Tarihi Coğrafya Açısından Haymana Kazasında Nüfus (1831-1914)

Yıl 2019, Cilt: 23 Sayı: 4, 1571 - 1588, 31.12.2019

Bayram Tuncer İhsan Bulut

Öz

Araştırma sahası günümüz itibariyle Ankara ili Haymana ilçesi’ni kapsamaktadır. XIX. Yüzyılda Ankara Sancağı’nın en yoğun nüfuslu kazalarından biri olan Haymana, batıdan Sivrihisar, doğudan Bâla, güneyinden ise Konya Vilayetine bağlı Akşehir kazası ile çevrelenmekteydi. Çalışmanın amacı Ankara Sancağı’na bağlı Haymana Kazası’nın XIX. Yüzyıl ortalarındaki nüfus özelliklerini tarihsel gelişim süresi içerisinde incelemektir. Çalışma süresince 1831 yılından 1914 yılına kadar ayrı zaman dilimlerinde saha üzerinde yoğunlaşan nüfus ile ilgili araştırmaların bulguları birbirine eklenmeye çalışılmış, karşılaştırmalar yapılmış ve yapılan değerlendirmeler sonucunda yeni bulgulara ulaşılmıştır. Araştırmamızın dayandığı kavramsal temelleri ortaya koyabilmek adına öncelikle Haymana çevresi XIX. Yüzyıl tarihi coğrafya konuları için geniş bir literatür çalışması yapılmıştır. Literatür çalışması, Haymana Kazası’nın içinde yer aldığı monografik çalışmaların derlenmesi ve değerlendirilmesiyle meydana getirilmiştir. Arşiv incelemesi ve arazi çalışmalarının ardından elde edilen bilgiler ile haritalar çizilmiş, sonraki aşamada ise genel bir değerlendirme yapılarak nüfus konusunda kazanın sosyal tarihi açısından önemli bilgilerin ortaya çıkarılmasına çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tarihi Coğrafya, Nüfus, Temettuat Defterleri

