The Concept of Ash ın Mersin-Silifke Juruks’ Cultural Lıfe

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 1, 34 - 45, 24.01.2019

Mehmet Alptekin

https://doi.org/10.17067/asm.481266

Öz

Juruks are also
known as a nomadic Turkish tribe that live by husbandry and they usually live
around Taurus Mountains. The term “Juruks” also refers to nomadic Oghuz tribes
(the Turkmen) who arrived and settled in Anatolia. Taurus Mountains are the
home for several highlands and pastures, they have high altitude and convenient
conditions for Asian style living. That’s why they have become the primary living
quarters of the Turkmen who came to Anatolia since the XI th century. Silifke
district of Mersin (İçel) province has the favourable climate and geographical
features in which Juruks can breed their animals and carry on with their other
labor. The district also hosts numerous nomad groups such as Bahşiş, Döneli,
Menemenci, Sarıkeçili and Tekeli. The cultural values of Central Asia brought
by the nomads are still quite alive across this territory. Ash has a cleansing
property. Taking this into consideration, the study examined its place and
importance in various implementations starting from its production phase based
on the examples attained from Mersin-Silifke Juruks. This way, the importance
of ash which was once a must of a certain period in the cultural life was
emphasized.

Anahtar Kelimeler

Silifke, Juruk, Culture, Ash

MERSİN-SİLİFKE YÖRÜK KÜLTÜR HAYATINDA KÜL

Öz

Yörük; hayvancılıkla geçinen, genellikle Toroslarda yaşayan göçebe
Türk oymağı olarak bilinmektedir. Ayrıca, Anadolu’ya gelip burayı yurt tutan
göçebe Oğuz boylarını (Türkmenleri) da ifade eden bir kavramdır. Toros
dağlarında birçok yayla, otlak ve meranın bulunması, yüksek rakımı, Asya tipi
yaşam koşullarına elverişli olması; buranın XI. yüzyıldan itibaren Anadolu'ya
gelen Türkmenlerin başlıca yaşama alanı olmasına vesile olmuştur. Yörüklerin
hayvanlarını yetiştirebilecekleri ve diğer işlerini devam ettirebilecekleri
iklime ve coğrafi özelliklere sahip olan Mersin (İçel)’in Silifke ilçesi;
Bahşiş, Döneli, Menemenci, Sarıkeçili ve Tekeli gibi birçok göçer obasına ev
sahipliği yapmaktadır. Bu coğrafyada göçerler, Orta Asya’dan getirdikleri
birçok kültür değerini hâlâ canlı şekilde yaşamaktadır. Çalışmada, başta
temizleyicilik özelliğiyle karşımıza çıkan külün yapım aşamasından başlanarak
değişik uygulamalardaki yeri ve önemi Mersin-Silifke Yörüklerinden tespit
edilen örneklerle değerlendirilmiştir. Bu sayede bir dönemin olmazsa olmazı külün
kültür hayatındaki önemine değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Silifke, Yörük, Kültür, Kül

