Urban Transformation of the Istanbul Zeytinburnu Merkez Efendi Neighbourhood and its Influence on the Cultural Heritage Values of the Merkez Efendi Cemetery

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 2, 209 - 230, 29.07.2022

Didem Akansu Figen Kıvılcım Çorakbaş

Öz

In this study, Istanbul Land Walls, one of the four areas recorded in the UNESCO World Heritage List under ‘‘Historic Areas of Istanbul’’ in 1985, and the Zeytinburnu District were examined. This area in the periphery of the historical Istanbul developed as an industrial area after the 1950s and was exposed to uncontrolled urban development, while in the further past, it was a region dominated by cemeteries and green areas. As a result of these changes, the cultural heritage values of Zeytinburnu were negatively affected. In the early 2000s, a culture-oriented urban transformation project was initiated by the Zeytinburnu Municipality under the name ‘‘Cultural Valley Project’’. Within the scope of this study, the cultural heritage values of the historical cemetery areas in the Istanbul Land Walls Component of the World Heritage Site and Zeytinburnu are discussed, and the effects of the realized urban transformation projects on the cultural heritage values are examined. In order to understand these effects, Merkez Efendi District and Merkez Efendi Cemetery, one of the focal points of the Cultural Valley Project, were chosen as study areas of focus and historical periods of these areas were determined. The geospatial aspects of the determined historical periods were visualized by using GIS (Geographic Information Systems), and the effects in the study areas were analyzed and evaluated. It is concluded that the urban transformation projects caused the area to lose its original and historical texture and created an artificial historical texture.

Anahtar Kelimeler

Istanbul, Zeytinburnu, Merkez Efendi, Cemetery, Urban transformation, Cultural heritage values

İstanbul Zeytinburnu Merkez Efendi Mahallesi’nin Kentsel Dönüşümü ve Dönüşümün Merkez Efendi Mezarlığı Kültürel Miras Değerlerine Etkisi

Öz

Bu çalışmada 1985 yılında ‘‘İstanbul’un Tarihi Alanları’’ adı altında UNESCO Dünya Miras Listesi’ne kaydedilen dört alandan biri olan İstanbul Kara Surları ve Zeytinburnu İlçesi incelenmiştir. Zeytinburnu İlçesi, 1950’lere kadar mezarlıkların ve yeşil alanların hâkim olduğu bir bölgeyken, bu tarihten sonra sanayi alanı olarak gelişmeye başlamış ve kontrolsüz mekânsal değişimlere maruz kalmıştır. Bu değişimler sonucunda Zeytinburnu’nun sahip olduğu kültürel miras değerleri zarar görmüştür. 2000’li yılların başlarında Zeytinburnu Belediyesi tarafından ‘‘Kültür Vadisi Projesi’’ adıyla kültür odaklı bir kentsel dönüşüm projesi başlatılmıştır. Bu çalışma kapsamında, Dünya Miras Alanının İstanbul Kara Surları bileşenindeki ve Zeytinburnu’ndaki tarihi mezarlık alanlarının kültürel miras değerleri tartışılmakta, gerçekleştirilen kentsel dönüşüm projelerinin kültürel miras değerlerine etkisi incelenmektedir. Bu etkilerin anlaşılabilmesi için, Kültür Vadisi Projesi’nin odaklarından biri olan Merkez Efendi Mahallesi ve Merkez Efendi Mezarlığı detaylı çalışma alanı olarak seçilmiş ve çalışma için dönemler belirlenmiştir. Belirlenen dönemler, CBS (Coğrafi Bilgi Sistemleri) kullanılarak görselleştirilmiş ve alandaki etkiler daha net anlaşılmıştır. Sonuçta, gerçekleştirilen dönüşümler alanın özgün ve tarihi dokusunu kaybetmesine neden olmuş ve yapay bir tarihi doku meydana getirmiştir.

