The Discovery in Olympus (Lycia) of One of the Oldest Known Paintings of Christ Pantocrator with a Discussion of its Iconography

Yıl 2023, Sayı: 26, 289 - 318, 29.12.2023

Seçkin Evcim

https://doi.org/10.47589/adalya.1414746

Öz

Olympos 3 No’lu Kilise’nin kuzeyinde yer alan yarım daire planlı eksedra gerek içerisindeki kenotaph uygulamaları gerekse dekorasyonu ile kilisenin azizlerin ve piskoposların hatırasıyla hizmet eden bir ziyaretgah olmasını sağlamış olmalıdır. Kazılar sırasında bulunan duvar resmi kalıntıları içerisinde özellikle Niş 1’de bulunan duvar resmi parçaları önemli veriler sunmaktadır. Parçalardan bir kısmı alt bölümde bulunan haleli figüre ait olup yazıt parçalarından bu kişinin Olympos’un Methodius’un şehit edilmesinden 120 yıl sonra kayıtlarda ismi geçen ilk piskoposu olan Aristokritos olduğu anlaşılmıştır. Burada bulunan esas önemli figür ise İsa’dır; parçalanıp dökülmüş halde bulunan İsa tasvirinin nişin en üst kesiminde, kemerin altında yer aldığı düşünülmektedir. İsa, yarım daire bir çerçeve içerisinde büst formunda tasvir edilmiş olup uzun saçlı ve sakallı, bir elinde İncil tutar haliyle “Pantokrator İsa” tipindedir. Bu tasvir, duvar resminde bulunan Elçilerin İşleri’nden alıntılanmış yazıtla birlikte değerlendirildiğinde, yalnızca tipolojik olarak değil ikonografik olarak da Pantokrator olarak tanımlanmalıdır. Gerek tasvir özellikleri gerekse diğer buluntuların desteğiyle MS altıncı yüzyıl ortalarına tarihlendirdiğimiz bu tasvir, tipin en erken örneklerinden birisidir ve bu sebepten Bizans resim sanatı için son derece önemlidir. Ayrıca, Olympos 3 No’lu Kilise eksedrasının figürlü duvar resimleri, Anadolu’da İkonoklast Dönem öncesine ait günümüze ulaşmış az sayıda örnek içerisinde Pantokrator İsa’nın bulunduğu şu ana kadar tespit edilmiş ilk eserdir.

Anahtar Kelimeler

Pantokrator İsa, Erken Bizans resim sanatı, piskopos tasvirleri, kenotaph, Likya, Olympos

Teşekkür

I would like to express my gratitude to AKMED for the project grant, Yelda Olcay Uçkan, the prime member of the team and former Olympus excavation director, her successor Gökçen K. Öztaşkın, Tuğbanur Solhan, chief restorer of the Olympus, and to the excavation team for their support. I would also like to thank Muradiye Bursalı, Katherine Marsengill, Hüseyin Sami Öztürk, Andrey Vinogradov, and Andreas Rhoby for their kind help.

Kaynakça

• Achim, I. 2015. “Churches and Graves of the Early Byzantine Period in Scythia Minor and Moesia Secunda: The Development of a Christian Topography at the Periphery of the Roman Empire.” In Death and Changing Rituals. Function and Meaning in Ancient Funerary Practices, edited by J.R. Brandt, M. Prusac, and H. Roland, 287-342. Studies in Funerary Archaeology 7. Oxford: Oxbow Books.
• Aktaş, Ş. 2008. “Tombs of the Exedra Type and Evidence from the Pataran Examples.” Adalya 11:235-61.
• Asano, K., ed. 2010. The Island of St. Nicholas: Excavation and Survey of the Gemiler Island Area, Lycia, Turkey. Osaka: Osaka University Press.