Tek Parti Dönemi’nde Doğu ve Güneydoğu Anadolu Vilayetlerinde Düzenlenen Üniversite Haftası Etkinlikleri ve Üniversiteli Aydın Kesimin Bölgenin Meselelerine Bakışı (1940-1945)

Yıl 2021, Cilt: 37 Sayı: 104, 307 - 356, 01.11.2021

Resul Köse

https://doi.org/10.33419/aamd.1015994

Öz

Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri Cumhuriyet’in ilk yıllarında gelişmişlik bakımından çeşitli sebeplerden dolayı diğer bölgelere kıyasla geri durumdaydı. Bu durum ülke idarecileri tarafından değiştirilmek istenmişti. Bu konuda elini taşın altına koyan bir diğer sınıf üniversiteli aydın kesimdir.
İşte bu çalışmada ilmî ve millî kültürü yaymak ve memleket meselelerini üniversite çalışmalarının konusu hâline getirmek için İstanbul ve Ankara üniversiteleri tarafından Tek Parti Dönemi’nde
1940 ve 1945 yılları arasında Doğu ve Güneydoğu Anadolu vilayetlerinde düzenlenen Üniversite Haftası etkinlikleri incelenmiştir. Bu yıllarda İstanbul Üniversitesinin yurtta gerçekleştirdiği beş etkinliğin dördü, Ankara Üniversitesinin ise dört etkinliğinden ikisi Doğu ve Güneydoğu vilayetlerinde gerçekleşmişti.
Etkinliklerde verilen konferanslarda o yıllarda iş başında olan hükûmetin bölgede takip ettiği politikalar tasvip ve takdir edilmişti. Bölgenin geliştirilmesi için hem idarecilere hem de halka birtakım tavsiyelerde bulunulmuştu. Konferans konuları arasında özellikle sağlık konularına daha çok yer verilmişti. Yine etkinliklerde doktor katılımcılar yüzlerce kişinin muayene ve ameliyat işi ile de meşgul olmuşlardı. Böylelikle bölge halkına ilmî anlamda destek oldukları gibi fiilî olarak da yardımcı olmuşlardı.
Çalışmada arşiv belgeleri, dönemin gazeteleri ve diğer kaynaklardan istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ankara Üniversitesi, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri, İstanbul Üniversitesi, Tek Parti Dönemi, Üniversite Haftası

University Week Activities Organized in the Eastern and Southeast Anatolian Provinces during the Single Party Period and the Academician’s Perspective about the Region’s Issues (1940-1945)

Öz

Eastern and Southeastern Anatolia regions were in poor conditions in terms of development in the first years of the Republic compared to other regions due to various reasons. This situation was wanted to be adjusted by the country’s administrators and academicians. In this study, the issue of University Week activities organized by Istanbul University and Ankara University to spread the scientific and national culture in the regions mentioned and to make the country’s issues the subject of university studies were discussed. In these activities, we examined the activities between 1940 and 1945 to indicate the policies followed in the region during the Single Party Period through the eyes of the university intelligentsia. During these years, four of the five events arranged by Istanbul University in the country, and two of the four events of Ankara University were arranged in the Eastern and Southeastern provinces.
In addition, in the conferences given at the events, the governmental policies in the region in those years were appreciated. During the conferences, some recommendations were made to both the administrators and the public for the development of the region. Among the conference topics, especially health issues were given more priority. In the events, doctor participants were also busy with the examination and surgery of hundreds of people. In this way, they helped the people of the region both scientifically and practically.
In the study, archival documents, newspapers of the period and other sources were used.

Anahtar Kelimeler

Ankara University, Eastern and Southeastern Anatolia Regions, Istanbul University, Single Party Period, University Week

