Gösteri Toplumundan Teşhir Toplumuna: VosViewer ile Karşılaştırmalı bir Bibliyometrik İnceleme

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 4, 422 - 449, 30.11.2025

Rabia Atsay , Meltem Aladağ

https://doi.org/10.5824/ajite.2025.04.006.x

Öz

Teknolojik gelişmeler ve medyanın kitleselleşmesiyle yaşanan değişimler ve toplumsal dönüşüm analiz edilmek istendiğinde “gösteri toplumu” ve “teşhir toplumu” kavramlarını öne çıkmaktadır. Guy Debord’un kavramsallaştırdığı gösteri toplumu, modern kapitalist toplumlarda gerçekliğin yerini temsillerin aldığı bir toplumsal biçime işaret etmektedir. Bu toplumsal biçimde bireyler, modern iktidarın kendisine dayattığı temsilleri pasif şekilde izleyen ve tüketen, edilgen alıcılardır. Buna karşın teşhir toplumu, mahremiyetin sınırlarının bulanıklaştığı, bireyin kendi rızasıyla kendisini teşhir ettiği bir özne profili sunmaktadır. Teşhir toplumunda birey, pasif konumdan çıkarak aktif bir rolde konumlanmıştır. Bu iki toplumsal biçim arasındaki fark, bireyin konumlanış biçiminde yaşanan dönüşümü görünür kılmaktadır. Bu çalışma, söz konusu dönüşümü, ulusal ve uluslararası literatür temelinde inceleme ihtiyacından hareketle, analitik bir çerçeveye oturtmayı amaçlamaktadır. Ancak ulusal literatürün bibliyometrik analiz araçlarıyla incelemesi mümkün olmadığından, mevcut durum genel bir tarama yapılarak incelenmiştir. Uluslararası literatür ise VOSviewer aracılığıyla Web Of Science veri tabanından iki kavramı konu edinen çalışmaların bibliyometrik bir analize tabi tutularak incelenmiştir. Elde edilen bulgular bağlamında, gösteri toplumunun uluslararası literatürde oldukça yoğun çalışıldığı görülmektedir. Buna karşın Türkiye’de genellikle reklamcılık, medya ve dijital platformlar gibi alanlarda, sınırlı bir çerçevede çalışıldığı görülmüştür. Teşhir toplumunun ise hem ulusal hem de uluslararası literatürde görece yeni bir kavram olduğu ve yeterince incelenmediği gün yüzüne çıkmıştır. Bu nedenle çağdaş toplumsal dönüşümleri yansıtması açısından teşhir toplumu kavramının teorik olarak genişletilmesi ve derinleştirilmesi, yeni toplumsal yapıyı ve onun öznelerini anlamak açısından önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Teşhir Toplumu , Gösteri Toplumu , Guy Debord , Bibliyometrik Analiz , VOSviewer

From the Society of Spectacle to the Society of Exhibition: A Comparative Bibliometric Study via VosViewer

Öz

Technological advances and the massification of media have brought about changes that highlight the concepts of the “society of the spectacle” and the “society of exhibition” when it comes to analyzing social transformation. The society of the spectacle, conceptualized by Guy Debord, refers to a social form in modern capitalist societies where representations have replaced reality. In this societal form, individuals are passive recipients who passively watch and consume the representations imposed on them by modern power. In contrast, the society of exposure presents a subject profile in which the boundaries of privacy are blurred, and individuals expose themselves with their own consent. In the exhibitionist society, the individual has shifted from a passive position to an active position. The difference between these two social forms reveals the transformation in the way the individual is positioned. This paper aims to set an analytical framework for examining the a fore-mentioned transformation based on the necessity to examine it within the national and international literature. However, since it was not possible to examine the national literature using bibliometric analysis tools, the current situation was examined through a broad review. The international literature was examined through a bibliometric analysis of studies covering the two notions in the Web of Science database using VOSviewer.

Anahtar Kelimeler

Society of Exhibition , Society of Spectacle , Guy Debord , Bibliometric Analysis , VOSviewer

