Liman Von Sanders Misyonu Meselesi: Misyona Yönelik Uluslararası Tepkiler, Osmanlı Devleti ve Almanya’nın Tutumu, Kasım 1913-Ocak 1914

Yıl 2025, Cilt: 41 Sayı: 111, 1 - 56, 22.05.2025

Gürhan Yellice

https://doi.org/10.33419/aamd.1699281

Öz

Bu çalışma, Liman von Sanders liderliğindeki Alman Askerî Islah Heyeti’nin İstanbul’a gelişinin ardından ortaya çıkan uluslararası tepkiler karşısında Osmanlı Devleti ve Almanya’nın tutumlarını karşılaştırmalı olarak analiz etmeyi amaçlamaktadır. Araştırma, Birinci Dünya Savaşı öncesinde bloklar arası güç dengelerini derinden etkileyen ve bazı diplomatlara göre savaşın tohumlarının atılmasına yol açan bu misyonun, özellikle Rusya ile Almanya arasında bir çatışmayı tetikleme potansiyeline dikkat çekmekte, Almanya’yı misyonda değişikliğe sevk eden ve Osmanlı Devleti’nin bu değişikliğe direnmesinin nedenlerine odaklanmakta ve temelde değişikliğin Almanya tarafından Osmanlı’ya bir dayatma mı olduğu, yoksa İttihat ve Terakki liderliğinin diplomatik baskılar karşısında manevra alanı yaratmak üzere geliştirdiği bir strateji mi olduğu sorusunu merkeze almaktadır. Misyon, Osmanlı Balkan Savaşı’nda çöküşü kesinleşen orduyu yeniden yapılandırmak amacıyla Almanya’dan tam yetkili bir askerî heyet talebi neticesinde ortaya çıkmıştı. Gündeme gelmesinin ardından misyonun asıl tartışma noktası, Rusya’nın tepkisinin de merkezinde yer alan Liman von Sanders’in Birinci Kolordu Komutanlığı’na atanması olmuştu. Bu durum, Almanya’nın Osmanlı üzerindeki siyasi ve askerî nüfuzunu artırdığı gerekçesiyle özellikle Rusya’nın sert diplomatik itirazlarına yol açmış ve kısa sürede uluslararası bir krize dönüşmüştü. Almanya başlangıçta Osmanlı Devleti ile birlikte bu baskılara karşı direnç göstermiş, ancak artan diplomatik gerilim sonucunda geri adım atmak zorunda kalmıştı. Osmanlı Devleti ise Almanya’nın dayatmalarına karşı bir süre direniş göstermiş, ancak sonuçta yapılan değişiklikleri kabul etmek durumunda kalmıştı. Çalışma, misyonun yalnızca Osmanlı ordusunun modernizasyon sürecinde değil, aynı zamanda Osmanlı dış politikasının ve karar alma mekanizmalarının Almanya’nın çıkarları doğrultusunda yeniden şekillenmesinde kritik bir dönüm noktası olduğunu öne sürmekte, Osmanlı-Alman ilişkilerinde güç dengesi, diplomatik baskılar ve askerî reform politikalarının nasıl iç içe geçtiğini ortaya koymaktadır. Almanya, bu süreçte Osmanlı üzerindeki askerî ve siyasi nüfuzunu artırırken, bu durum, Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’nda Almanya’nın yanında yer alma kararını etkileyen önemli faktörlerden biri olmuştu. Bu yönüyle ayrıca, Liman von Sanders’in Çanakkale Savaşı’ndaki rolüne ilişkin tartışmalara bilimsel bir arka plan sunma iddiasını taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Almanya , Enver Paşa , Liman von Sanders , Osmanlı Devleti , Rusya

The Liman Von Sanders Mission Issue: Reactions to the Mission, the Stance of the Ottoman Empire and Germany (November 1913–January 1914)

Öz

This study aims to conduct a comparative analysis of the Ottoman Empire and Germany’s responses to the international reactions triggered by the arrival of the German Military Reform Mission, led by Liman von Sanders, in Istanbul. The research highlights the mission’s significance in reshaping pre-World War I power dynamics between rival blocs -with some diplomats even regarding it as a catalyst for the seeds of war- particularly focusing on its potential to provoke a conflict between Russia and Germany. It examines the factors that compelled Germany to modify the mission, the Ottoman Empire’s resistance to these changes, and ultimately questions whether these adjustments were imposed by Germany on the Ottomans or whether they constituted a strategic maneuver by the Committee of Union and Progress leadership to create political leverage amid diplomatic pressures.

