XVIII. YÜZYILIN İKİNCİ YARISINDA TRANZON’DA ÂYÂN, EŞKIYA ve GÖÇ SORUNLARI

Year 2005, Volume: 5 Issue: 1, 169 - 186, 17.02.2010

Melek Öksüz

Abstract

Bu makalede 18.yüzyılın ikinci yarısında Trabzon’da taşra yönetimi ile
ilgili bir takım problemlerin varlığından bahsedilecektir. Bunlar ayanlık, eşkıyalık
ve göç faaliyetleridir. Osmanlı Devleti’nin hemen hemen bütün kurumlarında
görülen bozulmalar ve taşrada merkezi otoritenin yeterince sağlanamaması,
Trabzon’a yakın bölgelerde sık sık savaşların çıkması, bölgedeki valilerin savaş
bölgesinde görevlendirilmeleri merkezi otoritenin sarsılmasına ve güven
bunalımına yol açmıştır. 17.yüzyıldan itibaren Anadolu’daki karışıklıklar, devlet
memurlarının yolsuzlukları, toprak sisteminde meydana gelen değişiklikler ve
ekonomik sıkıntılar ayanlığın ortaya çıkıp yaygınlaşmasında etkili olmuştu.
Yapılan usulsüzlüklerden, eşkıyalık faaliyetlerinden ve ağır vergilerden bıkan
halk, çareyi yaşadıkları bölgeyi terk ederek daha iyi yaşam koşullarının olduğunu
zannettiği şehirlere özellikle de İstanbul’a göç etmekte bulmuştur.
Trabzon’da yaşanan bu problemlerin giderilmesi amacıyla merkezden, çeşitli
emirler gönderilmişse de, sorunların çözümünde fazla etkili olmamıştır.

