Kuraklığa dayanıklı Akdeniz bitkilerinin potansiyel süs bitkisi özelliklerinin analitik değerlendirilmesi

Yıl 2025, Cilt: 26 Sayı: 1, 244 - 255, 15.05.2025

Elif Altaş Çakıl , Kamil Erken

https://doi.org/10.17474/artvinofd.1663178

Öz

İklim değişikliği, dünya genelinde artan sıcaklıklar ve azalan yağışlar nedeniyle kuraklığın etkilerini artırarak ekolojik dengeleri tehdit etmektedir. Kuraklık, kentlerde yeşil alanların azalmasına, hava kirliliğinin artmasına ve su kaynaklarının tükenmesine yol açarak ekosistemleri olumsuz etkilemektedir. Peyzaj mimarlığında kuraklıkla mücadelede etkili bir yaklaşım, doğal ve yerel bitki taksonlarının kullanılmasıdır. Bu taksonlar, su tüketimini azaltırken biyoçeşitliliği destekleyebilir ve yerel ekolojik koşullara uyum sağlayarak sürdürülebilir peyzaj tasarımlarına katkıda bulunabilir. Bu çalışma, Akdeniz Bölgesi'nde doğal olarak yetişen 30 bitki taksonunun süs bitkisi olarak kullanılabilirliğini değerlendirmektedir. Belirlenen bitkiler, peyzaj mimarları tarafından bitkisel form/yapısal özellik, kullanım alanı ve ekolojik özelliklerine göre puanlandırılmış, elde edilen veriler analiz edilerek bitki tercihleri arasındaki dağılım ve korelasyonlar ortaya konmuştur. Araştırma sonuçları, peyzaj tasarımında bitkisel form/yapısal özelliklerin ve meyve-çiçek renginin ön planda tutulduğunu, ancak ekolojik işlevlerin geri planda kaldığını göstermektedir. Ancak, uzun vadeli ve sürdürülebilir peyzaj tasarımları için bitki seçiminde yalnızca estetik kriterler değil, ekolojik ve kullanım alanına ait özellikler de dikkate alınmalıdır. Bu çalışma, bilinçli bitki seçiminin ve Akdeniz Bölgesi'nde ekolojik direnci artırmaya yönelik sürdürülebilir peyzaj stratejilerinin önemini vurgulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Akdeniz florası , potansiyel süs bitkileri , kurakçıl peyzaj , doğal bitkiler

Etik Beyan

Bu çalışmada kullanılan anket verileri, katılımcıların gönüllü onayı alınarak toplanmıştır. Anketler kişisel veri içermemektedir ve katılımcıların kimlikleri anonim tutulmuştur. Araştırma sürecinde etik kurallara uyulmuştur.

Analytical evaluation of potential ornamental characteristics of drought-resistant Mediterranean plants

Öz

Climate change, driven by rising temperatures and decreasing precidisrupting ecological balances worldwide. Drought leads to a reduction in urban green spaces, increased air pollution, and depletion of water resources, negatively impacting ecosystems. In landscape architecture, an effective strategy for mitigating drought is the use of native and naturalized plant species. Selecting these species can reduce water consumption, support biodiversity, and enhance adaptation to local ecological conditions, contributing to more sustainable landscape designs. This study evaluates the potential use of 30 naturally occurring plant species from the Mediterranean region as ornamental plants. The selected species were assessed by landscape architects based on aesthetic, functional, and ecological criteria, and the collected data was analyzed to reveal correlations and patterns in plant preferences. The findings indicate that aesthetic qualities, particularly flower and fruit color, are prioritized in plant selection, while ecological functions are often overlooked. However, for long-term and sustainable landscape designs, plant selection should integrate not only aesthetic considerations but also ecological and functional attributes. This study underscores the importance of informed plant selection and the implementation of sustainable landscape strategies to enhance environmental resilience in the Mediterranean region.

Anahtar Kelimeler

Mediterranean flora , potential ornamental plants , xeric landscape , wild plants

