Süreyya Hüsnü Anderiman’ın Mesleki Kariyerine Bir Bakış

Yıl 2022, Cilt: 38 Sayı: 106, 619 - 650, 01.11.2022

Yüksel Özgen , Mehmet Şah Özcan

https://doi.org/10.33419/aamd.1195909

Öz

Bu makale, Türkiye Cumhuriyeti’nin değerli bir bürokrat-diplomatı olan Süreyya Hüsnü Anderiman’ı konu almaktadır. Anderiman nitelikli kurumlarda eğitim görmüş ve birkaç Batı diline hâkimdir. Mesleki kariyerine 1926 yılında Dışişleri Bakanlığında başlangıç yapan Anderiman, Bakanlığın çeşitli kademelerinde görev almış ve 1934 yılında, Bakanlıktaki bağlantısının baki kalması ve kıdeminin ilerlemesi şartıyla, Cumhurbaşkanlığı Özel Kalem Müdürü olarak atanmıştır. Atatürk’ün vefatının ardından İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanlığı döneminde de görevine devam eden Anderiman, döneminin en gözde bürokratlarından biri olarak tebarüz etmiştir. Cumhurbaşkanlığı Özel Kalem Müdürlüğü görevini en uzun müddet sürdüren bürokrat olan Anderiman, 1945’te bu görevden alınarak Dışişleri Bakanlığına iade edilmiş ve ardından diplomasi alanına kaydırılmıştır. 1946-1957 yıllarında Türkiye’nin Oslo Orta Elçisi, 1957-1959 yıllarında Türkiye’nin Tokyo Büyükelçisi olarak hizmet veren Anderiman, Tokyo’daki görevi devam ettiği esnada hayatını kaybetmiştir. Vefatı nedeniyle kısa bir süre Türk basınında yer alan Anderiman, daha sonra tarih galerisinin karanlık koridorlarında unutulmuş ve bugüne kadar Atatürk Ansiklopedisi maddesi dışında hiçbir akademik çalışmaya konu olmamıştır. Bu husus, Türkiye Cumhuriyeti tarihi literatüründe giderilmesi gereken bir noksanlık olarak göze çarpmaktadır. Süreyya Hüsnü Anderiman’ın yaşam serüvenini mesleki kariyerine yoğunlaşarak ortaya koymayı ve böylece onu daha bilinir hâle getirmeyi amaçlamayan bu makale; arşiv kaynakları, yerli ve yabancı resmî yayınlar, akademik çalışmalar, süreli yayınlar, hatıralar ve internet kaynaklarından yararlanılarak meydana getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Atatürk ve İnönü Dönemleri, Cumhurbaşkanlığı Özel Kalem Müdürü, Süreyya Hüsnü Anderiman, Türkiye-Japonya İlişkileri, Türkiye-Norveç İlişkileri, Türkiye’nin Tokyo Büyükelçisi, Türkiye’nin Oslo Orta Elçisi

A Look at the Professional Career of Süreyya Hüsnü Anderiman

Öz

This article is about Süreyya Hüsnü Anderiman, a valuable bureaucrat-diplomat of the Republic of Türkiye. Anderiman was educated in qualified institutions, and was fluent in several Western languages. Making a start on his professional career at the Ministry of Foreign Affairs in 1926, Anderiman served at various levels in the Foreign Ministry and was appointed as the Director of the Office of Private Secretary of the Presidency in 1934, which provided that his connection in the Ministry remained intact and seniority advanced. After Atatürk's death, Anderiman, who continued his duty during the Presidency of İsmet İnönü, emerged as one of the most popular bureaucrats of his time. Being the longest serving bureaucrat as the Director of the Office of Private Secretary of the Presidency, Anderiman, in 1945, was dismissed from this position and was returned to the Ministry of Foreign Affairs and then shifted to the field of diplomacy. Served as Turkish Envoy Extraordinary to Oslo from 1946-1957 and as Turkish Ambassador to Tokyo from 1957-1959, Anderiman passed away while was on duty in Tokyo. Having been mentioned in the Turkish press briefly due to his death, Anderiman was forgotten in the dark corridors of the history gallery later on and has not been the subject of any academic study except for Atatürk Encyclopedia article until now. This issue stands out as a deficiency that needs to be eliminated in the historical literature of the Republic of Türkiye. This article, which aims to reveal the life adventure of Süreyya Hüsnü Anderiman by focusing on his professional career, and thus to make him more known; was created by using archival sources, domestic and foreign official publications, academic studies, periodicals, memoirs and internet resources.

