Hititçe Çivi Yazılı Metinlerde Geçen Azzi-Hayaša’nın Lokalizasyonuna Katkı

Yıl 2017, Cilt: 11 Sayı: 1, 97 - 110, 29.12.2017

Serkan Demirel

https://doi.org/10.1501/Archv_0000000130

Cited By: 3

Öz

MÖ. II. binyıla
tarihlenen Hititçe çivi yazılı metinlerde ismi geçen Azzi-Hayaša Ülkesinin
lokalizasyonuna dair bir belirsizlik vardır. Bu ülke genellikle Doğu Karadeniz
Bölgesi ile eşitlenmek istenmektedir, ancak bu tespit büyük ölçüde kişisel
düşüncelerden ibarettir. Bu makalenin amacı konu hakkında bilgi veren Hititçe
çivi yazılı metinlerin tetkik edilmesi ve bu doğrultuda Azzi-Hayaša Ülkesi için
Doğu Anadolu’nun (Erzurum ve Van Gölü arasındaki bölge) daha uygun olabileceği
görüşüne destek vermektir. Ayrıca, bölgenin kültürel ve siyasi şartları
hakkında bilgi veren ve MÖ ikinci bin yıla tarihlenen arkeolojik verilerin
Hititçe çivi yazılı metinler ile paralellik gösteriyor olmasına da dikkat
çekilecektir.

Anahtar Kelimeler

Hitit, Çivi Yazılı Metinler, Azzi, Hayaša, Doğu Anadolu, Kuzeydoğu Anadolu, Geç Bronz Çağı, Yukarı Ülke, Yer Tespiti

A Contribution to Localization of Azzi-Hayaša Mentioned in Hittite Cuneiform Texts

Öz

Localization of
Azzi-Hayaša Land mentioned in Hittite cuneiform texts dated 2nd millennium BC
is not certain. This land equates generally some part of Eastern Black Sea
region, but the determinations about this topic are mostly a statement of
personal opinion, The purpose of this article is to examine Hittite cuneiform
texts which provide information on the subject-matter and to strengthen the
argument that Eastern Anatolia (region between Erzurum and Lake Van) may be
more suitable for Azzi-Hayaša Land. It will also be pointed out that, in terms
of contributing to the subject, the archaeological evidences related cultural
and political conditions of the region and dated in the Late Bronze Age, are similar
features with the Hittite cuneiform texts.

Anahtar Kelimeler

Hittite, Cuneiform Texts, Azzi, Hayaša, East Anatolia, Northeast Anatolia, Late Bronze Age, Upper Land, Localization