Kaynakça

• Atik M, Altan T (2004) Güney Antalya Bölgesindeki ekolojik açıdan önemli biyotoplar ve Avrupa Birliği NATURA 2000 habitatları ile karşılaştırılması. Akdeniz University Journal of the Faculty of Agriculture, 17(2): 225-236. Avcı M (1993) Türkiye'nin flora bölgeleri ve Anadolu diagonaline coğrafi bir yaklaşım. Türk Coğrafya Dergisi, 28: 225-248.
• Biondi E, Biscotti N, Pesaresi S, Casavecchia S (2014) The Daphne sericea vahl vegetation in the gargano promontory (Southern Italy). Plant Sociology, 51(2): 57-68.
• Brezan R (2007) The Edible Landscape an Urban Farming Renaissance? City Farmer, Canada’s Office of Urban Agriculture.
• Çelik A, Karakaya, A, Avcı S, Sancak C, Özcan S (2012) Korungada Külleme hastalığına potansiyel dayanıklılık kaynakları. 1. Bitki Koruma Bülteni, 52(2): 153-162.
• Çetin N, Mansuroğlu S (2018) Akdeniz koşullarında kurakçıl peyzaj düzenlemelerinde kullanılabilecek bitki türlerinin belirlenmesi: Antalya/Konyaaltı örneği. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 55(1): 11-18.
• Çilek A (2021) Düzenleyici ekosistem hizmetlerinde toprak erozyonunun haritalanması: Göksu Havzası örneği. Çukurova Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, 36(2): 409-419.
• Çorbacı ÖL, Özyavuz M (2024) Kentsel Açık Yeşil Alanlarda Kurakçıl Peyzaj (Xeriscape) Çalışmaları, İnce, K. (Ed.). Kentsel Yeşil Alanların Sürdürülebilir Yönetimi. (Temmuz, 2024), Bölüm 5, 109-171. ISBN: 978-625- 367-746-6. Iksad Publications.
• Davis PH (1988) Flora of Turkey and the East Aegean Islands. Vols.1-9, Edinburgh: Edinburgh Univ. Press.
• Davis PH (1965-1985) Flora of Turkey and the East Aegean Islands. Edinburg University Press, Edinburg, UK.
• Deniz B, Şirin U (2005) Samson dağı doğal bitki örtüsünün otsu karakterdeki bazı örneklerinden peyzaj mimarlığı uygulamalarında yararlanma olanaklarının irdelenmesi. ADÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 2(2): 5-12.
• Durmuş B, Bulut İ, Gönençgil B (2021) Antalya Bölümünde sıcaklık ve yağış indislerinin değişim analizleri. Türk Coğrafya Dergisi, (78): 91-108.
• Erken K, Atanur G, Tanrıöver AA (2019) Bursa florasının doğa turizmi potansiyeli. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 20(1): 92-101.
• Erken K, Parlak S, Yılmaz M (2022) Endemik taksonların korunması ve tür koruma eylem planları. Ağaç ve Orman, 3(1): 33-46.
• Fanelli G, Attorre, F, Del Giudice M, Gjeta E, de Sanctis M (2015) Phlomis fruticosa scrublands in the central Mediterranean region: syntaxonomy and ecology. Phytocoenologia, 45(1-2): 49-68.
• Günal N (2013) Türkiye’de iklimin doğal bitki örtüsü üzerindeki etkileri. Acta Turcica, 1: 1-22.
• Güner A (2012) Türkiye Bitkileri Listesi. İstanbul.
• Güner A (Ed.) (2014) Resimli Türkiye Florası (1. Baskı). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, ISBN: 978-605-332-220-7.
• Hester RE, Harrison RM (2007) Biodiversity Under Threat (Vol. 25). Royal Society of Chemistry.
• İnce K (2024) Kentsel Yeşil Alanların Sürdürülebilir Yönetimi. ISBN: 978-625-367-746-6. Iksad Publications.
• Kazanis D, Arianoutsou M (2004) Long-term post-fire vegetation dynamics in Pinus halepensis forests of Central Greece: a functional group approach. Plant Ecology, 171: 101-121.
• Korkut A, Kiper T, Topal TÜ (2017) Kentsel peyzaj tasarımda ekolojik yaklaşımlar. Artium, 5(1): 14-26.
• Kösa S, Karaçöne N (2023) Determination of Visual And Morphological Characteristics of Satureja thymbra L. (Lemon Thyme) Species Growing Naturally In The Mediterranean Region. V. Baskent Internatıonal Conference on Multıdıscıplınary Studıes (pp.518-526). Ankara, Turkey .
• Moraru M, Chelariu EL, Brînză M, Goanță M, Draghia L (2017) Aspects Regarding the Ornamental Value of Plants from Eryngium Genus.