Anahtar Kelimeler

Atatürk and İnönü Periods, Director of the Office of Private Secretary of the Presidency, Süreyya Hüsnü Anderiman, Turkish Ambassador to Tokyo, Turkish Envoy Extraordinary to Oslo, Türkiye-Japan Relations, Türkiye-Norway Relations

Kaynakça

• Aftenposten, 24 Mai 1957.
• Akşam, 29 Eylül 1959, 30 Eylül 1959.
• Columbia University Alumni Register (1754-1931), Columbia University Press, New York 1932.
• Cumhuriyet, 13 Ağustos 1939, 8 Eylül 1945, 29 Eylül 1959, 30 Eylül 1959.
• Derin, Haldun, Çankaya Özel Kalemini Anımsarken (1933-1951), Yay. Haz. Cemil Koçak, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1995.
• Dünya, 29 Eylül 1959.
• Gülsoy, Tunçel, Cazname II, Haz. Özge Baykan, Altkitap 2002.
• Gürpınar, Doğan, Ottoman Imperial Diplomacy: A Political and Cultural History, I.B. Tauris, London 2014.
• Gürün, Kamuran, Dış İlişkiler ve Türk Politikası (1939’dan günümüze kadar), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1983.
• Hızlı, Kasım, Paris Büyükelçisi Salih Münir Paşa’nın (Çorlu) Hayatı ve Faaliyetleri (1857-1939), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2020.
• https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/sureyya-anderiman-1900-1959/, Erişim Tarihi: 21.07.2022.
• https://catab.ktb.gov.tr/Eklenti/48077,msb-11042016pdf.pdf?0&_tag1= 60358D047E9F11FAB4A78E1EE1E5797F9C79BE84, Erişim Tarihi: 03.07.2022.
• https://dam.media.un.org/assetmanagement/2AM9LO12CCXX?FR_=1&W=1360&H=625, Erişim Tarihi: 01.08.2022.
• https://en.wikipedia.org/wiki/Second_Cairo_Conference#/media/File:Roosevelt_In%C3%B6n%C3%BC_and_Churchill_in_Cairo_cph.3b15312.jpg, Erişim Tarihi: 30.07.2022.
• https://mustafakemalim.com/selahattin-gizin-koleksiyonundan-ataturkun-az-bilinen-74-fotografi/, Erişim Tarihi: 28.07.2022.
• https://openaccess.marmara.edu.tr/server/api/core/bitstreams/323cce56-a94c-44f2-88ea-bc96a03f2ccb/content, Erişim Tarihi: 02.08.2022.
• https://www.ancientfaces.com/person/vecihi-anderiman-birth-1910-death-1941/108840557, Erişim Tarihi: 12.07.2022.
• https://www.gazetevatan.com/gundem/ataturkun-19-mayis-ile-ilgili-sozleri-ve-en-guzel-ataturk-fotograflari-1391572, Erişim Tarihi: 28.07.2022.
• https://www.gym-luther-eisleben.bildung-lsa.de/schule/schulgeschichte/, Erişim Tarihi: 15.07.2022.
• https://www.hurriyet.com.tr/gundem/buyuk-ikramiye-100-000-lira-196161, Erişim Tarihi: 24.07.2022.
• https://www.ismetinonu.org.tr/inonu-churchill-gorusmesi-30-1-1943-yenice/, Erişim Tarihi: 29.07.2022.
• https://www.youtube.com/watch?v=aUTfMC5LuL4&list=LL&index=196, Erişim Tarihi: 27.07.2022.
• Hürriyet, 29 Eylül 1959, 30 Eylül 1959.
• Karataş, Dilara, Turan Aziz Beler’in Romanları Üzerine Bir İnceleme, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2011.
• Kulin, Ayşe, Bir Varmış Bir Yokmuş, 13. Basım, Everest Yayınları, İstanbul 2014.
• L’impartial, 29 Septembre 1959.
• Milliyet, 2 Haziran 1960.
• Mohl, Jules, Le Livre Des Rois Par Abou’lkasım Firdousi, Tome II, Imprimerie Nationale, Paris 1876.
• Mohl, Jules, Le Livre Des Rois Par Abou’lkasım Firdousi, Tome III, Imprimerie Nationale, Paris 1876.
• Morgenbladet, 25 Mai 1957.
• Norges Handels og Sjofartstidende, 24 Mai 1957.
• Nuit Et Jour, 27 Mars 1947.
• Özcan, Mehmet Şah, Üzen, İsmet, “Atatürk Döneminde Soyadı Kanunu’nun Çankırı’daki Yansıması”, ÇAKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C 10, Özel Sayı, Çankırı 2019, s.129-152.
• Soysal, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları, Cilt I, (1920-1945), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2000.
• Şencan Gürtunca, Elif Evrim, Robert Kolej’de Öğrenim Gören Türk Öğrenciler Üzerine Prosopografik Bir Çalışma (1863-1971), Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2017.
• Tercüman, 29 Eylül 1959.
• The Akron Beacon Jornal, 29 September 1959.
• The Birmingham Post, 29 September 1959.
• The Japan Times, 30 September 1959.
• The State Journal, 29 September 1959.
• The Times, 8 December 1943.
• The United Nations Conference on International Organization: San Francisco, California (April 25 to June 26, 1945)-Selected Douments, Department of State, Washington 1946.