Kaynakça

• Alp 1956: S. Alp, "Die Lage von Šamuha," Anatolia, 1, 1956: 77-80.
• Alp 1991: S. Alp, Hethitische Brief aus Maşat Höyük, TTKY, Ankara, 1991.
• Barjamovic 2011: G. Barjamovic, A Historical Geography of Anatolia in the Old Assyrian Colony Period, Museum Tusculanum Press, Copenhagen, 2011.
• Bauer-Manndorf 1981: E. Bauer-Manndorf, Armenia, Past and Present, Reich Verlag, Lucerne, 1981.
• Beckman 1999: G. Beckman, Hittite Diplomatic Texts, Scholar Press, Atlanta, 1999.
• Bryce 2009: T. Bryce, The Routledge Handbook of the Peoples and Places of Ancient Western Asia: The Near East from the Early Bronze Age to the fall of the Persian Empire, Routlage, London and New York, 2009.
• Burney 1956: C. A. Burney, “Northern Anatolia Before Classical Times”, Anatolian Studies, 6, 1956: 179-203.
• Burney, Lang 1971: C. A. Burney, D. M. Lang, The peoples of the Hills: Ancient Ararat and Caucasus, Weidenfeld and Nicolson, 1971. London.
• Cornelius 1973: F. Cornelius, Geschichte der Hethiter. Mit besonderer Berücksichtigung der geographischen Verhaltnisse und der Rechtsgeschichte, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt, 1973.
• Cornelius 1961: F. Cornelius, “Zur Geographie der Hethiter (Ergebnisse einer Forschungsreise)”, Bibliotheca Orientalis, 18, 1961: 214-218.
• Cornelius 1958a: F. Cornelius, “Zur hethitischen Geographie: die Nachbarn des Hethiterreiches”, Revue hittite et asianique, 16, 1958a: 1-17.
• Cornelius 1958b: F. Cornelius, "Geographie des Hethiterreiches", Orientalia, 27, 1958b: 225-251.
• Çiğdem 2000: S. Çiğdem, “Başlangıçtan Eski Tunç Çağı’nın Sonu’na Kadar Erzurum ve Yöresi Geçim Kaynakları”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26, 2000: 197-210.
• Çilingiroğlu 1983: A. Çilingiroğlu, “Van Gölü Havzasında M. Ö. 2. Bin Kültürüne Ait Bazı Veriler”, I. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 1983: 25-29.
• Çilingiroğlu 1984: A. Çilingiroğlu, “The Second Millennium Painted Pottery Tradition of the Van Lake Basin”, Anatolian Studies, 34, 1984: 129 139.
• Çilingiroğlu 1987: A. Çilingiroğlu, “Van Gölü Havzasında Demir Çağların Başlangıcının Tarihi ", Anadolu Demir Çağları I, 1987: 108-115.
• del Monte 1992: G. F. del Monte, Die Orts- und Gewassernamen der hethitischen Texte, Wiesbaden Supplement, Répertoire Géographique des Textes Cunéiförmes, Dr. Ludwig Reichert Verlag, Wiesbaden, VI/2, 1992.
• del Monte, Tischler 1978: G. F. del Monte, J. Tischler, Die Orts- und Gewassernamen der hethitischen Texte, Répertoire Géographique des Textes Cunéiförmes, VI, Dr. Ludwig Reichert Verlag, Wiesbaden, 1978.
• Durbin 1971: G. E. S. Durbin, “Iron Age Pottery from the Provinces of Tokat and Sivas”, Anatolian Studies, 21, 99-124.
• Dönmez 2000: Ş. Dönmez, “Orta Karadeniz Bölgesi Yüzey Araştırması”, Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi, (Ed.) O. Belli, Ankara, 2000: 330-334.
• Friedrich, Kammenhuber 1984: Hethitisches Wörterbuch, Band I-A, Carl Winter-Universitatsverlag, Heidelberg, 1984.
• Forlanini 2000: M. Forlanini, “L'orizzonte geografico dei testi hittiti e le liste di evocazione”, in L. Milano et al. (eds.), Landscapes, Territories, Frontiers and Horizons in the Ancient Near East, Papers presented to the XLIV Rencontre Assyriologique Internationale, Venezia, 7-11 July 1997, (History of the Ancient Near East / Monographs III/2), Padova, 2000: 9-20.
• Forrer 1920: E. Forrer, Die Provinzeinteilung des Assyrischen Reiches, J. C. Hinrichs, Lepzig 1920.
• Forrer 1921: E. Forrer, "Ausbeute aus den Boğazköi-Inschiften", Mitteilungen der Deutschen Orient-Gesellschaft, 61, 1921.
• Forrer 1926: E. Forrer, Forschungen, Erkner bei Berlin 1/1, 1926.
• Forrer 1931: E. Forrer, “Hajaša-Azzi”, Caucasia, 9, 1931: 1-24.