Kaynakça

• Adorno, T. W. (2021). Kültür endüstrisi (N. Ülner, M. Tüzel, & E. Gen, Çev.). İletişim Yayınları.
• Adorno, T. W., & Horkheimer, M. (1944). Dialectic of Enlightenment. Querido.
• Akdemir, G. (2025). Yapay zekâ destekli reklamcılığın tüketim kültürü üzerindeki etkilerine yönelik nitel bir inceleme [Yüksek lisans tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Aktaş, A. B. (2023). Social media and the spectacle of the maternal identity: A research on Instagram [Yüksek lisans tezi]. Kadir Has Üniversitesi.
• Altun, M. (2005). The photocopied 1990s: Youth, culture and fanzines [Yüksek lisans tezi]. Boğaziçi Üniversitesi].
• Atakçı, M. Ç. (2024). Guy Debord'un gösteri toplumu yaklaşımının sinema sanatındaki temsili: Don't Look Up, Nightcrawler ve Idiocracy örnekleri [Yüksek lisans tezi]. Gaziantep Üniversitesi.
• Atılgan, D., Atakan, C., & Bulut, B. (2008). Türkçe kütüphanecilik dergilerinin atıf analizi. Türk Kütüphaneciliği, 22(4), 392-413.
• Avery, R., Bezmez, S. Brown, C. H., & Yaylalı, M. (1992). Çağdaş İngilizce-Türkçe Redhouse sözlüğü. Redhouse Yayınevi.
• Aydın, A. F. (2020). Gösteri toplumunun yeni panoptikonu olarak sosyal medya. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 9(3), 2573-2594. https://doi.org/10.15869/itobiad.735793
• Aydoğan, F., & Kırık, A. M. (2012). Alternatif medya olarak yeni medya. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (18), 58-69.
• Bardakçı, M. (2021). Teşhir toplumunun yeni tehlikesi: Tween fenomeni. B. Yuvalı, L. Karagöz, & T. Eğri (Ed.), 9. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı-IV (Sosyal Politikalar-Sosyoloji-Tarih) (ss. 53-66). İlmi Etüdler Derneği.
• Baudrillard, J. (2010). Simülakrlar ve simülasyon (O. Adanır, Çev.). Doğu-Batı Yayınları.
• Baudrillard, J. (2024). Tüketim toplumu (F.  Keskin H., & Delieçaylı, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Bauman, Z., & Lyon, D. (2013). Akışkan gözetim. (E. Yılmaz, Çev.).  Ayrıntı Yayınları.
• Beck, U. (2011). Risk toplumu: Başka bir modernliğe doğru (K. Özdoğan, & B. Doğan, Çev.). İthaki Yayınları.
• Bilgin, T. (2024). Teşhir toplumu ve din [Yüksek lisans tezi] Trabzon Üniversitesi.
• Bilginer Erdoğan, Ş. (2022). Teşhir toplumunda medyatik varoluş. Kaygı. Bursa Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, 21(1), 374-412. https://doi.org/10.20981/kaygi.1066505
• Bitirim Okmeydan, S. (2017). Postmodern kültürde gözetim toplumunun dönüşümü: “Panoptikon”dan “sinoptikon” ve “omniptikon”a. AJIT-e: Academic Journal of Information Technology, 8(30), 45-69. https://doi.org/10.5824/1309-1581.2017.5.003.x
• Blumler, J. G., & Katz, E. (Eds.). (1974). The uses of mass communications: Current perspectives on gratifications research. Sage Publications.
• Boynik, S. (2003). Situasyonist haraketin modern toplumlara olan etkisi [Yüksek lisans tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Bozdağ, V. (2023). Gösteri toplumu ve kimlik sorununa sosyolojik bakış [Yüksek lisans tezi]. Fırat Üniversitesi
• Can, İ. (2018). Teşhir toplumu: Kavramlar, kuramlar ve pratikler, Sosyoloji Divanı, 11, 9-26.
• Can, İ., & Ulutaş, E. (2024). Teşhir toplumu. Pınar Yayınları.
• Çağan, K. (2018). Postmodern toplumda mahremiyetin dönüşümü. Sosyoloji Divanı, 11, 27-54.
• Çağlak, U. (2020). Teşhir toplumu ve yeni medya: Teşhir toplumunun oluşmasında önemli bir araç olan yeni medya üzerine bir değerlendirme. Kritik İletişim Çalışmaları Dergisi, 2(2), 12-20.
• Çağlar, B. (2019). Yeni medya iletişimi nasıl dönüştürdü: Pasif mesaj alıcısından aktif, üreten, değiştiren, yorumlayan ve eyleme geçen aktif mesaj üreticisine. M, Cinman, & E. Dinçerden (Ed.), İçinde İletişim Bilimleri Çalışmaları I (ss.49-64).  Akademisyen Kitabevi.
• Çelik, D. (2025). Gösteri toplumu perspektifinde sosyal medya: TikTok gösterisi [Yüksek lisans tezi] Atatürk Üniversitesi.
