İslam Mimarlığının Kuramlaştırılma Meselesi: Turgut Cansever’in Yaklaşımı

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 2, 126 - 140, 12.07.2021

Muhammet Emin Şişman

Öz

Mimarlık disiplininin ve ürünlerinin belirli kavramlar ve bakış açıları üzerinden teorik bir zemine oturtulma çabası, Batı medeniyetinde Antik Yunan dönemine kadar uzanan kadim bir yaklaşımdır. M.Ö. 1. yüzyılda Vitruvius’un yazdığı metinler, Rönesans’ta tekrar gündeme taşınmış ve Batı’da günümüze kadar gelen köklü bir mimarlık kuramı geleneği ortaya çıkmıştır. İslam medeniyetlerinde mimari anlamda ilk kuramsal metinlere ise 20. yüzyılda rastlanmaktadır. Bu yüzyılda İslam mimarisi kuramı oluşturma denemelerinin çoğunlukla Formalist bir tavır sergilediği söylenebilir. Örneğin, Seyyid Hüseyin Nasr ve Titus Burckhardt ibadet mekanlarında yaygın olarak kullanılan mukarnas ve kubbe gibi mimari unsurların, İslam dini düşüncesi ve kozmolojisi üzerinden açıklanması eğilimindedir. Buna karşın Turgut Cansever geçmişin şekilleriyle değil, biçimlerin ardındaki erdemlerle ilgilenmektedir. Mimarlık söylemini bu doğrultuda adalet, tevhid, vakar gibi ahlaki değerlere temas ederek kurgulayan ve güncel sorunlara somut çözüm önerileriyle aktif bir teorisyen olan Cansever, İslam mimarlığını kuramlaştırma hususunda ayrı bir noktada yer almaktadır. Bu çalışmayla, İslam mimarisi üzerine geliştirilen kuramsal yaklaşımların ana hatlarının ortaya konmasına ve Cansever'in bu konudaki konumunun belirlenmesine katkı sağlamak amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Turgut Cansever, mimari kuram, Vitruvius, İslam mimarisi, ahlak

The Issue of Theorizing Islamic Architecture: Turgut Cansever's Approach

Öz

The effort to place the discipline of architecture and its products on a theoretical basis through certain concepts and perspectives is an ancient approach in Western civilization that dates back to the Ancient Greek period. The texts written by Vitruvius in the 1st century BC were brought back to the agenda in the Renaissance, and a long-standing architectural theory tradition has emerged in the West. The first theoretical texts about architecture in Islamic civilizations dates back to 20th century. It can be said that the attempts to form a theory of Islamic architecture in this century mostly displayed a Formalist attitude. Thus, Sayyid Hussein Nasr and Titus Burckhardt tend to explain architectural elements such as muqarnas and dome commonly used in places of worship through Islamic religious thought and cosmology. Nevertheless Turgut Cansever, a prominent Turkish architect was not interested in the shapes of the past, but with the virtues behind the forms. Cansever, who is an active theoretician with concrete solutions to current problems and who constructs his architectural discourse in this direction by touching moral values such as justice, monotheism and dignity, is at a separate point in theorizing Islamic architecture. With this paper, it is aimed to contribute to revealing the main lines of the theoretical approaches developed on Islamic architecture and to determine Cansever's position on this subject.

