Mustafa Kemal Atatürk Dönemi Türkiye Madenciliği

Yıl 2021, Cilt: 37 Sayı: 104, 115 - 172, 01.11.2021

Mustafa Haydar Terzi

https://doi.org/10.33419/aamd.1015946

Cited By: 3

Öz

Anadolu coğrafyası, zengin doğal kaynaklara ve önemli bir jeopolitik konuma sahip olmasından dolayı eski çağlardan günümüze kadar birçok ilk çağ medeniyetinin yanında Bizans, Selçuklu ve Osmanlı gibi imparatorluk ve devletlere ev sahipliği yapmıştır. Anadolu’da altı yüz yılın üzerinde hüküm süren Osmanlı Devleti madenciliği, devletin yükselme döneminde uygulanan başarılı politikalar sonucu 15. ve 16. yüzyıllarda Avrupa devletleri ile rekabet edebilecek bir durumda olmasına rağmen 17. ve 18. yüzyılda dünyada ortaya çıkan gelişmeler sonucunda gerilemeye başlamıştır. Osmanlı Devleti madenciliği, 19. yüzyıldan sonra ve özellikle Tanzimat Fermanı’nın ilanı ile başlayan dönemde madencilik sektörünü dolaylı ve doğrudan ilgilendiren nizamnamelerin yürürlüğe girmesi sonucunda, devletin yıkılışına kadar yabancıların ve azınlıkların kontrolünde kalmıştır. Cumhuriyet’in ilanı ile başlayan dönemde madencilik sektöründe Osmanlı Devleti’nden intikal eden eksiklik ve yanlışlıklar giderilmeye çalışılmıştır. Bu dönemde uygulanan politikalar, çıkarılan birçok kanun ve düzenlemelerin yanında kurulan kurum, kuruluş, işletme ve fabrikalar ile madencilik faaliyetleri yeniden düzenlenmiştir. Cumhuriyet’in ilk yıllarında yapılan düzenlemeler sonucunda yeni maden yatakları keşfedilmiş, bilinen maden yataklarının rezervleri ve çeşitliliği arttırılmış, madenlerin üretiminde, ihracatında ve madencilik katma değerinde önemli artışlar sağlanmıştır. Bu çalışmada Cumhuriyet’in ilanı ile başlayan 1923 yılından 1938 yılına kadar olan on beş yıllık dönemde Mustafa Kemal Atatürk’ün önderliğindeki madencilik sektörünün genel bir değerlendirilmesinin yapılması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Atatürk, Atatürk Dönemi Madenciliği, Cumhuriyet, Madencilik, Osmanlı Dönemi Madenciliği

The Mining of Turkey in the Period of Mustafa Kemal Ataturk

Öz

The Anatolian geography, in which our country is located, has been host to many ancient civilizations as well as empires and states such as the Byzantine, Seljuk and Ottoman from ancient times to the present due to its rich natural resources and important geopolitical position. The Ottoman Empire, which ruled in Anatolia for more than 600 years, was able to compete with Europe during its rising period in the 15th and 16th centuries as a result of the successful policies implemented in the mining sector. However, as a result of the developments that emerged after the 17th and 18th centuries, the mining sector in the Ottoman Empire started to fall behind. After the 19th century and especially in the period that started with the Tanzimat Reform Edict, the mining sector in the Ottoman Empire remained under the control of foreigners and minorities until the collapse of the empire as a result of regulations that were directly and indirectly related to the mining sector. In the period starting with the declaration of the Republic, the deficiencies and mistakes in the mining sector inherited from the Ottoman Empire were tried to be eliminated. In addition to this, mining activities were reorganized through the many policies, laws, regulations and newly established institutions, organizations, enterprises and factories. As a result of the regulations were made in the first years of the Republic, new mineral deposits were discovered, the reserves and diversity of known mineral deposits were increased, and significant increases were achieved in the production and export of the mines and mining added-value. In this study, it is aimed to make a general evaluation of the mining sector under the leadership of Mustafa Kemal Atatürk in the fifteen year period from 1923 to 1938, which started with the declaration of the Republic.