• Debord, G. (1996). Gösteri toplumu (A. Emek, O., & Taşkent, Çev.). Ayrıntı Yayınları. (Orijinal eserin basım tarihi 1967)
• Demir, C. (2010, Ocak 12). Facebook üzerinden mahremiyet kavgası. Haber 7. https://m.haber7.com/yasam/haber/471206-facebook-uzerinden-mahremiyet-kavgasi
• Di Carlo, T. (2010). Exhibitionism. Log, 20, 151-158.
• Dikbıyık, M. (2023). Postmodern kamusalın şenliğindeki “acı gerçekliklerin” yalnızlığı: Katarsis programı üzerine bir değerlendirme [Yüksek lisans tezi]. Karabük Üniversitesi.
• Doğanay, K. (2021). Bir gösteri toplumu gerçekliği olarak fenomen anneler: Sosyal medyada ilgi gören annelik hesapları üzerine bir değerlendirme [Yüksek lisans tezi]. Karabük Üniversitesi.
• Durmaz, N. (2019). L'art performance en Turquie à la lumière des théories post-structuralistes et féministes [Yüksek lisans tezi]. Galatasaray Üniversitesi.
• Elmalıoğlu, S. (2022). Distopik bir bilimkurgu: Black Mirror dizisinin gösteri toplumu kuramı çerçevesinde incelenmesi [Yüksek lisans tezi]. Afyon Kocatepe Üniversitesi.
• Erden, K. (2025). Dijital platformlarda kimlik performansları: Performatif benlik, Gösteri Toplumu ve dramaturjik yaklaşım. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (49), 45–67. https://doi.org/10.31123/akil.1629829.
• Ergün, M. (1996). Eğitim Felsefesi. Ocak Yayınları.
• Evecen, G. (2018). Gösteriden yeniden üretime: Televizyonda yayınlanan şaka programları. TRT Akademi Dergisi, 3(6), 102–119.
• Fırat, Y. (2020). Gösteri toplumunun yeni aktörleri: Youtuberlar (Yayın No. 634118) [Yüksek lisans tezi, Adıyaman Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Giddens, A. (1994). Modernliğin sonuçları (E. Kuşdil, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Goffman, E. (1959). The presentation of self in everyday life. Anchor Books.
• Gökçen, A. (2022). Homo-screenus: Bir teşhirci olarak sosyal medya kullanıcısı. Sosyoloji Divanı, 11, 177-196.
• Gül, F. (2021). Instagram'da paylaşılan yemek ve mekân görsellerinde yer alan metafor ve imgelerin okuryazarlığı [Yüksek lisans tezi]. Doğu Akdeniz Üniversitesi.
• Güleç, G. (2021). Debord’un Gösteri Toplumu kuramı üzerinden bugünün dünyası ve gösteri mimarlığı üzerine bir eleştiri. Tasarım ve Kuram Dergisi, 17(34), 1–16. https://doi.org/10.14744/tasarimkuram.2021.42713
• Gürbilek, N. (2022). Vitrinde yaşamak. Metis Yayınları.
• Gürpınar, S. N. (2025). Gösteri toplumunun dönüştürücü etkileri bağlamında instagram üzerinde mekân önerisi sunan hesapların analizi [Yüksek lisans tezi] Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
• Güzel, M. (2015). Gerçeklik ilkesinin yitimi: Baudrillard’ın simülasyon teorisinin temel kavramları. FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, (19), 65-84.
• Haçan, E. (2022). Meta bolluğunun fantazmagorik teşhiri: Dünya fuarlarının emsali niteliğindeki İzmir Enternasyonal Fuarı'nda tüketim kültürü ve gösterinin tezahürleri [Yüksek lisans tezi]. Galatasaray Üniversitesi.
• Han, B. C. (2022). Şeffaflık toplumu (H. Barışcan, Çev.) Metis Yayınları.
• Haznedaroğlu, F. (2023). 'Ambalaj' filmi bağlamında bir varoluş problemi olarak sosyal medyada gösteriş paylaşımları ve karakter simülasyonu [Yüksek lisans tezi]. Maltepe Üniversitesi.
• Hepekiz, İ., & Gökaliler, E. (2019). Sosyal medya aracılığıyla yaratılan kişisel markalar ve benlik sunumu. Erciyes İletişim Dergisi, 6(1), 761-782. https://doi.org/10.17680/erciyesiletisim.446869
• Işık. S. (2018) İfşa, itiraf, gösteri: Mahremiyet toplumundan teşhir toplumuna. Sosyoloji Divanı, 11, 81-94.
• İnce Baki, F. (2023). Yeni nesil kültür sanat dergileri- Kafa Dergisi örneği [Doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• İndibi, M. N. (2019). Toprak etiği ve eleştirel sosyal teori [Yüksek lisans tezi]. Balıkesir Üniversitesi.
• Jenkins, H. (2006). Convergence Culture: Where Old and New Media Collide. New York University (NYU) Press.
