Şapka İnkılabının Sosyo-Ekonomik Yönleri: Şapka İthalatı, Yerli Üretim ve Halka Yansımaları

Yıl 2022, Cilt: 38 Sayı: 106, 545 - 584, 01.11.2022

Kaya İmrag

https://doi.org/10.33419/aamd.1195889

Cited By: 1

Öz

Şapka İnkılabı, birçok çalışmaya konu olmuş, ancak iktisadi açıdan ihmal edilmiştir. Buradan hareketle bu çalışmada zengin iktisadi veriler ışığında inkılabın sosyo-ekonomik yönleri ele alınacaktır. Şapka ihtiyacı büyük ölçüde ithalat yoluyla karşılandı. Şapka en çok İtalya ve Fransa’dan ithal edildi. 1923-1933 Dış Ticaret İstatistikleri fes ithalatının yerine geçen şapkanın toplam ithalat içindeki payının birkaç yıl içinde çok düşük bir seviyeye indiğini göstermektedir. Üstelik yerli üretimin, şapka temininde, giderek ithalatın yerini aldığı görülmektedir. 1929 Dünya Ekonomik Buhranı ve Gümrük Tarife Kanunu’nun şapka ithalatına etkileri ise sınırlı oldu. Şapka devlete ciddi anlamda bir yük getirmedi. Hayat pahalılığı endeksi, memur maaşları ve şapka fiyatları verileri asıl yükü halkın çektiğini göstermektedir. Hükûmet bu durumu dikkate alarak memurlara bir yıl sonra geri ödenmesi şartıyla şapka avansı vermiştir. Dönemin ekonomik koşulları halka böyle bir ödenek çıkarılmasına olanak vermemiştir.

Anahtar Kelimeler

Atatürk, İnkılap, Şapka, Şapka İthalatı, Yerli Üretim

The Socio-Economic Aspects of the Hat Revolution: The Hat Import, Local Production and Their Impacts on People

Öz

The Hat Revolution has been the subject of many studies, but it has been neglected from an economic point of view. From this point of view, in this study, the socio-economic aspects of the revolution will be discussed in the light of rich economic data. The demand for hats was considerably supplied by import. The hats were mostly imported from Italy and France. The Foreign Trade Statistics indicate that the share of hats which replaced fez imports, in total imports, decreased to a very low level in a few years. Rather, it was observed that the local production replaced import in the supply of hats gradually. The impacts of the Great Depression of 1929 and The Customs Tariff Law on the hat imports were limited. The hat did not impose a serious burden on the economy of the state. But, in fact, cost of living index, civil servant salaries and hat prices data show that the public bore the main burden. Taking this situation into account, the government gave the civil servants an advance on hats on condition that they be paid back one year later. The economic conditions of the period did not allow such an appropriation to be issued to the public.

