ABDURRAHMAN SAMİ PAŞA’NIN RUMELİ TEFTİŞİ

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 1, 46 - 71, 24.01.2019

Erdoğan Keleş

https://doi.org/10.17067/asm.499234

Cited By: 1

Öz

1839 Tanzimat Fermanı’nın ilanından sonra hızlı bir
şekilde reform hareketleri başlatıldı. Fermanda herkesin can ve mal
güvenliğinin sağlanacağı, mal-mülk sayımı yapılacağı ve verginin herkesin
gelirine göre alınacağı ilan edilmişti. Bu maksatla 1840 senesinde Anadolu ve
Rumeli taraflarına müfettişler gönderildi. Teftiş hareketi, devletin eskiden
beri tercih ettiği bir usul olup, yapılması düşünülen reformların hangi yönde
olması gerektiğini tespit etmek için uygulanırdı. Tanzimat Fermanı’nın
ilanından sonra ilki 1840 senesinde olmak üzere daha sonraki yıllarda birkaç
defa memleketin teftişine girişildi. Ancak bu teftiş hareketleri çeşitli
gerekçelerle başarıya ulaşmadı. Mustafa Reşit Paşa ve diğer Tanzimatçılar 1850
senesinde Rumeli ve Anadolu taraflarına müfettiş heyetleri gönderme kararı
aldılar. Kasım 1850 tarihinde Rumeli’nin teftişine Abdurrahman Sami Paşa tayin
edildi. Abdurrahman Sami Paşa, Ocak 1851’den Ağustos 1851 tarihine kadar Rumeli
bölgesinde teftiş faaliyetlerinde bulundu. Görevde kaldığı sekiz ay boyunca
bölgenin sosyal, ekonomik ve dini sorunlarına dair tespitler yaptı. Abdurrahman
Sami Paşa, Ağustos 1851’de Bosna valiliğine tayin edilince müfettişlik görevi
de Meclis-i Vala üyesi Kamil Paşa’ya verildi. Abdurrahman Sami Paşa, görev
yaptığı süre boyunca Selanik’ten Bosna’ya kadar Rumeli’nin orta ve batı
taraflarını dolaşmış, gezdiği yerler hakkında kaleme aldığı raporları
İstanbul’a göndermiştir. Bu teftişin amacı Tanzimat esaslarının uygulanmasının
başarılı olup olmadığını tespit etmek ve başarısızlığın nedenlerine dair çözüm
yolları aramaktı. Bu çalışmada Abdurrahman Sami Paşa’nın müfettişlik görevi ve
gönderdiği raporlar doğrultusunda Rumeli’de Tanzimat’ın uygulanmasına dair bazı
tespitlerine yer verilecektir

Anahtar Kelimeler

Tanzimat, Rumeli, teftiş

Abdurrahman Sami Paşa's Rumeli Inspection

Öz

After the proclamation of the Tanzimat Ferman of 1839, reform movements were started rapidly. It was declared that everyone's life and property safety would be ensured, a property count will be made and the tax will be taken according to everyone's income. For this purpose, inspectors were sent to the sides of Anatolia and Rumelia in 1840. The inspection movement was a preferred procedure of the state and was used to understand the direction in which way the reforms were supposed to take. After the declaration of the Tanzimat Ferman with the first inspection in 1840 the country has been inspected several times. However, these inspections did not succeed on various grounds. In 1850, Mustafa Reşit Pasha and other Tanzimatists decided to send inspectors committees to Rumelia and Anatolia. In November 1850, Abdurrahman Sami Pasha was appointed to the inspection of Rumelia.  Abdurrahman Sami Pasha carried out inspections in Rumelia region from January 1851 until August 1851. During his eight months in duty, he made observations on the social, economic and religious problems of the region. Abdurrahman Sami Pasha was appointed to the governorship of Bosnia in August 1851 and the duty was given to Kamil Pasha member of the Meclis-i Vala. During his tenure, Abdurrahman Sami Pasha traveled the central and western sides of Rumelia from Selanik to Bosnia and sent reports of his travels to Istanbul. The purpose of this inspection was to determine whether the implementation of the Tanzimat principles was successful and to find solutions to the causes of the failure. In this study, in accordance with Abdurrahman Sami Pasha's duty as an inspector and reports he submitted, some determinations will be given regarding the implementation of Tanzimat in Rumelia. 