• Kaya, S. (2017). Guy Debord'un "Gösteri Toplumu" adlı çalışması bağlamında mekân ve modanın tüketim unsuru olarak incelenmesi. Journal of History Culture and Art Research, 6(3), 818-830. http://dx.doi.org/10.7596/taksad.v6i3.901
• Kılınç, B., & Kılınç, E. (2014). ‘Gösteri Toplumu’: Geleneksel anlatı sinemasının simgesel düzenlemeleri üzerine düşünmek. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(2), 125-140. https://doi.org/10.17494/ogusbd.39321
• Kırkaş, S. (2021). Ortaöğretim gençliğinin teşhircilik tutumları ve sosyal ağ kullanımları (Konya ili örneği)” [Yüksek lisans tezi]. İnönü Üniversitesi.
• Kurdak, İ. (1999). "Gösteri toplumu" bireyinin etik ve estetik değerlerinde elektronik medyanın rolü [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Lasswell, H. D. (1948). The Structure and Function of Communication in Society. In L. Bryson (Ed.), The Communication of Ideas (pp. 37–51). Harper & Brothers.
• Neuman, W. L. (2013). Toplumsal Araştırma Yöntemleri: Nitel ve Nicel Yaklaşımlar-I (S. Özge, Çev.). Yayınodası.
• Özkul, M. M. (2008). Gösteri toplumunun düşündürdükleri. Eskiyeni, (11), 63–70.
• Polat, C., Sağlam, M., & Sarı, T. (2013). Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi’nin bibliyometrik analizi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 27(2), 273-288.
• Pritchard, A. (1969). Statistical bibliography or bibliometrics. Journal of Documentation, 25, 348-349.
• Robins, K. (2013). İmaj: Görmenin kültür ve politikası (N. Türkoğlu, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Sarıyıldız, G., & Uslu Circir, H. (2024). Guy Debord’un “Gösteri Toplumu” bağlamında Coca-Cola için oluşturulan YouTube videolarının betimsel analizi. Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, (40), 155–178. https://doi.org/10.16878/gsuilet.1361634
• Sennett, R. (1992). Kamusal insanın çöküşü (S. Durak, & A. Yılmaz, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Softaoğlu, H. (2018). Reading emergent modern metropolis through the spatial and social production of Regent Street (1811-1848) (Yayın No. 513512) [Doktora tezi, Bahçeşehir Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Sosyoloji Divanı. (2018). Sosyoloji Divanı, 6(11).
• Thompson, J. B. (2005). Medya ve modernite (S. Öztürk, Çev.). Kırmızı Yayınları.
• Turan, O. (2013). The genre of architectural manifesto in the society of the spectacle [Yüksek lisans tezi]. Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• Türk Dil Kurumu. (2025). Türk Dil Kurumu Sözlükleri. https://sozluk.gov.tr/
• Ulukütük, M. (2018). Mahrumiyet çağında teşhire teşne olmak: Mahremiyet versus teşhir manzaraları. Sosyoloji Divanı, 11, 59-79.
• Utma, S. (2018). Mahremiyet olgusu ve sosyal medyada mahremiyetin serüveni. Journal of International Social Research, 11(59), 1193- 1204. http://dx.doi.org/10.17719/jisr.2018.2726
• Ünsal, R. (2021). Teşhir toplumunda genç olmak: Üniversiteli gençlerin sosyal medya kullanım biçimleri  [Yüksek lisans tezi]. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi.
• Ünsal, R. (2022). Kendimizi neden göstermek istiyoruz? Teşhir toplumunda sosyal medya kullanımına dair nitel bir çalışma. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 39(2), 548-569. https://doi.org/10.32600/huefd.1008651
• Yardım, S. (2025). Gösteri toplumu ve sosyal medyanın etkisinde muhafazakâr Türk kadınının kimlik arayışı ve değer algısı [Yayınlanmış yüksek lisans tezi]. Malatya Turgut Özal Üniversitesi.
• Yiğit, K. (2025). Güzelin kaybı olarak mahremiyet krizi: Modern göz'ün eleştirisi (Yayın No. 929790) [Yüksek lisans tezi]. Bursa Teknik Üniversitesi.
• Zan, B. U. (2019). Doğrudan atıf, ortak atıf ve bibliyografik eşleşme yaklaşımlarına dayalı olarak araştırma alanlarının değerlendirilmesi. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 14(2), 501-516.