• Palabaş-Uzun S, Çanak M (2023) Changes in species diversity along the ephemeral streams in Eastern Mediterranean Mountainous Ecosystem, a case study for Ahir Mountain (Kahramanmaraş-Türkiye). Environmental Monitoring and Assessment, 195(11): 1288.
• Parolly G, Hein P (2014) Arabis lycia (Cruciferae), a new chasmophyte from the Taurus Mts, Turkey, and notes on related species. Willdenowia, 30(2): 293-304.
• Pasta S, La Rosa A, Garfì G, Marcenò C, Gristina AS, Carimi F, Guarino R (2020) An updated checklist of the Sicilian native edible plants: preserving the traditional ecological knowledge of century-old agro-pastoral landscapes. Frontiers in Plant Science, 11: 388.
• Reut A, Uzyanbaeva L (2024) Features of the water regime of some species of the genus Dianthus L. in the South-Ural Botanical Garden (UFA). In BIO Web of Conferences, 128:00034.
• Saatçioğlu G (2017) Türkiye’de Yetişen Hedysarum L. (Fabaceae) taksonlarının polen morfolojisi. Uludağ Üniveristesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, Bursa.
• Sakhraoui A, Ltaeif HB, Sakhraoui A, Rouz S, Castillo JM (2023) Potential use of wild Onobrychis species for climate change mitigation and adaptation. Crop Science, 63(6): 3153-3174.
• Sarı D, Kurt U, Resne Y, Çorbacı ÖL (2020) Kent parklarında kullanılan ağaç türlerinin sağladığı ekosistem hizmetleri: Rize Örneği. Journal of Anatolian Environmental and Animal Sciences, 5(4): 541-550.
• Şenkul Ç, Kaya S (2017) Türkiye endemik bitkilerinin coğrafi dağılışı. Türk Coğrafya Dergisi, (69): 109-120. TC Tarım ve Orman Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü (2024) Kurakçıl Peyzaj Uygulama Rehberi. Ankara.
• Tavşanoğlu Ç, Gürkan B (2004) Akdeniz havzasında bitkilerin kuraklık ve yangına uyumları. Ot Sistematik Botanik Dergisi, 11(1): 119-132.
• Tayebi Z, Moghaddam M, Mahmoodi M, Kazempour-Osaloo S (2024) Evolutionary history of an Irano-Turanian cushion-forming legume (Onobrychis cornuta). BMC Plant Biology, 24(1): 204.
• Tel AZ, Ortaç İ, İlçim A, Özuslu E (2023) Mersin ilindeki (Türkiye) bazı doğal ve kültürel sit alanlarının floristik yapısı üzerine bir çalışma. KSÜ Tasarım ve Doğa Dergisi, 26 (5): 1056-1065.
• Tırnakçı A, Aklıbaşında M (2023) Doğal bitki türlerinin kentsel alanlardaki bitkisel tasarımlarda kullanımı. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 24(1): 167-177.
• TUBIVES (2004) Turkish Plants Data Service.
• Tuttu G, Aytaş İ, Dilaver Z (2019) Use opportunities of some natural herbaceous plants of Cankiri province in landscape applications. International Journal of Scientific and Technological Research, 5(3): 136-147.
• Türkeş M (2008) Küresel iklim değişikliği nedir? temel kavramlar, nedenleri, gözlenen ve öngörülen değişiklikler. İklim Değişikliği ve Çevre, 1(1): 26-37.
• Ulukuş D (2018) Morphology, anatomy and palynology study on Turkish endemic species Saponaria karapinarensis (Caryophyllaceae). Phytotaxa, 374(1): 80-86.
• URL-1https://www.millenniumassessment.org/en/Synthesis.html, Erişim Tarihi: 27.01.2025.
• URL-2https://pfaf.org/user/DatabaseSearhResult.aspx, Erişim Tarihi: 01.05.2025.
• URL-3 https://flora.org.il/en/plants/acasyr/, Erişim Tarihi: 01.05.2025.
• URL-4 https://wfoplantlist.org/, Erişim Tarihi: 03.05.2025.
• URL-5 https://www.tropicos.org/home, Erişim Tarihi: 03.05.2025.
• Var M, Sarıarmağan Ceylan Ş, Yüzer Ş, Çalışkan Mimarlar H (2024) İklim Değişikliğine Uyum Sağlamada Doğal Bitki Türlerinin Önemi ve Kent Kimliğine etkileri. İnce K. (Ed.). Kentsel Yeşil Alanların Sürdürülebilir Yönetimi, (Temmuz, 2024), Bölüm 2: 31-57. ISBN: 978-625-367-746-6, Iksad Publications.
• Wang HF, Qureshi S, Knapp S, Friedman CR, Hubacek, K (2015) A basic assessment of residential plant diversity and its ecosystem services and disservices in Beijing, China. Applied Geography, 64.
• Yaldız G, Şekeroğlu N (2013) Küresel iklim değişikliğinde tıbbi ve aromatik bitkilerin önemi. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, (1): 85-88.