Kaynakça

• Abdülkadir, M. (1930). Maraş’ta halk adetleri. Halk bilgisi haberleri, 1(8), 123-127.
• Acıpayamlı, O. (1974). Türkiye’de doğumla ilgili adet ve inanmaların etnolojik etüdü. Ankara: Dil tarih coğrafya fakültesi Yayını.
• Akalın, L. S. (1990). Türk dilek sözlerinden alkışlar kargışlar. Ankara: Kültür bakanlığı halk kültürünü araştırma dairesi yayınları.
• Akay, İ. H. (1942). Balıkesir halkiyatı c. 1. Balıkesir: Balıkesir halkevi yayınları.
• Aksan, D. (2004). Türkçenin söz varlığı. Ankara: Engin yayınevi.
• Aksoy, Ö. A. (1989). Atasözleri ve deyimler sözlüğü I. İstanbul: İnkılâp kitabevi.
• Alptekin, A. B. (2011). Toroslarda ateşle ilgili bazı inanışlar ve bunların kökeni. Halk bilimi araştırmaları, Ankara: Akçağ yayınları.
• Alptekin, M. (2007). Silifke’de eski Türk inançlarının izleri. (Basılmamış Yüksek lisans tezi), Niğde: Niğde üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü.
• Atalay, B. (1985). Divan-ü Lügat-it Türk tercümesi I, Ankara: Kültür bakanlığı yayınları.
• Ateş, F. (2015). Adana halk hekimliğinde ocak kültü. (Basılmamış doktora tezi). Ankara: Gazi üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü.
• Atlay, D. (1990). Mut folklorundan damlalar (Püse–Zift–Kül). İçel kültürü, (11), s. 23-24, Mersin.
• Balıkçı, G. (2001). Artvin’in bazı yörelerinde doğumla ilgili adet ve uygulamalar. Türk halk kültüründen derlemeler, Ankara: Kültür bakanlığı yayınları, s. 36-98.
• Balkır, O. (1935). Balıkesir köylerinde özel görenek ve inanmalar. Balıkesir: Halkevi dil, tarih, Edebiyat şubesi neşriyatı.
• Bayrı, M. H. (1936). Türkiye’de tıbbi folklor üzerine rapor. Halk bilgisi haberleri, 5, (56), s. 113-134.
• Büyükcan Sayılır, Ş. (2012). Göçebelik, Konar-göçerlik meselesi ve coğrafî bakımdan konar-göçerlerin farklılaşması, Türk dünyası incelemeleri dergisi, 11(1), s. 563-580.
• Dilek, İ. (2007). Sibirya Türklerinde ateşle ilgili inançlar, Törenler ve bazı efsaneler. Bilig, (43), s. 33–54, Ankara.
• Doğaner, A. (2013). Çukurova Bölgesi konargöçerlerinde halk kültürü ve halk edebiyatı (Basılmamış doktora tezi). Adana: Çukurova üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü.
• Ergin, M. (1994). Dede Korkut kitabı I (Giriş- metin- faksimile), Ankara: Türk dil kurumu yayınları.
• Eröz, M. (1991). Yörükler. İstanbul: Türk dünyası araştırmalar vakfı yayınları.
• Ersoylu, H. (2012). Türk dilince dualar, beddualar sözlüğü. İstanbul: Ötüken neşriyat.
• Gelekçi, C. (2004). Türk kültüründe Oğuz-Türkmen-Yörük kavramları. Hacettepe üniversitesi türkiyat araştırmaları dergisi (HUTAD), 1(1), s. 15-16.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü (A-N). Ankara: Türk dil kurumu yayınları.
• Halaçoğlu, Y. (1988). XVIII. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun iskân siyaseti ve aşiretlerin yerleştirilmesi. Ankara: Türk tarih kurumu yayınları.
• Kahraman, E. (2004). Seben (Bolu) ilçesi halk edebiyatı ve folklor ürünleri. (Basılmamış bitirme tezi). Balıkesir: Balıkesir üniversitesi Necatibey eğitim fakültesi Türk dili ve edebiyatı öğretmenliği anabilim dalı.
• Kaya, M. (2001). Eski Türk inanışlarının Türkiye’deki halk hekimliğindeki izleri. Folklor/edebiyat dergisi, 7(25), s. 199-218, Kıbrıs.
• Kumartaşlıoğlu, S. (2012). Türk kültüründe ateş ve ocak kültü (Basılmamış doktora tezi). Balıkesir: Balıkesir üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü.
• Ögel, B. (1993). Türk mitolojisi I. Ankara: Türk tarih kurumu basımevi
• Özdemir, H. (1985). Ardanuç ve çevresinde kırk basması ve kırkla ilgili inanışlar. Türk Folkloru, 6(72), s. 25–26.
• Özkan, H. (2009). Muğla-Menteşe beldesi halkbilimi ürünlerinde eski Türk inançlarının izleri (Basılmamış yüksek lisans tezi). Kütahya: Dumlupınar üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü.
• Sever, M. (2001). Mersin ve yakın çevresi halk inançları ve halk hekimliği. (Basılmamış doktora tezi). Ankara: Hacettepe üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü.
• Soylu, S. (1987). Mut folklorunda kil, kül ve mayısa yatırma. Türk folklorundan derlemeler, Ankara: Kültür ve turizm bakanlığı milli folklor araştırma dairesi Yayınları, s. 199–202.
• Şahin, İ. (1982). Osmanlı İmparatorluğu konar-göçer aşiretlerin hukuki nizamları. Türk kültürü, XX (227), s. 285-294.
• Şahin, İ. (2006). Osmanlı döneminde konar-göçerler. İstanbul: Eren yayınları.
• Tülbendçi, F. F. (1977). Ata sözleri. İstanbul: İnkılâp ve Aka kitabevleri.
• Türk Dil Kurumu. (1996). Bölge ağızlarında atasözleri ve deyimler I-II. Ankara: Türk dil kurumu yayınları.
• Türkay, C. (1979). Osmanlı İmparatorluğunda aşiret, oymak ve cemaatler. İstanbul: Tercüman kaynak eserler serisi.
• Tütüncü, A. T. (1978). Yalvaç’ta ateşle ilgili tören ve inanışlar. Türk Folklor araştırmaları, 29(342), s. 8207-8209.
• https://tatlar.blogspot.com/2012/08/kul-suyu-nedir-nasl-ckarlr.html (15.10.2018).
• KK. 1: Cennet Alptekin, Mersin/Silifke, 1960, okuma-yazma bilmiyor, ev hanımı.
• KK. 2: Elif Kurşun, Mersin/Silifke, 1967, üniversite mezunu, memur.
• KK. 3: Elif Seven, Mersin /Silifke, 1955, ilkokul mezunu, ev hanımı.
• KK. 4: Şuayip Kırtıl, Mersin /Silifke, 1967, ilkokul mezunu, serbest meslek.