Kaynakça

• Ahmet İhsan, “Diyarbekir’in Bayramı”, Cumhuriyet, 27.11. 1935.
• Akşam, 03.09.1944; Akşam, 03.09.1944; Akşam, 10.06.1941; Akşam, 12.06.1941; Akşam, 13.08.1944; Akşam, 23.07.1940; Akşam, 30.09.1942; Akşam, 4-5.08.1944.
• Altıncı Üniversite Haftası: Konya, 28 Eylül- 4 Ekim 1945, İstanbul Üniversitesi Yay., İstanbul 1946.
• Ankara Üniversite Haftası: Gaziantep-Urfa, 3-13 Ekim 1945, Ankara Üniversitesi Yay., Ankara 1947.
• Ankara Üniversite Haftası: Hatay, 10-19 Ekim 1943, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yay., Ankara 1945.
• Ankara Üniversitesi Haftası: Kars, 22-28 Temmuz 1942, TTK Basımevi, Ankara 1944.
• Antalya Üniversite Haftası, 22-27 Kasım 1954, İstanbul Üniversitesi Yay., İstanbul 1957.
• Ardel, Ahmet, “Van Gölü Bölgesinin Coğrafyası”, Beşinci Üniversite Haftası, s.91-112.
• Arık, Remzi Oğuz, “Tarihimizin Öğrettikleri”, Ankara Üniversitesi Haftası: Kars, s.18-30.
• Arslan, Nebahat, “Türk Eğitim Sisteminde Köy Enstitülerine Bir Örnek: Kars Cılavuz Köy Enstitüsü”, History Studies, Volume 4/ 1, 2012.
• Aşgın, Sait, Doğu Anadolu’ya Yapılan Kamu Harcamaları, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
• Ayın Tarihi, Kasım 1935; Ayın Tarihi, Temmuz 1938.
• Bayar, Celâl, Şark Raporu, Sad. Nejat Bayramoğlu, Kaynak Yayınları, İstanbul 2009.
• Bengisu, Naci, “Trahom, İçtimai Zararları ve Korunma Çareleri”, İkinci Üniversite Haftası, s.121-130.
• Beşinci Üniversite Haftası: Van, 7-12 Ağustos 1944, İstanbul Üniversitesi Yayınları No: 241, İstanbul 1944.
• Burgaç, Murat, Türkiye’de Umumi Müfettişliklerin Kurulması ve Trakya Umumi Müfettişliği, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2013.
• Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ekonomisi (1923-1978), Akbank Kültür Yayını, İstanbul 1980.
• Cumhuriyet, 27.11.1935. Cumhuriyet, 27.11.1935.
• Cumhuriyetin XV. Yılında Türkiye, Haz. İzzet Öztoprak, Cafer Güler, Murat Karataş, Güneş Şahin, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2014.
• Çağlar, Behçet Kemal, “Ankara Üniversitesi Kars Haftasından İntibalar”, Kars Vilayet Gazetesi, 24.07.1942, No: 1058.
• Çağlar, Behçet Kemal, “Genç Bilginler! Unutmayınız Karsı”, Kars Vilayet Gazetesi, 11.08.1942, No: 1063.
• Çağlar, Behçet Kemal, Üniversite Kars’ta”, Ulus, 29.01.1943.
• Çağlayan, Ercan, “Köy Enstitüleri’nin Açılması ve Dicle Köy Enstitüsü”, Turkish Studies, 9/1, 2014.
• Çağlayan, Ercan, Diyarbakır: Nüfus, Siyaset, Eğitim, Sağlık ve İktisat (1923-1950), Libra Yay., İstanbul 2020.
• Çetingil, Arif İsmet, “Sıtma, İçtimaî ve İktisadî Tesirleri ve Mücadele Tedbirleri”, İkinci Üniversite Haftası, s.143-159.
• Darkot, Besim, “Tunceli Üzerinde Coğrafi Görüşler”, Üçüncü Üniversite Haftası, s.114-128.
• Darkot, Besim, Türk Coğrafya Dergisi, S 13-14, 1955.
• Doğu Cumhuriyetin 15’inci Yılında, Üçüncü Umumi Müfettişlik Neşriyatından: S 1, 1938.
• Dördüncü Üniversite Haftası: Samsun, 14-20 Eylül 1943, İstanbul Üniversitesi Yay., İstanbul 1943.
• Erel, Muhiddin, “Kanalizasyon, Sıhhi Ehemmiyeti ve Yapılamayan Yerlerde Alınması Lâzımgelen Tedbirler”, İkinci Üniversite Haftası, s.381-384.
• Erel, Muhiddin, “Sıhhat ve Hıfzıssıhha Bakımından Şehir”, Üniversite Haftası, s.75-100.
• Fındıkoğlu, Z. F., “Biyoloji ve Sosyoloji Münasebetinin Aktif Bir Temsilcisi Olarak Ord. Porf. Dr. Tevfik Kazancıgil”, İstanbul Üniversitesi Yay., İstanbul 1971.
• Fındıkoğlu, Ziyaeddin Fahri, “Erzurum’un İktisadi Vaziyeti ve Türk İktisadiyatındaki Mevkii”, Üniversite Haftası, s.143-163.
• Fındıkoğlu, Ziyaeddin Fahri, “Milli Terbiye, Milli Disiplin ve Vatandaşın Vazifeleri”, Üçüncü Üniversite Haftası, s.107-113.
• Fındıkoğlu, Ziyaettin Fahri, “Erzurum’da İktisadi ve İçtimai Müşahedeler”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 4 (1). S 73, s.69-79.
