The Independence Process Of Morocco In Light Of The Turkish Diplomatic Archival Documents Of The Ministry Of Foreign Affairs And Türkiye

Yıl 2025, Cilt: 41 Sayı: 111, 355 - 380, 22.05.2025

Muharrem Turp

https://doi.org/10.33419/aamd.1700717

Öz

Morocco, which is geographically located in an important position, was divided between Spain and France in 1912 and came under the rule of these countries. However, this date can also be considered as the beginning of the struggles for independence in Morocco. Over time, this struggle grew and resulted in Morocco’s independence. Sultan Mohammed V and the Istiqlal Party played a significant role in Morocco’s independence process. France, not wanting to lose its influence in Morocco, adopted a harsh policy towards the independence movement. For this purpose, France together with El Glaoui, the Pasha of Marrakesh deposed and exiled the Sultan on the grounds that he had acted against France’s policies. However, this development did not result as France had hoped and, in fact, became a turning point in Morocco’s struggle for independence. The exile of the Sultan increased the support of the Moroccan people for the independence struggle. Arab countries, especially Egypt, supported Morocco’s struggle, and with the pressure of public opinion, they ensured that the issue gained international attention. They also requested assistance from Türkiye. During the period that Türkiye sought to establish good relations with Western countries against the Union of Soviet Socialist Republics (USSR), it evaluated developments in light of information which was coming from its foreign missions, and sought to develop a policy in line with the conjuncture after its accession to the North Atlantic Treaty Organization (NATO). Therefore, even though Türkiye itself was established following an independence war, it attempted to follow a realistic foreign policy in the Moroccan struggle that aligned with its foreign policy objectives. Right after Morocco’s independence was recognized, Turkish President Celal Bayar sent a telegram to Sultan Mohammed V, indicating his intention to develop bilateral relations in a positive direction. This study, using archival documents obtained from the Turkish Diplomatic Archives of the Ministry of Foreign Affairs of the Presidency of the Republic of Türkiye, as well as local and foreign copyrighted and research works, aims to present Morocco’s struggle for independence in 1956 and the policy Türkiye followed during this process.

Anahtar Kelimeler

Independence, Morocco, France, Spain, Türkiye.

Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşiv Belgeleri Işığında Fas’ın Bağımsızlık Süreci Ve Türkiye

Öz

Coğrafi olarak önemli bir konumda olan Fas, 1912 yılında İspanya ve Fransa arasında paylaşılarak bu ülkelerin himayesi altına girmiştir. Ancak bu tarih aynı zamanda Fas’ta bağımsızlık mücadelelerinin de başlangıcı olarak kabul edilebilir. Bu mücadele zamanla büyümüş ve Fas’ın bağımsızlığı ile sonuçlanmıştır. Fas’ın bağımsızlık sürecinde Sultan V. Muhammed ve İstiklal Partisi büyük rol oynamıştır. Fas’taki etkinliğini kaybetmek istemeyen Fransa, bağımsızlık yanlılarına karşı sert bir politika izlemiştir. Bu amaçla Fransa’nın politikalarına aykırı hareket ettiği gerekçesiyle Marekeş Paşası el-Glavi ile Sultan’ı tahtından indirip sürgüne göndermiştir. Ancak bu gelişme Fransa’nın beklediği gibi sonuçlanmamış ve sonuçta Fas’ın bağımsızlık mücadelesi için bir milat olmuştur. Sultanlarının sürgüne gönderilmesi Fas halkının istiklal mücadelesine desteğini arttırmıştır. Başta Mısır olmak üzere Arap devletleri Fas’ın mücadelesine destek vermiş, kamuoyunun da baskısıyla konunun uluslararası camiada ses bulmasını sağlamışlardır. Fas’ın bağımsızlığı için Türkiye’den de yardım talepleri olmuştur. Türkiye, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) karşısında Batılı devletlerle iyi ilişkiler kurma arzusunda olduğu bu dönemde gelişmeleri yurtdışı misyonlarından gelen bilgiler ışığında değerlendirmiş, Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütüne (NATO) girişinin ardından da konjonktüre uygun bir politika geliştirmeye çalışmıştır. Dolayısıyla Türkiye, kendisi de bir bağımsızlık savaşı sonunda kurulmuş olsa da Fas’taki mücadelede dış politik hedeflerine uygun, realist bir politika izlemeye çalışmıştır. Fas’ın bağımsızlığının tanınmasının hemen ardın- dan ise Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Sultan V. Muhammed’e bir telgraf göndererek ikili ilişkileri olumlu bir hava içerisinde geliştirmek istediğini göstermiştir. Bu çalışmada Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi’nden elde edilen arşiv belgeleri ile yerli-yabancı telif ve tetkik eserler kaynak olarak kullanılarak 1956 yılında bağımsızlığına kavuşan Fas’ın, bu süreçte verdiği mücadele ve Türkiye’nin izlediği politika ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bağımsızlık, Fas, Fransa, İspanya, Türkiye.