Anahtar Kelimeler

Tanzimat, Rumelia, inspection, Abdurrahman Sami Paşa

Kaynakça

• Cevdet, Dahiliye (C. DH.), 30 / 1466; 30 / 1474; 290 / 14458.
• İrade, Dahiliye (İ. DH.), 223 / 13279; 224 / 13326; 225 / 13438; 238 / 14417; 240 / 14550.
• İrade, Hariciye (İ. HR.), 76 / 3684.
• İrade, Meclis-i Vala (İ. MVL.), 189 / 5716; 193 / 5863; 195 / 5991; 200 / 6266; 203 / 6448; 210 / 6831; 211 / 6888; 212 / 6977; 215 / 7114; 215 / 7140; 217 / 7204.
• İrade, Mesail-i Mühimme (İ.MSM.), 3 / 49; 4 / 69.
• Meclis-i Vala (MVL)., 235 / 20; 236 / 66; 238 / 16; 238 / 52; 239 / 29; 239 / 64; 241 / 14; 241 / 28; 241 / 31.
• Sadaret, Amedi Kalemi (A. AMD.), 25 / 67.
• Sadaret, Divan-ı Hümayun Kalemi (A. DVN.), 65 / 2; 65 / 60.
• Sadaret, Mektubi Kalemi, Meclis-i Vala (A. MKT. MVL)., 37 / 10.
• Sadaret, Mektubi Kalemi, Mühimme Kalemi (A. MKT. MHM.), 25 / 72.
• Sadaret, Mektubi Kalemi, Nezaret ve Devair (A. MKT. NZD.), 19 / 9; 20 / 48; 20 / 96; 23 / 63; 32 / 100; 35 / 63; 41 / 81; 41 / 89.
• Sadaret, Mektubî Kalemi, Umum Vilayet, (A. MKT. UM.), 40 / 56;42 / 35; 42 / 41; 42 / 42.
• Sadaret, Teşrifat Kalemi (A. TŞF.),10 / 33.
• Ceride-i Havadis (CH.), no:509, 511, 516, 519, 528, 536, 559
• Takvim-i Vekâyi ( TV.), def’a: 437, 438, 439, 443.
• Araştırma, İnceleme ve Kaynak Eserler
• Ahmed Lütfi Efendi, (1984). Vak’a-Nüvis Ahmed Lütfî Efendi tarihi, c. IX, (Yayınlayan: M. Münir Aktepe), İstanbul.
• Ahmet Lütfî Efendi, (1999). Vak’anüvîs Ahmed Lûtfî Efendi tarihi, c. 6-7-8, (Yeni yazıya aktaran: Yücel Demirel), İstanbul: Tarih vakfı-YKY.
• Ahmet Rasim, (1987). Osmanlı imparatorluğu’nun reform çabaları içinde batış evreleri, İstanbul.
• Aydın, M. (1992). “Ahmet Hikmet Beyefendi’nin Rumeli tanzimat müfettişliği ve teftiş defteri”, Belleten, LVI( 215), Ankara, s.69-165.
• Bilirli, T. (2016). “İmar meclisi raporlarında Yozgat (1845-1846)”, I. Uluslararası Bozok Sempozyumu, Bildiri Kitabı, Cilt: I, s.571-588.
• Çadırcı, M. (2007). “Tanzimat Dönemi’nde Türkiye’de Yönetim (1839-1856)”, Tanzimat Sürecinde Türkiye: Ülke Yönetimi, (Derleyen: Tülay Ercoşkun), İmge Kitabevi Yayınları, Ankara, s.173-207.
• Çadırcı, M. (1997). Tanzimat döneminde Anadolu kentleri’nin sosyal ve ekonomik yapısı, Ankara, TTK.
• Çakır, C. (2001). Tanzimat dönemi Osmanlı maliyesi, İstanbul.
• Çakılcı, D. (2017). “Unutulmuş bir Seyâhat-i Hümâyûn: Sultan Abdülmecid’in Selanik ziyareti”, Tarih dergisi, sayı 65(1), İstanbul, s.63-98.
• Düstur-ı Atik, 1279 / 1863.
• Engelhardt, (1999). Tanzimat ve Türkiye, (Türkçesi: Ali Reşad), İstanbul: Kaknüs yayınları.
• Ercoşkun, T. (2011). “İmar meclislerinin raporlarında evlenme (1845-1847)”, Modern Türklük araştırmaları dergisi, 8(2), s.168-180.
• Ercoşkun, T. (2017). “Mehmet Kâmil Paşa’nın Rumeli teftişi (Ağustos 1851-Aralık 1853), I. Uluslararası Türklerin (14-17 Mayıs 2017), bildirileri, Ankara, s.259-278.
• Eren, A. C. (2007). Tanzîmât fermanı ve dönemi, İstanbul: Derin yayınları.
• Gölen, Z. (2009). Tanzimat dönemi Bosna isyanları (1839-1878), Ankara.
