TÜRK HÜMANİZMASINDAN MERTEBELER DEVLETİNE: HİLMİ ZİYA ÜLKEN’İN HÂKİMİYET’İ

Yıl 2022, Cilt: 23 Sayı: 3, 143 - 166, 30.09.2022

Metin Özkan

https://doi.org/10.53443/anadoluibfd.1125432

Öz

Bu çalışma, Hilmi Ziya Ülken’in devlet tahayyülüne odaklanıyor. Mertebeler devleti kavramsallaştırmasıyla sunduğu devlet modeli, kendi ifadesiyle ütopik bir niteliğe sahip değildir. Siyaset teorisinde karşılaşıldığı haliyle değişen, dönüşen ve hatta gelişen devlet realitesine dair gelecek tasavvurudur. Bu noktada çalışmanın iddiası, Ülken’in yeni hâkimiyet biçimi olarak öngördüğü mertebeler devleti modeline hümanizm düşüncesinin kaynaklık ettiği yönünde olacak. Çalışma kapsamında, Türk millî kimliğinin içeriğini belirleme konusuna odaklanan siyasal-entelektüel açılımlar karşısında hümanizma arayışına eğilerek bu hümanist perspektif ile Ülken’in devlet tahayyülü arasındaki bağıntı argümante ediliyor. Böylelikle Türk düşünürün evrensel hümanist değerleri tek-dünya medeniyetinin gelişim çizgisinde yorumladığı ve gelecekteki hâkimiyet biçimi olan mertebeler devleti modelini de aynı hümanist değerlere dayandırdığı görülecektir.

Anahtar Kelimeler

Hilmi Ziya Ülken, Türk Hümanizması, Türk Rönesansı, Mertebeler Devleti, Hâkimiyet

FROM TURKISH HUMANISM TO THE STATE OF RANKS: HILMI ZIYA ULKEN’S SOVEREIGNTY

Öz

This study focuses on Hilmi Ziya Ulken’s idea of the state. According to his own words, the state model he presented with his conceptualization of the state of the ranks is not utopian in character. It is a future vision of the changing, transforming and ever-evolving state reality as encountered in political theory. Within the scope of the study, this paper puts forward the relationship between this humanist perspective and Ulken’s idea of the state by focusing on the search for humanism against the political-intellectual expansions that focus on determining the content of the Turkish national identity. It will be seen that the Turkish thinker evaluates the universal humanistic values in the line of development of the One World Civilization and bases the model of the state of rank, which is the future form of rule, on the same humanistic values.

Anahtar Kelimeler

Hilmi Ziya Ulken, Turkish Humanism, Turkish Renaissance, State of Ranks, Sovereignty