• The Yomiuri, 30 September 1959.
• The York Dispact, 29 September 1959.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Arşivi (TCCA), Ebis Sıra No: 01005517, Ek No: 1, Belge Kayıt No: 588383.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Arşivi (TCCA), Ebis Sıra No: 02008737, Ek No: 2, Belge Kayıt No: 516451, Yer No: 2/13-6.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Arşivi (TCCA), Ebis Sıra No: 02008737, Ek No: 1, Belge Kayıt No: 506111, Yer No: 2/13-6.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Arşivi (TCCA), Ebis Sıra No: 02009120, Ek No: 1, Belge Kayıt No: 502478, Yer No: 2/13-12.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Arşivi (TCCA), Ebis Sıra No: 02009355, Ek No: 1, Belge Kayıt No: 495288, Yer No: 2/13-16.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Arşivi (TCCA), Ebis Sıra No: 02009355, Ek No: 2, Belge Kayıt No: 496482, Yer No: 2/13-16.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Arşivi (TCCA), Ebis Sıra No: 02009524, Ek No: 2, Belge Kayıt No: 512024, Yer No: 2/13-17.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Arşivi (TCCA), Ebis Sıra No: 03004795, Ek No: 1, Belge Kayıt No: 249990, Yer No: 3/8-26.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Arşivi (TCCA), Ebis Sıra No: 03006498, Ek No: 2, Belge Kayıt No: 248893, Yer No: 3/10-7.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 010.09.458.1327.5.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 030.10.124.884.14.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30.18.1.2.109.64.16.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İ.HB./79-22, H.01.03.1329.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), A.}MTZ.(05)/30-113, H.10.02.1332.
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi (DBTDA), Yer No: 561.223256.216396.1, Belge No: DK_C_G0216396_1.
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi (DBTDA), Yer No: 561.223256.216396.3, Belge No: DK_C_G0216396_1.
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi (DBTDA), Yer No: 561.223256.216396.4, Belge No: DK_C_G0216396_1.
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi (DBTDA), Yer No: 561.222009.215939.43, Belge No: DK_C_G0215919_1.
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi (DBTDA), Yer No: 561.223256.216396.5, Belge No: DK_C_G0216396_1_8
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Yıllığı (1964-1965), (tarihsiz).
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Yıllığı (1967), Ankara Basın ve Ciltevi, Ankara 1968.
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Vekâleti Yıllığı (1953), Güzel İstanbul Matbaası, Ankara 1954.
• Türkiye Cumhuriyeti Hariciye Vekâleti Yıllığı (1959), (tarihsiz).
• Türkiye Cumhuriyeti Resmî Gazete, 19 Kasım 1934, S 2858.
• Türkiye Cumhuriyeti Resmî Gazete, 2 Ekim 1928, S 1004.
• Türkiye Cumhuriyeti Resmî Gazete, 20 Haziran 1934, S 2732.
• Türkiye Cumhuriyeti Resmî Gazete, 20 Mart 1926, S 326.
• Türkiye Cumhuriyeti Resmî Gazete, 22 Nisan 1933, S 2382.
• Türkiye Cumhuriyeti Resmî Gazete, 22 Nisan 1957, S 9592.
• Türkiye Cumhuriyeti Resmî Gazete, 3 Aralık 1934, S 2870.
• Türkiye Cumhuriyeti Resmî Gazete, 7 Eylül 1945, S 6103.
• Türkiye Cumhuriyeti Resmî Gazete, 8 Kasım 1945, S 6152.
• Türkiye Dış Politikasında 50 Yıl: İkinci Dünya Savaşı Yılları (1939-1946), Dışişleri Bakanlığı Araştırma ve Siyaset Planlama Genel Müdürlüğü, Ankara 1973.
• Ulus, 28 Aralık 1934, 29 Eylül 1959, 30 Eylül 1959.
• Uzun, Zübeyir, “Süreyya Anderiman (1900-1959)”, Atatürk Ansiklopedisi (Elektronik Materyal), Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı, Ankara 2021.
• Warner, Arthur George, Warner, Edmond, The Sháhnáma Of Firdausí, Vol: II, Kegan Paul, Trench, Trübner & Co. Ltd., London 1906.
• Warner, Arthur George, Warner, Edmond, The Sháhnáma Of Firdausí, Vol: IV, Kegan Paul, Trench, Trübner & Co. Ltd., London 1909.
• Warner, Arthur George, Warner, Edmond, The Sháhnáma Of Firdausí, Vol: IX, Kegan Paul, Trench, Trübner & Co. Ltd., London 1925.
• Yeni Asır, 29 Eylül 1959.
• Zafer, 29 Eylül 1959, 11 Ekim 1959, 12 Ekim 1959.