• Gülhane Hatt-ı Hümâyunu ve onu tatbiken neşrolunan nizamnâme ve talimâtnameler, (Taşbaskı kitap), (y.y.), (17 Şubat 1851).
• İnalcık, H. (1996). “Tanzimat’ın uygulanması ve sosyal tepkileri”, Osmanlı imparatorluğu-toplum ve ekonomi, İstanbul: Eren yayınları, s.361-424.
• Kader, Ş. (2014). Kamil Paşa’nın Rumeli müfettişliği (1851-1854), (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Celal Bayar üniversitesi, SBE, Manisa.
• Kaynar, R. (1985). Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat, Ankara: TTK.
• Keleş, E. (2018). “İmar meclislerinin raporlarında eğitim (1845-1847)”, Tarih araştırmaları dergisi, 37(63), Ankara, s.281-308.
• Keleş, E. (2005). “Tanzimat dönemi’nde rüşvetin önlenmesi için yapılan düzenlemeler (1839-1858)”, Tarih araştırmaları dergisi, 24(38), Ankara, s.259-280.
• Keleş, E. (2011). Sultan Abdülmecid’in Rumeli seyahati, Ankara.
• Konuk, N. (2016). Sultan II. Mahmud’un Rumeli seyahati ve nişan taşları, Ankara: SAM yay.
• Korkmaz, Ş. (2012). “Osmanlı sultanlarının Gelibolu ve Çanakkale gezileri”, A. Ü. Türkiyat araştırmaları enstitüsü dergisi, 47, Erzurum, s.303-318.
• Korkmaz, Ş. (2009). “Sultan Abdülmecid’in ilk memleket gezisi (26 Mayıs-12 Haziran 1844), OTAM, 25, Ankara, s.83-96.
• Kuneralp, S. (1999). Son dönem Osmanlı Erkân ve Ricali (1839-1922) Prosopografik rehber, İstanbul.
• Mehmed Sadık Rifat Paşa, (1290-1293), Müntehabat-ı Âsar, İstanbul.
• Mehmed Selahaddin, (1306), Bir Türk diplomatının evrâk-ı siyâsiyyesi, İstanbul: Alim matbaası.
• Mehmed Süreyya, (1996), Sicil-i Osmani, c. 5, (Yayına hazırlayan: Nuri Akbayır), İstanbul.
• Mercan, M. (2017). “Osmanlı padişahlarının yurt içi gezileri (Bir kronoloji denemesi)”, Türkiyat araştırmaları enstitüsü dergisi (TAED),60, s.459-474.
• Muharrerât-ı Nadire, Cilt:3, İstanbul 1289.
• Özcan, A. (1991). “II. Mahmut’un memleket gezileri”, Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu’na armağan, İstanbul: İ.Ü. Edebiyat fak. Yay., s.361-379.
• Özger, Y. (2011). “Sultan Abdülmecid’in Cezâyir-i Bahr i Sefîd (Akdeniz adaları) Gezisi (1 Haziran 1850-24 Haziran 1850)”, Türk dünyası araştırmaları dergisi, 193, s.121-145.
• Reinkowski, M. (2017). Düzenin şeyleri, tanzimat’ın kelimeleri: 19. Yüzyıl Osmanlı reform politikasının karşılaştırmalı bir araştırması, (Çeviren: Çiğdem Canan Dikmen), İstanbul: YKY.
• Serbestoğlu, İ. (2018).“ Tanzimat’ın uygulanmasında bir yöntem olarak teftiş”, XVII. Türk tarih kongresi (15-17 Eylül 2014) bildirileri, IV. c. II. Kısım, Ankara: TTK, s.763-778.
• Seyitdanlıoğlu, M. (1992). “Tanzimat dönemi imâr meclisleri”, OTAM, Sayı: 3, Ankara, s.323-332.
• Ünver, M. (2009). “Tanzimat taşrasının İstanbul buluşması: İmar meclislerinin kurulması süreci”, Eski çağdan günümüze yönetim anlayışı ve kurumlar, (Editör: Feridun M. Emecen), İstanbul: Kitabevi, s.119-160.
• Üstüncan, O. (2009). Tanzimat bürokratı Şekip Efendi, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi) Sakarya üniversitesi, SBE, Sakarya.