The mission emerged following the Ottoman Empire’s request for a fully authorized German military delegation to reorganize its army, which had suffered a decisive collapse in the Balkan Wars. The primary point of contention revolved around Liman von Sanders’ appointment as the commander of the First Army Corps, which lay at the heart of Russia’s objections. This development, perceived as an expansion of Germany’s political and military influence over the Ottomans, provoked strong diplomatic protests from Russia and quickly escalated into an international crisis. Initially, Germany resisted these pressures alongside the Ottoman Empire, but mounting diplomatic tensions eventually forced Berlin to retreat. The Ottomans, too, opposed Germany’s demands for a period before ultimately conceding to the modifications.

The study argues that the mission marked a critical turning point not only in the modernization of the Ottoman military but also in the restructuring of Ottoman foreign policy and decision-making mechanisms in alignment with German interests. It demonstrates how power dynamics, diplomatic pressures, and military reform policies became deeply intertwined in Ottoman-German relations. As Germany expanded its military and political influence over the Ottomans during this process, this shift became a key factor influencing the Ottoman Empire’s decision to ally with Germany in World War I. In this regard, the study also seeks to provide a scholarly foundation for debates surrounding Liman von Sanders’ role in the Battle of Gallipoli.

Anahtar Kelimeler

Enver Paşa , Germany , Liman von Sanders , Ottoman Empire , Russia

Kaynakça

• “Alman Heyeti Askeriyesi Meselesi”, Tasviri Efkar, 14 Aralık 1913.
• “Alman Heyeti Askeriyesi: General Liman Paşa”, Tanin, 14 Aralık 1913.
• “Alman Heyeti Askeriyesi: Rusya’nın Noktayı Nazarı” Tanin, 15 Aralık 1913.
• “Alman Heyet-i Askeriyesi”, Tanin, 15 Aralık 1913.
• “Alman Heyeti Askeriyesi”, Tanin, 5 Aralık 1913.
• “Aphof Paşa Ne Diyor?”, Ahenk, 14 Aralık 1913.
• “German Influence at Constantinople”, The Times, 2 December 1913.
• “German Military Mission in Turkey”, Aberdeen Journal, December 29, 1913.
• “German Military Mission in Turkey”, Evening Telegraph, 12 January 1914.
• “German Military Mission to Turkey”, The Times, 28 November 1913.
• “German Military Mission to Turkey”, The Times, 29 November 1913.
• “German Military Mission to Turkey”, The Times, 31 October 1913.
• “Islahat Etrafında: Bulgarların Taktiri”, Tasviri Efkar, 13 Ocak 1914.
• “Liman Paşa’nın Yeni Memuriyeti”, Tasviri Efkar, 13 Ocak 1914.
• “New Turkish Military Measures: Energy of Enver Paşa”, The Times, 8 January 1914.
• “Ordumuzun Hayatı Müstakbelesine Şiddetle Alakadar Olan Bir Sima”, Tasviri Efkar, 16 Aralık 1913.
• “Powers of Liman Paşa”, The Times, 16 December 1913.
• “Rus Gazetelerine Rağmen Alman Heyeti Bugün Geliyor”, Tasviri Efkar, 14 Aralık 1913.
• “Rus Muhalefatın Fikri”, Tanin, 16 Aralık 1913.
• “Talat Bey’in Beyanatı”, İkdam, 14 Aralık 1913.
• “The Constantinople Command”, The Times, 10 December 1913.
• “The Ottoman Army Appointments, The Times, 9 January 1914.
• “Turkish Army Reform”, The Daily Telegraph, 13 January 1914.
• “Turkish Command for a German General”, The Times, 1 December 1913.