Keywords

Trabzon, Eşkıya, Ayan, Karadeniz

References

• BOA, HH, nr. 1033. BOA, HH, nr. 721/b. BOA, HH, nr. 721/c. BOA, HH, nr. 721/d. BOA, HH, nr. 743. BOA, HH, nr:928.
• Ahmet Tabakoğlu, Türk İktisat Tarihi, 3. Baskı, İstanbul, 1997.
• Aydın Güven, “Trabzon Ayanlarından Şatıroğlu Osman Ağa’nın Bölgedeki Faaliyetleri (1808-1830)”, Trabzon ve Çevresi Uluslar arası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu Bildirileri (3-5 Mayıs 2001), Trabzon, 2002, C.I.
• Bruce Mc Gowan, “The Age of The Ayans ,1699-1812”, An Economic And Social History of The Ottoman Empire 1600-1914, Suraiya Faroqhi-Bruce Mc Gowan-Donald Quataert-Şevket Pamuk, Cambridge, 1994, vol:2, s.637-758.
• Cemal Gökçe, “Edirne Ayânı Dağdevirenoğlu Mehmet Ağa”, İÜEF Tarih Dergisi, İstanbul, 1968, C.XVII, S.22, s.97-110.
• Çağatay Uluçay, “Karaosmanoğulları’na Ait Düşünceler”, III. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, Ankara, 1948.
• Donald Quataert, The Ottoman Empire, 1700-1922, Cambridge, 2000.
• Fuad Köprülü, “Ayan”, İA, İstanbul, 1944, C.II.
• Halil Cin-Ahmet Akgündüz, Türk-İslâm Hukuk Tarihi, C.I, 2.Baskı, İstanbul, 1990
• Halil İnalcık, Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adâlet, İstanbul, 2000.
• İ. Hakkı Uzunçarşılı, “Ayan”, İA, İstanbul, 1944, C.II.
• İ. Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, C.4/1, 4. Baskı, Ankara, 1988.
• İbrahim Yılmazçelik, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır (1790-1840), Ankara, 1995.
• İbrahim Güler, “XVIII. Yüzyılda Giresun’da Bazı Ekonomik ve Sosyal Meseleler”, Giresun Kültür Sempozyumu Bildirileri (30-31 Mayıs 1998), İstanbul, 1998.
• İbrahim Güler, “XVIII. Yüzyılda Trabzon’un Sosyal ve Ekonomik Durumuna Dair Tesbitler”, Trabzon Tarihi Sempozyumu Bildirileri (6-8 Kasım 1998), Trabzon, 2000.
• İbrahim Sezgin, “XVIII. Asırda Of Kazası’nın Nüfusu”, Trabzon ve Çevresi Uluslar arası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu Bildirileri (3-5 Mayıs 2001), Trabzon, 2002, C. I.
• Kemal H. Karpat,” The Transformation of The Ottoman State, 1789-1908”, IJMES, 1972, vol:3, s.243-261.
• Kostas Fotiadis, Die İslamisirungs Kleinasien und die Kryptochristen des Pontos, Tübingen, 1985.
• M. Çağatay Uluçay, “Sürgünler”, Belleten, 1951, C.XV, S.60.
• Mahmut Goloğlu, Trabzon Tarihi, Trabzon, 2000.
• Mehmet Ali Ünal, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Müsâdere”, Türk Dünyası Araştırmaları, Ağustos 1987, S.49.
• Mehmet Bilgin, Sürmene Tarihi, 1.Baskı, İstanbul, 1990.
• Mehmet Genç, “Osmanlı Maliyesinde Malikane Sistemi”, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, İstanbul, 2000.
• Musa Çadırcı, Tanzimat Dönemi’nde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, Ankara, 1991.
• Mustafa Akdağ, “Genel Çizgileriyle XVII. Yüzyıl Türkiye Tarihi”, AÜDTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, 1966, C.IV, S.6-7.
• Mustafa Öztürk, “XVIII. Yüzyılda Antakya ve Çevresinde Eşkıyalık Olayları”, Belleten, Ankara, 1990, C.LIV, S.211,.
• Mücteba İlgürel, “Balıkesir’de Âyânlık Mücadelesi”, İÜEF Tarih Enstitüsü Dergisi, İstanbul, 1973, S.3.
• Münir Aktepe, “Kara Osman Oğlu Hacı Osman Ağa’ya Ait İki Vakfiyesi”, VD, 1980, S.10, s.161-174.
• Münir Aktepe, “Kara Osman Oğlu Mehmed Ağa bn. Hacı Ömer Ağa”, VD, Ankara, 1981, S.11, s.57-66.
• Münir Aktepe, “Manisa Âyanlarından Karaosmanoğlu Mustafa Ağa ve 3 Vakfiyesi Hakkında Bir Araştırma”, VD, 1971, S.9, s.367-382.
• Münir Aktepe, “Tuzcuoğulları İsyanı”, İÜEF Tarih Dergisi, İstanbul, 1953, C.III, S.5- 6.
• Münir Aktepe, “XVIII. Asrın İlk Yarısında İstanbul’un Nüfus Meselesine Dair Bazı Vesikalar”, İÜEF Tarih Dergisi, İstanbul, 1958, C.IX, S.13.
• Necmettin Aygün, Onsekizinci Yüzyılda Trabzon’da Ticaret, Trabzon, 2005.
• Necmettin Aygün, Trabzon Gümrüğü (1750-1800), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksel Lisans Tezi, Ankara, 1997.
• Özcan Mert, “Canikli Hacı Ali Paşa Ailesi” TDVİA, İstanbul, 1993, C.VII.
• Özcan Mert, XVIII. ve XIX. Yüzyıllarda Çapanoğulları, 1.Baskı, Ankara, 1980.
• Suraiya Faroqhi, “Agriculture And Rural Life in The Ottoman Empire (ca 1500-1878)”, New Perspectives on Turkey, .Fall 1987, No.1.
• Şakir Şevket, Trabzon Tarihi, haz: İsmail Hacıfettahoğlu, 1. Baskı, Trabzon, 2001.
• Virginia Aksan, “Feeding the Ottoman Troops on the Danube, 1768-1774”, War Society, May 1995,vol:13, Nu:1.
• Virginia H. Aksan, “The One-Eyed Fighting the Blind: Mobilization, Supply, and Command in the Russo-Turkish War of 1768-1774”, The International History Review, May 1993, C.XV, S.2, s.221-238.
• Virginia H. Aksan, “Whatever Happened to the Janissaries ? Mobilization for the 1768- 1774 Russo-Ottoman War”, WAR In History, 1998, vol:5.
• Yuzo Nagata, Tarihte Âyânlar-Karaosmanoğulları Üzerinde Bir İnceleme, Ankara, 1997.
• Yücel Özkaya, “Anadolu’daki Yeniçerilerin Düzensizliği İle İlgili Belgeler ve İzmir’de Yeniçeriliğin Kaldırılması Hakkında Bir Belge”, AÜDTCFD, Ankara 1966, C.XXIII. S.1-2.
• Yücel Özkaya, “Canikli Ali Paşa’nın Risalesi: Tedâbirü’l-Gazavât”, AÜDTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, 1969, C.VII, S.12-13, s.119-191.
• Yücel Özkaya, “Canikli Ali Paşa”, Belleten, Ankara, 1972, C.XXXVI, S.144.
• Yücel Özkaya, “III. Selim Devri’nde Nizam-ı Cedid’in Anadolu’da Karşılaştığı Zorluklar”, AÜDTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, Ankara, 1963, C.I, S.1
• Yücel Özkaya, “Osmanlı İmparatorluğu’nda XVIII. Yüzyılda Göç Sorunu”, AÜDTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, Ankara, 1982, C.XIV, S.25.
• Yücel Özkaya, “Rumeli’de Ayanlık İle İlgili Bazı Bilgiler”, VIII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, Ankara 1981, C.II, s.1407-1416.
• Yücel Özkaya, “XVIII Yüzyılın İkinci Yarısında Anadolu’da Ayanlık İddiaları”, AÜDTCFD, Ankara, 1969, C.XXIV, S. 3-4.
• Yücel Özkaya, “XVIII. Yüzyılda Çıkarılan Adaletnamelere Göre Türkiye’nin İç Durumu”, Belleten, Ankara, 1974, C.XXXVIII, S.151.
• Yücel Özkaya, “XVIII. Yüzyılda Trabzon’un Genel Durumu”, Birinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri (13-17 Ekim 1986) , Samsun, 1988.
• Yücel Özkaya, “XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Yerli Ailelerin Ayanlıkları Ele Geçirişleri ve Büyük Hanedanlıkların Kuruluşu”, Belleten, Ankara, 1978, C.XLII, S.168, s.667-675.
• Yücel Özkaya, Osmanlı İmparatorluğu’nda Ayanlık, Ankara, 1994.
• Yücel Özkaya, XVIII. Yüzyılda Osmanlı Kurumları ve Osmanlı Toplum Yaşantısı, 1. Baskı, Ankara, 1985.