• Garstang 1943: J. Garstang, “Hittite Military Roads in Asia Minor: A Study in Imperial Strategy with a Map”, American Journal of Archaeology, 47/1, 1943, s. 35-62.
• Garstang, Gurney 1959: J. Garstang, O. R. Gurney, The Geography of the Hittite Empire, British Institute of Archaeology, Ankara, 1959.
• Goetze 1933: A. Goetze, Die Annalen des Mursilis, MVAeG 38, Hinrichs'sche Buchhandlung, Leipzig, 1933.
• Goetze 1924: A. Goetze, Kleinasien zur Hethiterzeit, Eine geographische Untersuchung, Orient und Antike 1, Heidelberg, 1924.
• Goetze 1940: A. Goetze, Kizzuwatna and the Problems of Hittite Geography, Yale University Press no. 22, 1940.
• Goetze, 1962: A. Goetze, “Cilicians”, Journal of Cuneiform Studies, 16/2, 1962: 48-58.
• Groddek 2007: D. Groddek, “Neue Textfragmente zu den Annalen Muršiliš II”, Altorientaische Forschungen, 34, 2007: 237-240.
• Güneri 2002: S. Güneri, “Cultural connections between Anatolia and Caucasus-Central Asia during the Late Bronze-Early Iron Age (in the light of the Sos Höyük excavations, 1987 and north-eastern Turkey Surveys, carried out between 1985-1997)”, Anatolia Antiqua, 10, 2002: 11-77.
• Güterbock 1956a: H. G. Güterbock, “The Deeds of Suppiluliuma as Told by His Son, Mursili II”, Jorunal of Cuneiform Studies, 10/2, 1956a: 41-68.
• Güterbock 1956b: Güterbock, H. G. H. G. Güterbock, “The Deeds of Suppiluliuma as Told by His Son, Mursili II”, Jorunal of Cuneiform Studies, 10/4, 1956b: 107-130.
• Güterbock 1961: H. G. Güterbock, “The North-Central Area of Hittite Anatolia” Journal of Near Eastern Studies, 20/2, 1961: 85-97.
• Haas 1985: V. Haas, “Betrachtungen zur Dynastie von Hattusha im Mitteleren Reich (ca. 1450-1360)”, Altoerientalische Forschungen, 12, 1985: 269-277.
• Hrozny 1940: B. Hrozny, Die Alteste Geschichte Vorderasiens, Melantrich, Prag, 1940.
• Houwink ten Cate 1970: P. H. J. Houwink ten Cate, The Records of the Early Hittite Empire (c. 1450-1380), PIHANS, 26, İstanbul, 1970.
• Klengel 1999: H. Klengel, Geschichte des hethitischen Reiches, Handbuch der Orientalistik 34, Brill Leiden, Boston, Köln, 1999.
• Klengel 2006: H. Klengel, “Basra Körfezinden Akdeniz’e: Eski Yakındoğu’da Ticaret”, Uluburun Gemisi. 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti, (Ed.) Ü. Yalçın, C. Pulak, and R. Slotta, Ege Yayınları, İstanbul: 369-375.
• Kretschmer 1932: P. Kretschmer, “Der nationale Name der Armenian Haik”, Anzeiger der Acad der Wiss. in Wien, 1932: 1-7.
• Landsberger 1957: B. Landsberger, M. Civil, Materialien zum sumerischen Lexikon 5, Pontificum Institutum Biblicum, Rome, 1957.
• Martino 2012: S. de Martino, “Malatya and Išuwa in Hittite Texts: New Elements of Discussion”, Origini, 34, 2015: 375-383.
• Marro, Özfırat 2005: C. Marro, A. Özfırat, “Pre-classical Survey in Eastern Turkey, Third Preliminary Report: Doğubeyazıt and the eastern shore of Lake Van”, Anatolia Antiqua, 13, 2005: 319-356.
• Murat 1998: Leyla Murat, “Hitit Dünyası’nda Gaškaların Yeri”, III. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri (Çorum 16-22 Eylül), Ankara, 1998: 435-443.
• Müller-Karpe 2000 A. Müller-Karpe, “Kayalıpınar in Ostkappadokien. Ein neuer hethitischer Tontafelfundplatz”, Mitteilungen der deutschen Orientgesellschaft, 132, 2000: 355-365.
• Müller-Karpe, Müller-Karpe 2010: A. Müller-Karpe Andreas, V. Müller-Karpe, “Untersuchungen in Kayalıpınar 2006-2009”, Mitteilungen der deutschen Orientgesellschaft, 141, 2010: 173-238.
• Sagona 1999: A. Sagona, “The Bronze Age-Iron Age Transition in Northeast Anatolia: A View from Sos Höyük”, Anatolian Studies, Vol. 49, Anatolian Iron Ages 4. Proceedings of the Fourth Anatolian Iron Ages Colloquium Held at Mersin, 19-23 May 1997, 1999: 153-157.