Kaynakça

• “Cezayir ve Fas meseleleri”, Akşam, 30 Temmuz 1955, Yıl: 37, No: 13227, s.2.
• “Fas işi gittikçe büyüyor”, Milliyet, 14 Mart 1951, Yıl: 1, S 312, s.1, 5. “Fas işi ve Arap Birliği”, Milliyet, 11 Mart 1951, Yıl: 1, S 309, s.1.
• “Tunus ve Fas politikası”, Akşam, 28 Haziran 1954, Sene: 36, No:12894, s.2.
• Ashford, Douglas E., Political Change in Morocco, Princeton University Press, New Jersey 1961.
• Avcı, Mücahit, “Türkiye-Fransa İlişkilerinin Tarihsel ve Hukuksal Arka Planı”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S 8, 2002, s.37-58.
• Ay, Halil Uğur, “Arap Birliğini Doğuran Temel İdeoloji Üzerine Değerlendirme: Arap Milliyetçiliği”, Ekonomi, Politika&Finans Araştırmaları Dergi- si, C 3, S 1, 2018, s.32-49.
• Aydın, Mustafa, “Uluslararası İlişkilerde Yaklaşım, Teori ve Analiz”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C 51, S 1, 1996, s.71-114.
• Ceran, İsmail, Fas Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2012.
• Dursun, Davut, “Fas, Himaye Dönemi ve Bağımsızlık”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C 12, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1995, s.192-196.
• Erinç, Sırrı, “Fas”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C 12, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1995, s.184-188.
• Ikeda, Ryo, The Imperialism of French Decolonisaton, French Policy and The Anglo-American Response in Tunisi and Morocco, Palgrave Macmillan, New York 2015.
• Miller, Susan Gilson, A History of Modern Morocco, Cambridge University Press, New York 2013.
• Özkaya Duman, Olcay, Birsel, Haktan, “Demokrat Parti Dönemi Türk Dış Politikası ve Bu Politikanın Dinamiklerine Etki Eden Dış Gelişmeler”, Atatürk Dergisi, C 1, S 1, 2012, s.299-318.
• Qianqian, Wang, Shufan, Lians, “The Struggle for and Challenges to Berber Political Rights in Contemporar Morocco”, Journal of Political Science Research, V 5, N 1, 2024, s.67-74.
• Soysal, İsmail, “Türk-Fransız Siyasal İlişkileri (1921-1984)”, Belleten, C 47, S 188, 1983, s.959-1044.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi (TDA), 521/2519.18253.1, 30.01.1948.
• TDA, 521/2519.18253.2, 16.04.1948.
• TDA, 521/2612.17060.1, 17.02.1951.
• TDA, 521/2612.17059.2, 23.02.1951.
• TDA, 521/2612.17059.1, 26.02.1951.
• TDA, 521/2519.18254.2, 03.03.1951.
• TDA, 521/2519.18265.3, 06.03.1951.
• TDA, 521/2660.17392.1, 06.03.1951.
• TDA, 521/2519.18267.2, 08.03.1951.
• TDA, 521/2612.17056.3, 10.03.1951.
• TDA, 521/2660.17401.3, 12.03.1951.
• TDA, 521/2260.17042.3, 15.03.1951.
• TDA, 521/2660.17403.1, 19.03.1951.
• TDA, 521/2519.18265.2, 21.03.1951.
• TDA, 521/2660.17385.1, 02.04.1951.
• TDA, 521/2612.17050.1, 05.04.1951.
• TDA, 5212519.18261.1, 14.04.1951.
• TDA, 521/2260.17401.4, 03.05.1951.
• TDA, 521/2669.17404.2, 03.07.1951.
• TDA, 521/2519.18259.10, 28.10.1951.
• TDA, 521/2519.18259.6, 01.11.1951.
• TDA, 521/2519.18259.9, 05.11.1951.
• TDA, 521/2519.18259.3, 06.11.1951.
• TDA, 521/2519.18259.7, 06.11.1951.
• TDA, 521/2519.18259.5, 10.11.1951.
• TDA, 521/2519.18260.1, 12.11.1951.
• TDA, 521/88017.320832.52, 08.12.1951.
• TDA, 521/88017.320832.49, 30.06.1952.
• TDA, 521/2612.16326.1, 25.08.1953
• TDA, 521/2612.16428.2, 26.08.1953.
• TDA, 521/88017.320832.48, 10.08.1954.
• TDA, 521/2660.17398.2, 30.08.1955.
• TDA, 521/2660.173.1, 07.09.1955.
• TDA, 521/2519.18256.1, 28.09.1955.
• TDA, 521/2612.16425.2, 10.10.1955.
• TDA, 521/2519.18252.1, 28.11.1955.
• TDA, 521/2612.16329.1, 02.03.1956.
• TDA, 521/2519.18249.4, 07.04.1956.
• TDA, 521/2519.18249.3, 18.04.1956.