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (Maliye Varidat Kalemi Temettuat Defterleri, No: 735- 1396 arası).
• Miladi 1878, 1882, 1883 ve 1893 Tarihli Ankara Vilayet Salnameleri, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) Kütüphanesi. Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) verileri.
• Başıbüyük, A. (2012).”Gercanis ve Kuruçay Kazalarının XVII. Yüzyıl Ortalarındaki Nüfus ve Yerleşme Özellikleri”. Doğu Coğrafya Dergisi, 27 (17): 85-103.
• Behar, C. (2000) “Osmanlılarda Bilgi ve İstatistik”. Halil İnalcık-Şevket Pamuk (Ed.), Osmanlı Nüfus İstatistikleri ve 1831 Sonrası ve Modernleşmesi (ss. 63-72) içinde. Ankara: DİE Yayınları.
• Benlioğlu, A. (2009). XIX. Yüzyıl Ortalarında Ankara Vilayeti’nin Haymanateyn Kazası’nın Sosyal ve İktisadi Durumu. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Bilgi, N. (1999) “Osmanlı Dönemi Nüfus Sayımları Hakkında” Türk Yurdu, Sayı: 148-149, 117-124.
• Çınar, H. ve Kıvrım, İ. (2016) “1842 Tarihli Çubuk Kazası Nüfus Defteri, Ankara: Çubuk Belediyesi Yayınları.
• Elibol, N. (2007).”Osmanlı İmparatorluğu’nda Nüfus Meselesi ve Demografi Araştırmaları”, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2 (12), 135-160.
• Elibüyük, M. (2000). Matematik Coğrafya Evren, Gezegenler, Dünya, Zaman. Ankara: Ekol Yayınevi.
• Erdoğan, E. (2004), Ankara’nın Bütüncül Tarihi Çerçevesinde Ankara Tahrir Defterleri’nin Analizi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Erdoğan, E. (2005). “Ankara Yörükleri (1463,1523/30 ve 1571 Tahrirlerine Göre)” Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM, 18, 119-135.
• Ergenç, Ö. (1981). “16. Yüzyıl Ankara’sı: Ekonomik, Sosyal Yapısı ve Kentsel Özellikleri”. Ankara: Tarih İçinde Ankara Seminer Bildirileri.
• Faroqi, S. (1999). Ankara Çevresindeki Arazi Mülkiyetinin ya da İnsan Toprak İlişkilerinin Değişimi, Tarih İçinde Ankara Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ankara.
• Gümüşcü, O. (2018). “Tarihi Coğrafya ve Kültürel Miras”. Ankara: Erdem İnsan Ve Toplum Bilimleri Dergisi, Sayı: 75: 99-119.
• Gümüşcü, O. (2013). Tarihi Coğrafya. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını, No: 3046.
• Gümüşcü, O. (2006). “Tarihi Coğrafya, Kavramlar-Tarihçe-Kaynaklar-Mekan-Metod”. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Gümüşcü, O. (1997). XVI. Yüzyıl Larende (Karaman) Kazası’nda Yerleşme ve Nüfus. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya (Türkiye Coğrafyası) Anabilim Dalı Doktora Tezi.
• Güner, İ. (2010). “Genel Beşeri ve Ekonomik Coğrafya”. Cemalettin Şahin (Ed.), Nüfus Coğrafyası (ss. 1-69) içinde. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
• Güneş, M. (2014) “Osmanlı Dönemi Nüfus Sayımları ve Bu Sayımları İçeren Kayıtların Tahlili”, Ankara, Gazi Akademik Bakış Dergisi, 15(8), 221-240.
• Karal, E.Z. (1997). “Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk Nüfus Sayımı 1831”. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu Yayınları.
• Karpat, H.K. (2010). Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikler. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Koç, Y. (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nun Nüfus Yapısı (1300-1900). Ankara: Osmanlı Özel Sayısı II, Yeni Türkiye 32:612.
• Koçak, A. (2013). Salnamelere Göre Ankara Vilayeti (1871-1907). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kolukısa, A. E. (1991). Haymana Çevresinin Jeomorfolojisi. (Basılmamış Doktora Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ortaylı, İ. (2000), Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880). Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Özdemir, R. (1998). “XIX. Yüzyılın ilk Yarısında Ankara”. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
• Sertkaya Doğan, Ö. (2018). “Beşeri ve Ekonomik Coğrafya”. Mesut Doğan ve Özlem Sertkaya Doğan (Ed.), Nüfus Coğrafyası (ss. 27-55) içinde. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Şahin, N. (2006). “XIX. Yüzyıl Sonrasında Anadoluya Yapılan Göç Hareketleri ve Anadolu Coğrafyasındaki Sosyo-Kültürel Etkileri”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (8), 63-82.
• Şener, Ş. ve Yalçın, A. (2009). “Ankara Eyaleti Haymanateyn Kazası’nın XIX. Yüzyıl Ortalarında Sosyal Ve Ekonomik yapısı Üzerine Tespitler ve Sonuçlar” Ankara: Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 1 (4), 93-110.
• Tabakoğlu, A. (2005). “ Türk İktisat Tarihi”. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Taş, B. Ve Yiğit, İ. (2011). “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Beyşehir Kazası’nda Nüfus” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 81 (27), 489-532.
• Taş, H. (2016). “Osmanlı Taşra Yönetiminde Yetki Alanı Çatışmaları: Yörük Yurdu”, Sakarya Meydan Muharebesi ve Haymana Sempozyumu (3-4 Eylül 2016) Bildiriler Kitabı, 59-71 Haymana.
• Temurçin, K. (2007). “Hamitâbât Kazası’nda Nüfus (1831–1917)”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17 (1) , 45–68.
• Tuncer, B. (1999). Bilimsel Yönleriyle Haymana. Ankara: Er Ofset Matbaa ve Yayıncılık.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Verileri.
• Uçak, H.İ. (1986), “Tarih İçinde Haymana”, Haymanalılar Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği Yayınları, Ankara.
• Uçar, F. (2010). Temettuat Defterlerine Göre XIX. Yüzyıl Ortalarında Ankara Sancağı Haymanateyn Kazasının Sosyal ve İktisadi Hayatı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kahramanmaraş: Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldırım, E. B. (2006). Ankara Sancağı’nın Tarihi Coğrafya Bakımından Yerleşme ve Nüfusu (1871-1907). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yurt Ansiklopedisi (1981). “Ankara” Maddesi, Cilt 1, Anadolu Yayıncılık.
• Yurttaş, E. (2018). “Geçmişiyle Buluşan Haymana”, Haymana Belediyesi Kültür Yayınları, No:1, Ankara.
• Yüksel, H. (2016) “Osmanlı’da Modern Anlamda Yapılan İlk Nüfus Sayımına Göre Divriği’nin Demografik Yapısı”, Nüfusbilim Dergisi, 1 (28), 73-89.