• Sagona 2010: A. Sagona, “Sos Höyük: an Ancient Settlement Near Erzurum”, Geleceğe Armağan: Arkeolojik, Kültürel ve Estetik Yansımaları, (Ed.) Mehmet Işıklı, Erhat Mutlugün and Mine Artu, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, 2010: 42–49. Sagona et al 1993: A. Sagona, E. Pemberton, I. McPhee, “Excavation at Büyüktepe Höyük, 1992: Third Preliminary Report”, Anatolian Studies, 43, 1993: 69-83.
• Sagona 2000: A. Sagona, C. Sagona, “Excavations at Sos Höyük, 1998 to 2000: Fifth Preliminary Report”, Ancient Near Eastern Studies, 37, 2000: 56–127.
• Soysal 2012: O. Soysal, “Join, Duplicates, and More From the Unpublished BO-9000-Fragments”, Anatolica, 38, 2012: 169-190.
• Sevin 1996: V. Sevin, "Van/Ernis (Ünseli) Nekropolü Erken Demir Çağ Çanak Çömlekleri", Prof. Dr. Afif Erzen'e Armağan, Anadolu Araştırmaları, 14: 439-467.
• Schuler 1965: E. von Schuler, Die Kaškaer, Ein Beitrag zur Etnographie des Alten Kleinasien, Walter de Gruyter & Co., Berlin, l965.
• Özfırat, 1994: A. Özfırat, “M.Ö. II. Binyıl Doğu Anadolu Boyalı Seramik Kültürleri Üzerine Araştırmalar”, 11. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 1994: 359-377.
• Özfırat 2001: A. Özfırat, “Research on the Cultures of East Anatolia in the 2nd Millennium BC”, İstanbul University's Contributions to Archaeology in Turkey (1932-2000), Ed. O. Belli, İstanbul University Rectorate Publication No 4285, 2001: 326-330.
• Özfırat 2005: A. Özfırat, “Transhumance on the Eastern Anatolian High Plateau in the 2nd Mill. B.C”, Archäologische Mitteilungen aus Iran und Turan, 37, Dietrich Reimer Verlag, 2005: 1-15.
• Özfırat 2008: A. Özfırat, "The Highland Plateau of Eastern Anatolia in the Second Millenium BCE: Middle/Late Bronze Ages", Ceramics in Transitions: Chalcolithic Through Iron Age in the Highlands, Proceedings of the Workshop on Ancient Ceramics from the Southern Caucasus and Adjacent Areas, (Ed.) K. S. Rubinson and A. Sagona, Leuven-Paris-Dudley MA: Peeters Press, 2008: 101-122.
• Özgüç 1966: T. Özgüç, “New Finds from Horoztepe/Yeni Horoztepe Eserleri”, Anadolu/Anatolia, 8, 1966: 1-25.
• Özsait 2000a: M. Özsait, “1997 ve 1998 Yılı Tokat-Zile ve Çevresi Yüzey Araştırmaları”, Aaraştırma Sonuçları Toplantısı, 17, 2000a: 73-88.
• Özsait 2000b: M. Özsait, “Orta Karadeniz Bölgesi Yüzey Araştırmaları”, Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi, (Ed.) O. Belli, Ankara, 2000b: 335-341.
• Ünal 1974: A. Ünal, Hattušili III, Teil 1, Hattušili bis zur seiner Thronbesteigung, Carl Winter, Universitatverlag, Heidelberg, 1974.
• Ünal 1981: A. Ünal, “Hitit Kenti Ankuwa’nın Tarihçesi ve Lokalizasyonu Hakkında”, Belleten, 45/2, N. 180, 1981: 433-455.
• Ünal 1997: A. Ünal, “Hurriler, Hurri Tarihi, Kültürü ve Arkeolojisiyle İlgili Yeni Buluntular ve Gelişmeler”, 1996 Yılı Anadolu Medeniyetleri Konferansları, Ankara, 1997: 11-29.
• Ünal 2002: A. Ünal, “Eski Çağda Kafkasya ve Anadolu: Neolitik Çağdan Geç Tunç Çağının Sonuna Kadar (MÖ. 5500-1150) Anadolu ve Kafkasya İlişkileri”, Kuban Maykop Kültürleri ile Eski Anadolu Kültürel İlişkileri, Kaf-Der Çorum Paneli Tebliğleri, 2002: 3-33.
• Ünal 2003a: A. Ünal, “Hititler, Akdeniz ve Liman Kenti Ura”, OLBA, 7 (Özel Sayı), 2003: 13-40.
• Ünal 2003b: A. Ünal, Hititler Devrinde Anadolu, Kitap 2, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2003.
• Ünal 2016: A. Ünal, Hititçe Türkçe, Türkçe Hititçe Büyük Sözlük, Hattice, Hurrice, Hiyeroglif Luvicesi, Çivi Yazısı Luvicesi ve Palaca Sözlük Listeleriyle Birlikte, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara, 2016.
• Yakar 2007: J. Yakar, “The Archaeology of the Kaška”, VI Congresso Internazionale di Ittitologia, 5-9 settembre 2005, Roma, (Ed.) A. Archi, R. Francia, Studi Micenei ed Egeo-Anatolici, 50, 2007: 817-818.