TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE EKLERİN ANLAMI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 1, 129 - 149, 29.06.2020

Ahmet Akçataş Serpil Taşdemir

Öz

Çalışmada Türkçedeki eklerin anlamı incelenmiştir. Özellikle anlamsal değişiklik yapan türemiş kelimelere gelen eklerin, kelimeye kattığı anlamlar üzerinde durulmuştur. Bu eklerin semantik özellikleri belirlenip kelime kök ya da gövdesinde yaptığı değişiklik açıklanmaya çalışılmıştır.
Araştırmada ortaya çıkan veriler ışığında, eklerin dilimizde morfolojik yönden yaptığı değişikliğin yanında, semantik alanda yapmış olduğu değişim de önemli olduğu gözlemlenmiştir. Eklerin ad ve fiil soylu kelimelere eklendiğinde, kelimenin işlevini ve görevini değiştirdiğini görmekteyiz. Varılan bu sonuç kelimenin anlamında da fark yaratmaktadır. Ortaya çıkan bu farkın, anlambilim yönünden açıklanması gerekmektedir.
Türkiye Türkçesi yapı bakımından incelendiğinde eklemeli bir dil olduğu ve bu işlemin sondan ekleme şeklinde gerçekleştiği görülür. Bu ekleme belirli amaçlarla gerçekleşir. Cümle kurmak, sözdizimi gerçekleştirmek için çekim eklerinden yararlanılır ve kelimeler arasında bağ kurulur. Yeni bir kavram, nesne ya da durumu anlatmak için ise yapım eklerinden yararlanılır.
Kelimede anlam değişikliği yaratan, sözlük değeri olan kelimeler yapan ekler yapım ekleridir. Yapım ekleri, kelime kökündeki anlamı değiştirir ve yeni bir sözcük türetir. Gerçekleştirdiği bu işlev dilbilim ve anlambilim yönünden ayrıntılı incelenmelidir. Bu eklere yalnızca yapım eki deyip geçmek, Türkçeyi çözümlemek açısından doğru değildir. Bu eklerin tek tek kelimeye kattığı anlamları sınıflandırılmalı ve yeni kelimeler türetmede canlılığı korunmalıdır.
Bu bağlamda çalışmada, öncelikle çekim ve yapım ekinin görevleri ayırt edilecek, daha sonra anlambilim değeri olan yapım eklerinin açıklaması yapılacaktır. Çalışmanın geçerliliği için Türkçe Sözlük’teki kelimelerden yararlanılacaktır. Sözlükteki kelimeler üzerinden ekler tespit edilip açıklanmaya çalışılacağı için eş zamanlı bir çalışma yürütülecektir. Yine aynı sebepten, yani belli bir kaynaktaki örnekler üzerinden inceleme olacağından dolayı metin merkezli çalışma yöntemi ile gerçekleşecektir.

Anahtar Kelimeler

Anlambilimi, Ekler, Yapım Eki, Çekim Eki

Kaynakça

• Aksan, D. (1990). Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara: TDK Yayınları. Banguoğlu, T. (2015). Türkçenin Grameri. (10. Basım ). Türk Dil Kurumu Yayınları. Boz, E. (2015). Türkiye Türkçesi Biçimsel ve Anlamsal İşlevli Biçim Bilgisi (Tasnif Denemesi). (4. Baskı). Gazi Kitabevi. Delice, İ. (2000). Türk Dilinde İşlevsel Ek Tasnifi Denemesi. Sosyal Bilimler Dergisi. Sayı 24, s. 221, 235, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları. Eker, S. (2015). Çağdaş Türk Dili. ( 9. Baskı). Ankara: Grafiker Yayınları Ergin, M. (2-019). Türk Dil Bilgisi. (1. Baskı). Boğaziçi Yayınları. ________________.(1972) Türk Dil Bilgisi. Minnetoğlu Yayınları. Erol, H. (2014). Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine Anlam Değişmeleri. TDK Yayınları. Gencan, T. N. (1972). Dilbilgisi. Türk Dil Kurumu Yayınları. Hengirmen, M. (2006). Türkçe Temel Dil Bilgisi. (5. Baskı). Engin Yayın Evi. Kara, F. (2007).Yapım Eki İşlevinde Olmayan Eklerden Bazıları. Uluslararası Türklük Bilgisi Sempozyumu Bildiriler-2, Nisan, 565- 575. Korkmaz, Z. (2019). Türkiye Türkçesi Grameri (şekil bilgisi). Türk Dil Kurumu Yayınları. Türkçe Sözlük. (2011). Türk Dil Kurumu Yayınları. (11. Baskı). Turan, Z. (2000). “Türkçenin Yapım ve Çekim Düzeninde Yer Alan Eklerin Sınıflandırılması Nasıl Olmalıdır?” 4. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, 25-28 Eylül. Vardar, B. (1998). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: ABC Kitabevi. Zülfikar, H. (2012). Terim Çalışmalarına Katkılar –amek Eki. Türk Dili Cilt: CII, Sayı 726, Haziran, 419-427.