Anahtar Kelimeler

Atatürk, Atatürk-Period Mining, Mining, Ottoman- Period Mining, Republic

Kaynakça

• “15 Yıllık Bilançomuz”, Maden Tetkik ve Arama Dergisi, MTA, 13, 1938b, s.7-23.
• “1935 Yılında Türkiye Maden Durumu”, Maden Tetkik ve Arama Dergisi, MTA, 1, 1936b, s.18-21.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Cilt II, 5. Baskı, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2006, https://atam.gov.tr/wp-content/uploads/SÖYLEVORJİNAL.pdf, Erişim Tarihi: 26.03.2021.
• Atatürk’ün Türkiye Büyük Millet Meclisinin I. Dönem 2. Yasama Yılını Açış Konuşmaları, https://www.tbmm.gov.tr/tarihce/ataturk_konusma/1d2yy1.htm, Erişim Tarihi: 26.03.2021.
• Atatürk’ün Türkiye Büyük Millet Meclisinin I. Dönem 3. Yasama Yılını Açış Konuşmaları, https://www.tbmm.gov.tr/tarihce/ataturk_konusma/1d3yy.htm, Erişim Tarihi: 26.03.2021.
• Atatürk’ün Türkiye Büyük Millet Meclisinin II. Dönem 3. Yasama Yılını Açış Konuşmaları, https://www.tbmm.gov.tr/tarihce/ataturk_konusma/2d3yy.htm, Erişim Tarihi: 26.03.2021.
• Atatürk’ün Türkiye Büyük Millet Meclisinin II. Dönem 4. Yasama Yılını Açış Konuşmaları, https://www.tbmm.gov.tr/tarihce/ataturk_konusma/2d4yy.htm, Erişim Tarihi: 26.03.2021.
• Atatürk’ün Türkiye Büyük Millet Meclisinin III. Dönem 2. Yasama Yılını Açış Konuşmaları, https://www.tbmm.gov.tr/tarihce/ataturk_konusma/3d2yy.htm, Erişim Tarihi: 26.03.2021.
• Atatürk’ün Türkiye Büyük Millet Meclisinin III. Dönem 3. Yasama Yılını Açış Konuşmaları, https://www.tbmm.gov.tr/tarihce/ataturk_konusma/3d3yy.htm, Erişim Tarihi: 26.03.2021.
• Atatürk’ün Türkiye Büyük Millet Meclisinin V. Dönem 1. Yasama Yılını Açış Konuşmaları, https://www.tbmm.gov.tr/tarihce/ataturk_konusma/5d1yy.htm, Erişim Tarihi: 26.03.2021.
• Atatürk’ün Türkiye Büyük Millet Meclisinin V. Dönem 2. Yasama Yılını Açış Konuşmaları, https://www.tbmm.gov.tr/tarihce/ataturk_konusma/5d2yy.htm, Erişim Tarihi: 26.03.2021.
• Atatürk’ün Türkiye Büyük Millet Meclisinin V. Dönem 3. Yasama Yılını Açış Konuşmaları, https://www.tbmm.gov.tr/tarihce/ataturk_konusma/5d3yy.htm, Erişim Tarihi: 26.03.2021.
• Atatürk’ün Türkiye Büyük Millet Meclisinin V. Dönem 4. Yasama Yılını Açış Konuşmaları, https://www.tbmm.gov.tr/tarihce/ataturk_konusma/5d4yy.htm, Erişim Tarihi: 26.03.2021.
• Aysan, Mustafa A. “Atatürk’ün Ekonomik Görüşü: Devletçilik”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C 2, S 6, Ankara 1986, s.617-644.
• Başbakanlarımız ve Genel Kurul Konuşmaları, TBMM, TBMM Basımevi, Cilt 1, Ankara 2014a.
• Başbakanlarımız ve Genel Kurul Konuşmaları, TBMM, TBMM Basımevi, Cilt 2, Ankara 2014c.
• Başbakanlarımız ve Genel Kurul Konuşmaları, TBMM, TBMM Basımevi, Cilt 3, Ankara 2014b.
• Bayartan, Mehmet, “XIX. Yüzyılda Osmanlı Madenlerinin Coğrafi Dağılışı”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, X-1, 2008, s.137-155.
• Çağatay, Neşet, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Maden İşletme Hukuku”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 2, 1, Ankara, 1943, s.117-126.
• Çilingir, Yalçın, “Madenciliğimizin Evrimine Toplu Bir Bakış”, Türkiye Madencilik Bilimsel ve Teknik 4. Kongresi, Ankara 1975, TMMOB Maden Mühendisleri Odası Yayını, s.51-105.
