Beyânü’l-Hak, İttihâd ve Terakkî, Mustafa Sabri

Kaynakça

• Ahmet, Feroz, İttihatçılıktan Kemalizme, Kaynak yayınları, İstanbul 1986.
• Akbaba, Şeref, II. Meşrutiye Dönemi Türk Basın Tarihinde Beyanü’l-Hak Gazetesi, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Gazetecilik Bölümü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 1997.
• Akşin, Sina, Şeriatçı Bir Ayaklanma 31 Mart Olayı, İmge Yayınları, Ankara 1994.
• Alandağlı, Murat, “Beyânü’l-Hak Gazetesi Örneğinde Osmanlı İmparatorluğu’nda Basının Politik Gündem Yaratma ve Sürdürmedeki Etkinliği”, Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 9 (4), 2020, s.109-122.
• And, Metin, 100 Soruda Türk Tiyatrosu Tarihi, Gerçek Yayınları, İstanbul 1970.
• And, Metin, Tanzimat ve İstibdat Döneminde Türk Tiyatrosu: 1839-1908, Ankara 1972.
• Ayhan, Halis, “Cemiyet-i İlmiye-i İslâmiye”, DİA, 8. Cilt, İstanbul 1993, s.332-333.
• Bektaş, Ekrem, “Beyânülhak”, DİA, VI. Cilt, İstanbul 1992, s.34-35.
• “Beyan’ül-Hak”, Türk Ansiklopedisi, VI. Cilt, İstanbul 1968, s.270.
• Birinci, Ali, Hürriyet ve İtilaf Fırkası: II. Meşrutiyet Devrinde İttihat ve Terakki’ye Karşı Çıkanlar, Dergâh Yay., İstanbul 1990.
• Boyacıoğlu, Ramazan, “Beyanü’l-Hak’ta Ulema, Siyaset ve Medrese”, Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, S 2, Sivas 1998, s.51-91.
• Bozdağ, İsmet, Abdülhamid’in Hatıra Defteri, Kervan Yay., İstanbul 1975.
• Çağrıcı, Mustafa, “Hak”, DİA, 15. Cilt, İstanbul 1997, s.150-151.
• Çelebi, Mevlüt, Sultan Reşat’ın Rumeli Seyahati, Akademi Kitabevi, İzmir 1999.
• Dağlar, Oya, “II. Meşrutiyet’in İlanının İstanbul Basını’ndaki Yansımaları (1908)”, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 38, Mart 2008, s.141-159.
• Demir, Şerif, “Beyânü’l-Hak Mecmuası ve Hamdi Efendi”, Türkiyat Mecmuası Dergisi, S 32, Konya 2012, s.309-325.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat (Eski ve Yeni Harflerle), 19. Baskı, Aydın Kitabevi Yay., Ankara 2002.
• Duman, Hasan, Başlangıcından Harf Devrimine Kadar Osmanlı-Türk Süreli Yayınları ve Gazeteler Bibliyografyası ve Toplu Kataloğu, 1828-1928, Cilt I, Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı, Ankara 2000.
• Eldem, Vedat, Osmanlı İmparatorluğun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., Ankara 1971.
• Ertuğ, Hasan Refik, Türk Basını Nasıl Doğdu ve Gelişti, Yeni Türkiye (Nebioğlu Yayınevi), İstanbul 1959.
• Hakkı Tarık Us Koleksiyonu, “Beyanü’l-Hak: Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye’nin neşr-i efkârıdır, pazartesi günleri neşr olunur, dinî, edebî, siyasî ve fenni haftalık gazetedir”, 270-HTU no:0221, Sayılar 1-182 (22 Eylül 1324-1325/22 Teşrîn-i Evvel 1328-1330)
• Hayri, Münir, “Gezgin Tiyatrolar”, Ülkü Dergisi, C VI, S 34, Aralık 1935, s.314-315.
• İnuğur, M. Nuri, Basın ve Yayın Tarihi, Der Yayınları, İstanbul 2002.
• İskit, Server, Türkiye’de Matbuat İdareleri ve Politikaları, Başvekalet Basın Yayın Müdürlüğü Yay., İstanbul 1943.
• Kara, İsmail, İslamcıların Siyasi Görüşleri, İz Yay., İstanbul 1994.
• Kieser, Hans Lukas, Iskalanmış Barış, Doğu Vilayetlerinde Misyonerlik, Etnik Kimlik ve Devlet, 1839-1938, İletişim Yay., İstanbul 2008.
• Kocabaşoğlu, Süleyman, Sultan II. Abdülhamid, Şahsiyeti ve Politikası, Vatan Yayınları, İstanbul 1995.
• Koloğlu, Orhan, Osmanlı’dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi, Pozitif Yay., İstanbul 2006.
• Kuran, Ahmet Bedevi, İnkılâp Tarihimiz ve İttihat ve Terakki, İstanbul 1948.
• Küçük, Cevdet, “Mehmed V”, DİA, 28. Cilt, s.418-422.
• Mardin, Şerif, Jön Türkler’in Siyasi Fikirleri, İletişim Yay., İstanbul 1992.
• Mardin, Şerif, Türkiye’de Din ve Toplumsal Değişme Bediüzzaman Said Nursi Olayı, Çev. Metin Çulhaoğlu, İletişim Yay., İstanbul 1992.
• Millî Kütüphane, 1959 SB 350, I-V, 1-182, 22 Eylül 1324, 22 Teşrîn I 1328.
• Savaş, Mevhibe, “İkinci Meşrutiyet Döneminde İttihat ve Terakki ve Basın”, Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Merkezi, Ankara 1998, s.2-24.
• Sevil, Hülya Küçük, İttihat ve Terakki Döneminde İslamcılık Hareketi, 1908-1914, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2005.
• Topuz, Hıfzı, 100 Soruda Türk Basın Tarihi, I. Baskı, Gerçek Yay., İstanbul 1973.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Yıldız Perakende Gazete (Y.PRK. GZR), 57/28, T.05.08.1912.
• Uslu, Mehmet Fatih, Melodram ve Komedi: Osmanlı’da Türkçe ve Ermenice Modern Dramatik Edebiyatlar, Bilkent Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2011.
• Volkan, S 63, 04 Mart 1909. Volkan, S 63, 04 Mart 1909.
• Yalman, Ahmet Emin, Modern Türkiye’nin Gelişim Sürecinde Basın (1831-1913), Çev. Birgen Keşoğlu, İş Bankası Yay., İstanbul 2008.