Kaynakça

• Akurgal, E. (1998). Türkiye’nin kültür sorunları ve Anadolu uygarlıklarının dünya tarihindeki önemi. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Alver, K. (2001). Anadoluculuk ve Hilmi Ziya Ülken. AKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1), 133-138.
• Artunkal, G. (1979). Hayatı ve eserleriyle babam Ülken. Sosyoloji Konferansları, (17), 1-8.
• Aslan, İ. (2020). Türk hümanizmi görüşü bağlamında erken cumhuriyet döneminde medeniyet anlayışı: İnsan dergisi örneği. Mevzu Sosyal Bilimler Dergisi, (4), 1-36.
• Avcı, N. (2005). Düşün anaforunda bir adam Hilmi Ziya Ülken. İstanbul: Dem Yayınları.
• Beriş, H. E. (2022). Türkiye’de ideolojiler ve siyaset: Liberalizm, muhafazakârlık ve kemalizm’in farklı görünümleri. Ankara: Kadim Yayınları.
• Beyatlı, Y. K. (1969). Aziz İstanbul. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Beyatlı, Y. K. (2020). Çocukluğum gençliğim siyasî ve edebî hatıralarım. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Bolay, S. H. (2015). Hilmi Ziya Ülken. S. H. Bolay (Ed.). Tanzimat’tan günümüze Türk düşünürler (Cilt: 4A). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Bulut, Y. (2002). Türk batılılaşması bağlamında Hilmi Ziya Ülken. Türk Yurdu Dergisi, 22(174), 12-20.
• Bulut, Y. (2012). Aşk ahlakı’ndan Türkiye’de çağdaş düşünce tarihi’ne: Türk sosyolojisi’nde Hilmi Ziya Ülken, Sosyoloji Konferansları, 0(46), 119-151.
• Çakan-Hacıibrahimoğlu, I. (2012). Cumhuriyet ve hümanizma algısı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Demir, E. A. (2021). Anayurdu tayin etmek: Doğu ile Batı arasında Akdenizli Anadolu’nun keşfi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Durgun, Ş. (2015). Türkmerkezli yaklaşımdan Avrupa merkezli yaklaşıma geçişte hümanizma. Akademik Hassasiyetler, 2(4), 1-25.
• Ergüç, V. (2019). Türkiye’de modern kimliğin inşasına bir eleştiri: Hilmi Ziya Ülken örneği. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ertürk, R. (2002). Türk sosyoloji çalışmaları ve Hilmi Ziya Ülken. Türk Yurdu Dergisi, 22(174), 27-33.
• Fairclough, N. (1992). Discourse and social change. Cambridge: Polity Pres.
• Güngör, E. (2002). Hilmi Ziya Ülken için. Türk Yurdu Dergisi, 22(174), 5-7.
• Hobsbawm, E. J. (1993). Milletler ve milliyetçilik. (Çev. Osman Akınhay). İstanbul: Ayrıntı.
• İnalcık, H. (2005). Hellenizm, megali idea ve Türkiye. Doğu Batı (31), 9-26.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (2003). Gençlik ve edebiyat hatıraları. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kayalı, K. (2013). Hilmi Ziya Ülken. A. Çiğdem (Ed.). Modern Türkiye’de siyasi düşünce/Cilt 5: Muhafazakârlık içinde (s. 70-84). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kaynardağ, A. (2002). Türkiye’de cumhuriyet döneminde felsefe: Düşünceler-etkinlikler-filozoflar-söyleşiler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kılıç, E. (2017). Hilmi Ziya Ülken düşüncesinde din-ahlâk ilişkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kılıçbay, M. A. (2005). Biz zaten Avrupalıyız. İstanbul: İmge Kitabevi.
• Kiriş-Yılmaz, N. (2018). Hilmi Ziya Ülken’in ahlak görüşü: Aşk ahlakı. Turkish Studies, 13(26), 811-827.
• Köker, L. (1995). Kimlik, meşruluk ve demokrasi: Türkiye’de yeni-muhafazakar kültür politikasının eleştirisi. E. Özbudun, E. Kalaycıoğlu ve L. Köker (Editörler), Türkiye’de demokratik siyasal kültür içinde (s. 71-89). İstanbul: Türk Demokrasi Vakfı Yayınları.
• Mardin, Ş. (2015). Yeni Osmanlı düşüncesinin doğuşu. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Nauert, C. (2011). Avrupa’da hümanizma ve rönesans kültürü. (Çev. Bahar Tırnakçı). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Öner, N. (1998). Cumhuriyet dönemimizin bir filozofu Hilmi Ziya Ülken. Felsefe Dünyası, 28(1), 41-56.
• Özkan, M., & S. Çiftçi. (2020). V. Yasama Dönemi (1935-1939) Dünya Savaşı’nın Eşiğinde Tek Parti İktidarının Kurumsallaşması: Parti-Devlet Özdeşliği. Y.Tekin (Ed.), Yüzüncü yılında TBMM: Oluşumu, Çalışma Şartları ve İşlevleri içinde (s.211-238). Ankara: TBMM Yayınları.
• Sanay, E. (1986). Hilmi Ziya Ülken: Psikolojisi, sosyolojisi, felsefesi. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Takış, T. (2000). Değerler levhasının tersine çevirilişi: Hilmi Ziya Ülken. Doğu Batı, Türk Düşünce Serüveni: Akademidekiler Özel Sayısı, 87-109.
• Tanpınar, A. H. (2013). Yaşadığım gibi (2. Baskı). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Utku, A. (2018). Sunuş: Hilmi Ziya Ülken’in hâkimiyet’i yayınlanırken. A. Utku (Ed.) Hâkimiyet içinde. Ankara: DoğuBatı Yayınları.
• Uygun, H., & İ. Özer. (1982). Hilmi Ziya Ülken. E. Kongar (Ed.), Türk Toplumbilimcileri I. Cilt içinde (s. 145-204). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Ülken, H. Z. (1941). Sosyolojinin mevzuu ve usulü. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 2(1), 3-142.
• Ülken, H. Z. (1963). Siyasi partiler ve sosyalizm. İstanbul: Anıl Yayınevi.
• Ülken, H. Z. (1998). İnsanî vatanseverlik. İstanbul: Ülken Yayınları.
• Ülken, H. Z. (2001). Ahlâk (2. Baskı). İstanbul: Ülken Yayınları.
• Ülken, H. Z. (2004). Türk tefekkürü tarihi. İstanbul: YKY Yayınları.
• Ülken, H. Z. (2008). Millet ve tarih şuuru. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ülken, H. Z. (2013). Türkiye’de çağdaş düşünce tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ülken, H. Z. (2014). Varlık ve oluş (2. Baskı) Ankara: DoğuBatı Yayınları.
• Ülken, H. Z. (2016). Uyanış devirlerinde tercümenin rolü (2. Baskı) İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ülken, H. Z. (2017). Aşk ahlâkı (10. Baskı) İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ülken, H. Z. (2018). Hâkimiyet. (Ed. A. Utku). Ankara: DoğuBatı Yayınları.
• Ülken, H. Z. (2021). Yirminci asrın filozofları. Ankara: DoğuBatı Yayınları.
• Vergili A. (2006). Hilmi Ziya Ülken kitabı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Yıldırım, E. (2013). Türk rönesansı ve hümanizma: Milli kimliğin içeriğine Ahmet Hamdi Tanpınar ve Hilmi Ziya Ülken’in katkıları. Asia Minor Studies-International Journal of Social Sciences, 1(2), 162-184.
• Zekiyan, B. (2005). Hümanizm (İnsancılık): Düşünsel içlem ve tarihsel kökenler. İstanbul: İnkılap Kitabevi.