• Gördüren, Süreyya, “Memleketimizde Trahom ve Mücadelesi”, Ankara Üniversite Haftası: Gaziantep-Urfa, s.46-60.
• Gözcü, Alev, “İkinci Dünya Savaşı Türkiye’sinde Ekonomik Durumun Sosyal Hayata Etkilerine Dair Bazı Tespitler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S 62, 2018, s.85-100.
• Güçhan, Muzaffer Esat, “Salgın Hastalıklardan Korunmaya Dair”, Üniversite Haftası, s.115-122.
• Gümüşoğlu, Firdevs, Sözlü ve Yazılı Belgeler Işığında Cılavuz Köy Enstitüsü, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017.
• http://www.medicine.ankara.edu.tr/tarihce/, Erişim Tarihi: 29.10.2020.
• https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/96840, Erişim Tarihi: 21.05.2021.
• Irmak, Sadi, “Spor Davamız”, Üniversite Haftası, s.135-142.
• İkinci Üniversite Haftası: Diyarbakır, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1941.
• İncedayı, C.K., “Frenginin Tehlikelerine Dair Umumi Bilgiler ve Bu Hastalıkla Mücadelede Halka Nasihatler ve Tenbihler”, İkinci Üniversite Haftası.
• İnönü, İsmet, Hatıralar, Haz. Sabahattin Selek, Bilgi Yayınevi, Ankara 2006.
• İstatistik Yıllığı, 1940-1941, C 12, DİE. İstatistik Yıllığı, 1940-1941, C 12, DİE.
• Kadaster, İsfendiyar, “Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu”, Ankara Üniversite Haftası: Gaziantep-Urfa, s.91-109.
• Kansu, Şevket Aziz, “Türk Vatanı ve Cehid Felsefesi”, Ankara Üniversitesi Haftası: Kars, s.9-18.
• Kardaş, Abdulaziz, “Demokrat Parti İktidarı Döneminde Doğu’da Bir Üniversite Kurma Çabaları (1950-1958)”, History Studies, Vol. 6.
• Kardaş, Abdulaziz, Cumhuriyet Döneminde Van Gölü Havzasında (Van-Bitlis-Muş) Yapılan Kamu Harcamaları ve Yatırımlar (1923-1950), Atatürk Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 2012.
• Kars Vilayet Gazetesi, No: 1058, 24.07.1942; Kars Vilayet Gazetesi, No: 1063, 11.08.1942.
• Kazancıgil, Tevfik Remzi, Üniversitelerimiz, İstanbul 1956.
• Koca, Hüseyin, Yakın Tarihten Günümüze Hükûmetlerin Doğu-Güneydoğu Anadolu Politikaları, Mikro Yayınları, Konya 1998.
• Koçak, Cemil, Umumi Müfettişlikler (1927-1952), İletişim Yay., İstanbul 2010.
• Kopar, Metin, Cumhuriyet Halk Partisi Döneminde Doğu Anadolu’ya Yapılan Kamu Harcamaları ve Yatırımlar (1927-1950), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2009.
• Köse, Resul, “Tek Parti Döneminde Kayak Sporunun Geliştirilmesi İçin Bazı Halkevleri Arasında Düzenlenen Kayak Yarışları”, 2. Uluslararası Türkoloji Araştırmaları Sempozyumu Utas II 25-26 Kasım 2020 Van Türkiye, 2020, s.357-369.
• Köse, Resul, CHP ve DP Hükûmetleri Dönemlerinde Doğu ve Güneydoğu Anadolu Politikaları, İstanbul Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2019.
• Köy Enstitüleri 1, Maârif Matbaası, İstanbul 1941.
• Lokman, Kemal, “Kürzot Petrol Madeni ve Havalisi”, Maden Tetkik ve Arama Dergisi, C 35, 1946, s.96-99.
• Onar, Sıddık Sami, “Fevkalade Hallerin Hukuki Nizam Üzerindeki Tesirleri”, Üçüncü Üniversite Haftası, s.376-389.
• Onuncu Üniversite Haftası: Hatay, 5-10 Haziran 1956, İstanbul Üniversitesi Yay., İstanbul 1957.
• Ökte, Faik, Varlık Vergisi Faciası, Nebioğlu Yayınevi, İstanbul 1951.
• Özmen, Abidin, “Genel Müfettişlikler Hakkında Bir Düşünce”, İdare Dergisi, 184, Ocak-Şubat 1947, s.238-239.
• Öztürk, Saygı, İsmet Paşa’nın Kürt Raporu, Doğan Kitap, İstanbul 2008.
• Pamir, Hamit N., “Van Bölgesinin Jeolojisi”, Beşinci Üniversite Haftası, s.39-49.
• Sanır, Ferruh, “Anadolu ve Gaziantep”, Ankara Üniversite Haftası: Gaziantep-Urfa, s.111-129.
• Sanır, Ferruh, “Urfa ve Gaziantep”, Ankara Üniversite Haftası: Gaziantep-Urfa, s.132-139.
• Sarc, Celal, “Nüfusun Miktarı ve İstihaleleri”, İkinci Üniversite Haftası.
• Soyak, Hasan Rıza, Atatürk’ten Hatıralar, YKY, İstanbul 2004.
• T.C. Resmî Gazete, S 2/3847, 16.01.1936; T.C. Resmî Gazete, S 2411, 27.05.1933; T.C. Resmî Gazete, S 2733, 21.06.1934; T.C. Resmî Gazete, S 3207, 06.01.1936.