Anahtar Kelimeler

Turgut Cansever, architectural theory, Vitruvius, Islamic architecture, morality

Kaynakça

• Kitap AKBAR, J., 1988. Crises in the built environment: the case of the Muslim city. Singapur: Concept Media.
• BURCKHARDT, T., 2013. İslam sanatı dil ve anlam. Çev: T. KOÇ, 2. Baskı. İstanbul: Klasik.
• CANSEVER, T., 1992. Şehir ve mimari üzerine düşünceler. İstanbul: Ağaç Yayıncılık.
• CANSEVER, T., 2005. Mimar Sinan. İstanbul: Albaraka Türk.
• CANSEVER, T., 2007. Kubbeyi yere koymamak. İstanbul: Timaş Yayınları.
• DÜZENLİ, H. İ., 2016. Ufki şehir Turgut Cansever’in izinde. İstanbul: Esenler Belediyesi Yayınları.
• HEINE, H., 2015. Romantizm okulu. Çev: Ö. B. ALBAYRAK, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• İDÇG, 2001. Yeni şehirler ön raporu. İstanbul: Erkan Matbaacılık.
• İDÇG, 2003. Yeni şehirler pilot şehir uygulama raporu. İstanbul: Erkan Matbaacılık.
• RUSKIN, J., 2015. Sanat ve hayat üzerine. Çev: E. BAKDUR, İstanbul: Kafka Kitap.
• SAİ MUSTAFA ÇELEBİ, 2003. Sai Mustafa Çelebi Yapılar Kitabı. Haz: H. DEVELİ, İstanbul: K Kitaplığı.
• SERAGELDİN, İ., 2007. Hassan Fathy: Egypt’s visionary architect. İskenderiye: The Bibliotheca Alexandrina.
• STERN, A. M. R., 1988. Modern classicism. New York: Rizzoli.
• VITRUVIUS, M. P., 1990. Mimarlık üzerine on kitap. Çev: S. GÜVEN, İstanbul: Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı.
• Kitapta Bölüm TANYELİ, U., 2001. Çağdaş mimarlıkta islami içerik sorunu ve Cansever. İçinde: M. EKİNCİOĞLU, ed. Turgut Cansever. İstanbul: Boyut Yayın Grubu. s. 7-23.
• RYKWERT, J., 1988. Introduction. İçinde: J. RYKWERT, N. LEACH ve R. TAVERNOR, çev. On the art of building in ten books. Massacusets: MIT Press.
• Dergide makale ARAS, L., 2015. Tafuri ve Venturi'den öğrendiklerimiz. Uluslararası Hakemli Tasarım ve Mimarlık Dergisi. (4), s. 99-110.
• CİVELEK, Y., 2009a. Mimarlık, tarihyazımı ve rasyonalite: XX. Yüzyılın ilk yarısındaki modern Türk mimarisinde biçime dayalı sembolik söylem meselesi. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. 7 (13), s. 131-152.
• CİVELEK, Y., 2009b. Turgut Cansever'in ardından. Mostar Dergisi. (50), s. 59-64.
• DÜZENLİ, H. İ., 2009. Vefayat: Turgut Cansever. İslam Araştırmaları Dergisi. (22), s. 160-181.
• DÜZENLİ, H. İ., 2017. Realizm-ütopizm kıskacında şehir ve İstanbul: ev ve şehir vakfı, deprem çalışma grubu ve yeni şehirler projesi üzerine. Kent Araştırmaları Dergisi. (22), s. 597-640.
• MARTINELLI, E., 2017. From Sedad Eldem to Turgut Cansever, the legacy of a school of architecture. International Journal of Architecture and Urban Studies. 2 (1), s. 20-31.
• TUZTAŞI, U. ve CİVELEK, Y., 2011. Yüksek kültürden halk kültürüne: Batı mı̇marlığında “ulusal anıt” düşüncesı̇ ve vernaküler mı̇marı̇nı̇n ı̇dealleştirilmesı̇. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 4 (18), s. 275-289.
• TUZTAŞI, U. ve CİVELEK, Y., 2012. Rönesans’tan modernizme mimarlık kuram ve pratiğinde idealleştirme olgusu. Mimarlık Dergisi. (364), s. 60-64.
• Tez GÖRGÜL, E., 2000. Kuramsal metinler bağlamında mimarlıkta sürekliliğe bakış: Vitrivius, Alberti, Le Corbusier. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• SARIKAYA, M., 2019. Turgut Cansever’in Sivas Kaleardı Mahallesi projesinin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Karabük Üniversitesi.
• İnternet Kaynağı ARCHNET, 2021a. Hamdi Seif al-Nasr house [çevrimiçi]. Erişim adresi: http://archnet.org/sites/2559/media_contents/30379 [Erişim Tarihi 12 Mart 2021].
• ARCHNET, 2021b. Demir holiday village [çevrimiçi]. Erişim adresi: https://archnet.org/sites/771/media_contents/9591 [Erişim Tarihi 19 Mayıs 2021].
• DESIGN-MILK, 2021. Friday five with Maurizio Manzoni [çevrimiçi]. Erişim adresi: https://design-milk.com/friday-five-with-maurizio-manzoni/ [Erişim Tarihi 13 Mart 2021].