• Daver, Bülent, “Atatürk ve Ekonomi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C 11, S 31, Ankara 1995, s.295-304.
• Demir, Özkan, “Cumhuriyet Döneminde Maden İşletmelerinde İşçi Haklarını Belirlemeye Yönelik Bazı Düzenlemeler (Ergani Bakır İşletmesi ve Ereğli Kömür İşletmesi Örnekleri)”, MT Bilimsel Yer Altı Kaynakları Dergisi, 18, 2020.
• Demir, Özkan, “İkinci Dünya Savaşı’na Kadar Türkiye’de Madencilik Alanındaki Gelişmeler”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5, 40, 2017a, s.478-490.
• Demir, Özkan, Cumhuriyet Dönemi Madencilik Politikaları ve Etibank’ın Rolü, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Elazığ 2017.
• Dilek, Savaş, “Anadolu Coğrafyası’ndaki Madencilik Politikaları ve Tarih Bilinç(i)(sizliği)”, TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası Haber Bülteni, 1998/1-2, Ocak-Haziran 1998, s.140-154.
• Engin, Tandoğan, Özkan, Yusuf Ziya, MTA’nın Maden Arama Tarihçesi (1935-2002), Ankara 2005.
• Fidan, Erkan, “Tarih Öncesi Dönemlerde Anadolu’da Kullanılmış Olan Maden Yatakları”, MT Bilimsel Yer Altı Kaynakları Dergisi, 9, 2016, s.49-59.
• Güven, Pelin, “Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında Yabancı Uyruklu Gerçek Kişilerin Türkiye’de Taşınmaz ve Sınırlı Ayni Hak Edinmesinde Tapu Kanunu 35’inci Maddesinde Değişiklik Öngören Kanun Tasarısının Değerlendirilmesi”, Public and Private International Law Bulletin, 31, 2, 2011, s.203-300.
• İleri, Turgut, “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Türkiye’de Madenciliğin Genel Durumu ve Atatürk’ün Madencilikle İlgili Düşünceleri”, Kastamonu Eğitim Dergisi, 19, 1, 2011, s.287-296.
• İleri, Turgut, Türkiye Cumhuriyeti’nin Madencilik Politikaları (1923-1960), Ondokuzmayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Samsun 2009.
• İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat-4 Mart 1923), Stil Matbaacılık, İstanbul-Mayıs 2004.
• Kahraman, Serpil, 1929-1939 İktisadi Devletçilik ve Sanayileşme Politikaları, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2005.
• Karavar, Hilal, “İkinci Dünya Savaşı Yıllarında Türkiye’de Madenciliğin Durumu (1939-1945)”, MT Bilimsel Yer Altı Kaynakları Dergisi, 18, 2020, s.27-41.
• Kartalkanat, Ahmet, “Cumhuriyet Döneminde Madenciliğimizin Gelişimi ve Türkiye Madencilik Politikası”, Jeoloji Mühendisliği, 38, 1991, s.51-67.
• Kartalkanat, Ahmet, “Osmanlılarda Madencilikle İlgili Yasal Düzenlemeler ve Madencilik Politikası”, Jeoloji Mühendisliği, 36, 1990, s.65-71.
• Keskin, Özkan, “Osmanlı Devleti’nde Maden Hukukunun Tekâmülü (1861-1906)”, OTAM, 29, 2011, s.125-147.
• Keskin, Özkan, “Osmanlı Devletimde Yabancı Maden Mühendislerinin İstihdamı ve Osmanlı Madenciliğine Hizmetleri”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 11, 2007, s.79-92.
• Koyuncu, Emel, “Atatürk’ün Ekonomi Mucizesi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C 15, S 44, Ankara 1999, s.771-776.
• MAPEG, http://www.mapeg.gov.tr/Tarihce.aspx, Erişim Tarihi: 26.03.2021.
• Polatoğlu, Mehmed Gökhan, “Atatürk Dönemi’nde Maden ve Enerji Alanında Kurulan ve Sonraki Dönem Türkiye Sanayisine Katkı Sağlayan Bir İktisadî Devlet Teşekkülü: Etibank”, TAD, 38, 66, 2019, s.444-478.