• Ahmad Feroz, İttihat ve Terakki, 1908-1914, 5th edition, Kaynak Publishing, Istanbul 1999.
• Ahmad, Feroz, “Great Britain’s Relations with the Young Turks 1908–1914”, Middle Eastern Studies, Vol 2, No 4, 1966, p. 302-329.
• Ahmed Rüstem Bey, Cihan Harbi ve Türk Ermeni Meselesi, Çev. Cengiz Aydın, 2. Baskı, Bilge Kültür Sanat, Istanbul 2005.
• Ahmet İzzet Paşa, Feryadım, Vol I, Timaş Publishing, Istanbul 2019.
• Akbay, Cemal, Osmanlı İmparatorluğu’nun Siyasi ve Askeri Hazırlıkları ile Harbe Girişi, Genelkurmay Basımevi, Ankara 2014.
• Aksakal, Mustafa, “The Limits of Diplomacy: The Ottoman Empire and the First World War”, Foreign Policy Analysis, Vol 7, No 1, 2011, p.197-203.
• Albertini, Luigi, The Origins of the War, 1914, Vol. II, (Translated and Edited by Isabella M. Massey), Oxford University Press, London 1953.
• Aldoğan, Şahin; Özçelik, Melike Bayrak, Çanakkale Muharebeleri: Anlatım ve Değerlendirme, Türkiye İş Bankası Kültür Publishing, Istanbul 2022.
• Artuç, Nevzat, Cemal Paşa: Askeri ve Siyasi Hayatı, TTK, Ankara 2023.
• Aydemir, Şevket Süreyya, Enver Paşa, Cilt II: 1908-1914, Remzi Kitabevi, Istanbul 1971.
• Ayışığı, Metin, Mareşal Ahmet İzzet Paşa (Askerî ve Siyasî Hayatı), TTK, Ankara 1997.
• Başak, Ünsal, “Yunanca Kaynaklarda Çanakkale Savaşı”, Atatürk Yolu Dergisi, Vol 56, 2015, p.1-10.
• Başak, Ünsal, “Yunanistan’ın Çanakkale Planı: Metaksas’ın Çanakkale’ye Amfibi Harekât Memorandumu”, 110. Yılında Çanakkale Muharebelerine Bakış, Uluslararası Çanakkale Savaşları Sempozyumu, 2024, p. 38-46.
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılap Tarihi, Vol II, Part 4, TTK Publishing, Ankara 1983.
• British Documents on the Origins of the War (1898-1914), London, 1936, 10/1.
• Cavid Bey, Meşrutiyet Ruznamesi, Vol II, (Hazırlayanlar: Hasan Babacan, Servet Avşar), TTK Publishing, Ankara 2014.
• Cemal Paşa, Hatıralar, Yay. Haz. Alpay Kabacalı, Türkiye İş Bankası Publishing, Istanbul 2020.
• Charles D. Haley, “The Desperate Ottoman: Enver Paşa and the German Empire: I”, Middle Eastern Studies, Vol 30, No: 1, 1994, p.1-51.
• Charles D. Haley, “The Desperate Ottoman: Enver Paşa and the German Empire: II”, Middle Eastern Studies, Vol 30, No 2, 1994 (Apr., 1994), p. 224-251.
• Die Grosse Politik der Europdischen Kabinette, 1871-1914, Berlin, 1926, 38/1-38/2.
• Dillon, E.J., The Eclipse of Russia, George H. Doran Company, New York 1918.
• Documents Diplomatiques Français, 1871-1914, Paris, 1925, Série 3, (1911-1914), Tome 8-9.
• Documents of Russian History 1914-1917, (Ed. Golder, Frank Alfred), The Century Co, Stanford University, 1927.
• Entente Diplomacy and the World: Matrix of the History of Europe, 1909-14, London, 1921.
• Erickson, Edward J. Ordered to Die: A History of the Ottoman Army in the First World War, Greenwood Press, London 2001.
• Esat Paşa’nın Çanakkale Hatıraları (Ed. İhsan Ilgar, Nurer Uğurlu), Örgün Yayınevi, Istanbul 2004.
• Fall of the German Empire, Vol I, (Ed. Ralph Haswell Lutz) Octagon Books, New York 1969.
• Fay, Sidney Bradshow, The Origins of the World War, Volume I: Before Sarajevo: Underlying Causes of the War, The MacMillan Company, New York 1930.
• Fischer, Fritz, “World Policy, World Power and German War Aims”, in The Origins of the First World War: Great Power Rivalry and German War Aims, ed. H. W. Koch, (London: Macmillan Education Ltd., 1984.