Anahtar Kelimeler

Atatürk, Hat, Hat Import, Local Production, Revolution

Kaynakça

• “1499 numaralı Gümrük Tarifesi Kanunu”, Resmî Gazete, 1 Temmuz 1929, s.7777-7778.
• “354 numaralı Gümrük Tarife Kanunu Layihası ve Muhtelit Encümen Mazbatası ile Bütçe Encümeni Mazbatası”, TBMMZC, 74. İnikat, Devre 3, İçtima 2, C 12, 1.6.1929.
• “Aferin Bursa Arakiyecilerine”, Karagöz, 16 Eylül 1925.
• Akdoğan, Didem, İstiklal Mahkemeleri ve Şapka İnkılâbının Erzurum’daki Yansımaları, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum 2019.
• Alkan, Mehmet Ö., “Fes İnklabından Şapka Devrimine: Fes-Kalpak-Kabalak”, Atlas Tarih, S 45, 2017, s.116-123.
• “Ar Değil Kar Yılı”, Karagöz, 26 Eylül 1925.
• Atay, Falih Rıfkı, Çankaya, Pozitif Yayınları, İstanbul 2020.
• Ateş, Toktamış, Türk Devrim Tarihi, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2016.
• Aybars, Ergün, İstiklal Mahkemeleri, Bilgi Yayınevi, İstanbul 1975.
• Aydemir, Şevket Süreyya, Tek Adam: Mustafa Kemal (1922-1938), Cilt III, Remzi Kitabevi, İstanbul 2020.
• Cumhuriyet, 27 Kasım 1927.
• Eraslan, Cezmi, “Türk İnklabında Yöntem ve Anlayış”, İstanbul Üniversitesi Yakın Dönem Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, S 2, 2002, s.129-162.
• Erduğan, Tuba, Türkiye'nin Modernleşme Serüveninde Bir Simge: Şapka İnkılȃbı, Bartın Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Bartın 2019.
• Genel Nüfus Sayımı, 20 İlkteşrin 1935, Mehmet İhsan Basımevi, Ankara 1937.
• Gentizon, Paul, Mustafa Kemal ve Uyanan Doğu, Çev. Fethi Ülkü, Bilgi Yayınevi, Ankara 1994.
• Goloğlu, Mahmut, Devrimler ve Tepkiler, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017.
• Harici Ticaret İçin Yıllık İstatistik, Yıl 1340 (1924), İstanbul 1926.
• Harici Ticaret İçin Yıllık İstatistik, Yıl 1926, Kısım II, Ankara 1929.
• Harici Ticaret İçin Yıllık İstatistik, Yıl 1927, Kısım II, Ankara 1929.
• Harici Ticaret İçin Yıllık İstatistik, Yıl 1928, Kısım II, Ankara 1929.
• Harici Ticaret İçin Yıllık İstatistik, Yıl 1929, Kısım II, Ankara 1930.
• Harici Ticaret İçin Yıllık İstatistik, Yıl 1930, Kısım II, Ankara 1931.
• Harici Ticaret İçin Yıllık İstatistik, Yıl 1931, Kısım I, Ankara 1932.
• Harici Ticaret İçin Yıllık İstatistik, Yıl 1932, Kısım I, Ankara 1933.
• Harici Ticaret İçin Yıllık İstatistik, Yıl 1933, Kısım I, Ankara 1934.
• Harici Ticaret İstatistiği, Yıl 1339 (1923), İstanbul 1340.
• Harici Ticaret İstatistiği, Yıl 1341 (1925), İstanbul 1928.
• https://www.gumruk.com.tr/files/FasilNot/gumruk_tarife_cetveli_izahnamesi_fasil65.htm, Erişim Tarihi: 30.01.2021.
• İmece, Mustafa Selim, Atatürk’ün Şapka Devriminde Kastamonu ve İnebolu Gezileri, Türkiye İş Bankası Yayınları, 1975.
• İnan, Süleyman, Atatürk Döneminin Entellektuel Bir Politikacısı Necip Ali Küçüka, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2013.
• İskilipli Atıf Efendi, Frenk Mukallitliği ve Şapka, Matbaa-ı Kader, İstanbul 1340.
• “Kabak Tadı Verdi”, Karagöz, 5 Aralık 1925.
• Karagöz, 16 Eylül 1925.
• Karagöz, 23 Eylül 1925.
• Karagöz, 26 Eylül 1925.
• Karaosmanoğlu, Yakup Kadri, Panorama, İletişim Yayınları, İstanbul 2018.
• Kılıç, Selami, “Şapka Meselesi ve Kılık Kıyafet İnkılâbı”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, C 4, S 16, Ankara 1995, s.529-547.
• Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev. Boğaç Babür Turna, Arkadaş Yayınevi, Ankara 2018.
• Moran, Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 1, İletişim Yayınları, İstanbul 2011.
• Özcan, Burcu, Basına Göre Şapka ve Kılık Kıyafet İnkılâbı, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2008.
• Pamuk, Şevket, Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2018.
• Resmî Gazete, S 1086, 7 Ocak 1929.
• Resmî Gazete, S 168, 05.09.1925.
• Sakal, Fahri, “Şapka İnkılâbının Sosyal ve Ekonomik Yönü Destekler ve Köstekler”, The Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume II/4, Fall 2007, s.1308-1319.
• Sanayi Sayımı 1927, Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara 1969.
• “Şapka Hakkında”, İkdam, 27 Kasım 1927.
• Tanör, Bülent, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2018.
• TBMMZC, Dönem II, İçtima 3, C 19, 25.11.1341.
• Toprak, Zafer, Türkiye’de Yeni Hayat İnkılap ve Travma 1908-1928, Doğan Kitap, İstanbul 2017.
• Tunçay, Mete, Türkiye’de Tek Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923-1931), Yurt Yayınları, Ankara 1981.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30.11.1.0/111.6.18.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30.18.1.2./79.83.19.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30.18.1.2./48.66.4. Ek:125-50.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30.18.1.2/43.15.13.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30.18.1.2/43.15.13. Ek:125-48.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30.18.1.2/48.66.4.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), DH. MKT. 1648.134.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), DH. MKT. 120.11.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), BEO. 3510.263239.
• Vilayet Hususi İdareleri Varidat ve Mesarif İstatistiği 1925-1928, Ankara 1931.
• Yeşilbursa, Behçet Kemal, “Atatürk’ün Kastamonu Seyahati ve Şapka İnkılabı”, Birinci Kastamonu Kültür Sempozyumu Bildirileri, Kastamonu Valiliği Yayınları, Kastamonu 2001, s.13-20.
• Yılmaz, Mehmet Serhat, “Atatürk’ün Kastamonu Gezisi ve Şapka İnkılâbı”, Kastamonu Eğitim Dergisi, C 13, S 1, s.223-232.