• Polatoğlu, Mehmed Gökhan, “İkinci Beş Yıllık Sanayi Planı (1938-1942)”, Atatürk Dergisi, 6, 1, 2017, s.55-87.
• Saydam, Abdullah, “Osmanlı Madenciliği ve XIX. Yüzyılın Ortalarında Trabzon’daki Maden Ocakları”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6, 1, 1991, s.255-270.
• Soykan, Füsun, Mutluer, Mustafa, “Türkiye’de Madencilik ve Maden Yataklarının Coğrafi Dağılışı”, Ege Coğrafya Dergisi, 8, İzmir 1995, s.37-56.
• Tamzok, Nejat, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminden Çok Partili Döneme Madencilik Politikaları, 1861-1948”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 63, 4, 2008, s.179-204.
• Tamzok, Nejat, “Türkiye Madencilik Sektöründe Yapısal Dönüşüm ve Sonuçları”, Türkiye 19. Uluslararası Madencilik Kongresi ve Fuarı, IMCET 2005, İzmir, s.5-20.
• Tızlak, Fahrettin, “Osmanlı Maden İşletmeciliğinde Kanunnâmeden Nizamnâmeye Geçiş ve 1861 Tarihli Maden Nizamnâmesi”, Türk Dünyası Araştırmaları, 98, 1995, s.75-91.
• Topaloğlu, Mustafa, “Dünyada Maden Hukukuyla İlgili Yeni Yaklaşımlar ve Bu Bağlamda Türk Maden Hukukunun Gelişimi”, 2016, s.3, http://www.mtopaloglu.av.tr/img/makaleler/du-nyada-maden-hukukuyla-Illgili-yeni-yaklas-imlar-ve-bu-bag-lamda-tu-rk-maden-hukuku-740.pdf, Erişim Tarihi: 26.03.2021.
• Turan, Murat, “Madenciliğimizin Tarihsel Gelişimi”, Türkiye Madencilik Bilimsel ve Teknik 7. Kongresi, Ankara 1981, s.47-63.
• Tünay, Muharrem, “Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C 2, S 4, Ankara 1985, s.245-256.
• Türk, Hikmet Sami, “Madenlerin Devletleştirilmesi”, Prof. Dr. Akif Erginay’a 65 inci Yaş Armağanı, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara 1981.
• “Türkiye ve Krom”, Maden Tetkik ve Arama Dergisi, MTA, 3, 1936c, s.23-36.
• “Türkler ve Madencilik”, Maden Tetkik ve Arama Dergisi, MTA, 5, 1936a, s.3-40.
• “Umumi Maden Durumu: Madenciliğimizin 17 Yıllık Bilançosu”, Maden Tetkik ve Arama Dergisi, MTA, 21, 1940, s.451-469.
• “Umumi Maden Durumu: Madenciliğimizin 18 Yıllık Bilançosu”, Maden Tetkik ve Arama Dergisi, MTA, 25, 1941, s.423-442.
• “Umumi Maden Durumu: Madenciliğimizin 20 Yıllık Bilançosu ve 1943 Yılının İlk 6 Ayındaki Durumu”, Maden Tetkik ve Arama Dergisi, MTA, 30, 1943, s.171-184.
• “Umumi Maden Durumu: Saltanatın Son ve Cumhuriyetin İlk 22 Yılında Türk Madenciliği”, Maden Tetkik ve Arama Dergisi, MTA, 34, 1945, s.246-286.
• “Umumi Maden Durumu: Türkiye Madenciliğinin 1949 Bilançosu”, Maden Tetkik ve Arama Dergisi, MTA, 40, 1950, s.5-11.
• “Umumi Maden Durumu”, Maden Tetkik ve Arama Dergisi, MTA, 12, 1938a, s.1-3.
• “Umumi Maden Durumu”, Maden Tetkik ve Arama Dergisi, MTA, 8, 1937, s.1-5.
• Üçüncüoğlu, Adnan Güngör, Kömürlü, Eren, “Osmanlı Dönemi Gümüşhane İli Madencilik Tarihine Genel Bir Bakış”, MT Bilimsel Yeraltı Kaynakları Dergisi, 9, 2016, s.97-102.
• Yalçın, Ünsal, “Anadolu Madencilik Tarihine Toplu Bir Bakış”, MT Bilimsel Yer Altı Kaynakları Dergisi, 9, 2016, s.3-13.
• Yüksel, Hasan, “Atatürk’ün Devletçilik Anlayışı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C 12, S 35, Ankara 1996, s.609-614.