• Hariciye Nezareti, Siyasi Kısım Belgeleri (HR. SYS1879-5). Haythornthwaite, Philip J., The World War One Source Book, Arms and Armour Press, London 1996.
• Hötzendorf, Franz Conrad von, Aus meiner Dienstzeit, 1906–1918, III, Verlag für Kulturpolitik, Wien, 1925.
• Kalmykow, Andrew D., Memoirs of a Russian Diplomat: Outposts of the Empire, 1893-1917, (Edited by Alexandra Kalmykow, Yale University Press, New Haven 1971.
• Karabekir, Kazım, Türkiye’de ve Türk Ordusunda Almanlar, (Haz. Orhan Hülagü-Ömer Hakan Özalp), Emre Publishing, Istanbul 2001.
• Karaca, Erdem, “Türk Basınında Alman Askerî Heyeti Meselesi (1913- 1914)”, Akademik Bakış, Vol 3, No 9, 2011, p. 203-212.
• Kerner, Robert J. “The Mission of Liman von Sanders. II. The Crisis”, The Slavonic Review, Vol 16, No 17, 1927, p. 344-363.
• Kodal, Tahir, “Otto Liman von Sanders’in Kaleminden “Türkiye’nin Hürriyet Harbi”, Belgi, Vol 5, No 1, 2013, p. 595-642.
• Kurat, Akdes Nimet, Türkiye ve Rusya, Kültür Bakanlığı Publishing, Ankara 1990.
• Morgenthau, Henry, Ambassador Morgenthau’s Story, Doubleday Page & Company, New York 1919.
• Perinçek, Mehmet, Türk-Rus Diplomasisinden Gizli Sayfalar, Kaynak Publishing, Second Edition, Istanbul 2011.
• Pomiankowski, Joseph, Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküşü, Trans. Kemal Turan, Kayıhan Publishing, Istanbul 2014.
• Sabis, Ali İhsan, Harp Hatıralarım, Vol I, Nehir Publishing, Istanbul 1990.
• Sanders, Liman von, Türkiye’de Beş Yıl, Türkiye İş Bankası Kültür Publishing, 8. Basım, Istanbul 2020.
• Sazonov, Serge Dmitrievich, Fateful Years, 1909-1916: Reminiscences of Serge Sazanovs, Butler&Tanner, London 1927.
• Schmitt, Bernadotte E., “Triple Alliance and Triple Entente, 1902-1914”, The American Historical Review, Vol 29, No 3, 1924, p. 449-473.
• Sunata, Hakkı I., Gelibolu’dan Kafkaslara Birinci Dünya Savaşı Anılarım, Yay. Haz. Kansu Şarman, İş Bankası Kültür Publishing, Fourth Edition, Istanbul 2003.
• Swanson, Glen W., Mahmud Sevket Pasa and the Defense of the Ottoman Empire: A Study of War and Revolution in the Young Turk Period, Unpublished Ph.D Thesis, Indian University, 1970.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA).
• Swanson, Glen W., “Enver Pasha: The Formative Years”, Middle Eastern Studies, Vol 16, No 3, 1980, p.193-199.
• Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, C III, Kısım 6, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1996.
• Trumpener, Ulrich, Germany and the Ottoman Empire, 1914-1918, Princeton 1968.
• Trumpener, Ulrich, “Liman von Sanders and the German-Ottoman Alliance”, Journal of Contemporary History, Vol 1, No 4, 1966, p.179-192.
• Uyar, Mesut, “Sanders Askerî Yardım Misyonu (1913-1918)”, CTAD, Vol, No 30, 2019, p. 29-84.
• Von Kress, Son Haçlı Seferi: Kuma Gömülen İmparatorluk, (Trans. Tahir Balaban), Yeditepe Publishing, Istanbul 2007.
• Wallach, Jehuda L., Bir Askeri Yardımın Anatomisi, Türkiye’de Prusya- Alman Askeri Heyetleri, 1835-1919, Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Stratejik Etütler Publishing, Ankara 1977.
• Yalman, Ahmet Emin, Turkey in the World War, Yale University Press, New Haven, 1930.
• Yellice, Gürhan, “Britain, Russia and the German Military Mission to Istanbul, 1913-1914,” CUJOSS, Vol 48, No 2, 2024, p.247-260.