Anahtar Kelimeler

İstanbul, Zeytinburnu, Merkez Efendi, mezarlık, kentsel dönüşüm, kültürel miras değerleri

Kaynakça

• BAŞGELEN, N., 2020. Tarihi fotoğraflarla Mermer Kule'den Ayvansaray'a İstanbul'un karasurları. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• ÇELİK, Z., 1986. The remaking of Istanbul: Portrait of an Ottoman city in nineteenth century. Washington: Washington University Press.
• ÇELİK, Z., 2016. 19. yüzyılda Osmanlı başkenti: değişen İstanbul. 2. Baskı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• ÇEKİN, M. D. ve KURUÇAY, A., 2020. Zeytinburnu rehberi. 5. Baskı. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• GÖRGÜLÜ, A. Z., 1993. Hisseli bölüntü ile oluşan alanlarda yasallaştırmanın kentsel mekana etkileri. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi.
• İNCİCİYAN, P. Ğ., 1976. 18. asırda İstanbul. Çev: H. D. Andreasyan. 2. Baskı. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul Enstitüsü Yayınları.
• İBB, 2018. İstanbul tarihi yarımada yönetim planı. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, TC. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• TEKELİ, İ., 1994. The development of the Istanbul metropolitan area: urban administration and planning. İstanbul: IULA-EMME.
• TEKELİ, İ., 2013. İstanbul’un planlanmasının ve gelişmesinin öyküsü. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• ZEYTİNBURNU BELEDİYESİ, tb1. Kültür vadisi. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi.
• AKBULUT, M. R., 2006. Zeytinburnu'nda mekansal dönüşüm. İçinde: B. Evren, ed. Surların öte yanı: Zeytinburnu. 3. Baskı. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları. s. 376-413.
• BAŞ BÜTÜNER, F., 2010. Kara surları ve şehir: sonu gelmeyen yüzleşme. İçinde: S. Ortaç, ed. Baş aşağı anıt. İstanbul: Dutch Art Institute.
• ÇEKİN, M. D., 2018a. Kültür vadisi projesi etapları. İçinde: M. D. ÇEKİN, ed. Zeytinburnu Kültür Vadisi 1. Cilt. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları. s. 54-58.
• ÇEKİN, M. D., 2018b. Müslüman mezarlıkları. İçinde: M. D. ÇEKİN, ed. Zeytinburnu Kültür Vadisi 2. Cilt. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları. s. 724-727.
• ÇEKİN, M. D. ve SERTOĞLU, E., 2018. Merkez Efendi şahsiyeti ve külliyesi. İçinde: M. D. ÇEKİN, ed. Zeytinburnu Kültür Vadisi 1. Cilt. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları. s. 294-347.
• MAGDALINO, P., 2013. Constantine VII and the historical geography of empire. İçinde: S. BAZZAZ, Y. BATSAKİ ve D. ANGELOV, ed. Imperial Geographies In Byzantine and Ottoman Space. Washington: Center for Hellenic Studies, Harvard University. s. 23-42.
• ÖZVAR, E., 2006. Osmanlı zamanında Zeytinburnu. İçinde: B. EVREN, ed. Surların öte yanı: Zeytinburnu. 3. Baskı. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları. s. 70-97.
• AKSEL, A., 1994. Zeytinburnu ilçesi. İçinde: İ. TEKELİ, ed. Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi. Cilt. 7. İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Tarih Vakfı. s. 557-558. BOZKURT, N., 2004. Mezarlık. İçinde: TDV İslam Ansiklopedisi. Cilt. 29. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM). s. 519-522.
• IŞIN, E., 1994. Mezar Taşları. İçinde: İ. TEKELİ, ed. Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi. Cilt. 5. İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı & Tarih Vakfı. s. 438-442.
• KUCUR, S. S., 2015. İstanbul'un Tarihi Müslüman Mezarlıkları. İçinde: C. YILMAZ, ed. Antik Çağ'dan 21. yüzyıla büyük İstanbul tarihi. Cilt 5. İstanbul: İBB Kültür A.Ş. ve İSAM. s. 428-457.
• BAŞ BÜTÜNER, F., 2019. Urban fissure: the spatial manifestation of the Istanbul land walls fand mural zone. METU Journal of The Faculty of Architecture, 36 (1), s. 223-250.
• DİNÇER, İ., 2013. Kentleri dönüştürürken korumayı ve yenilemeyi birlikte düşünmek: 'tarihi kentsel peyzaj' kavramının sunduğu olanaklar. International Journal of Architecture and Planning (ICONARP), 1 (1), s. 22-40.
• DURANAY, N., GÜRSEL, E. ve URAL, S., 1972. Cumhuriyetten bu yana istanbul planlaması. Mimarlık, (7), s. 67-108.
• DURUSOY ÖZMEN, E., 2021. Tarihsel süreç içerisinde değişen ve dönüşen bir mekansal boşluk: İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı. TÜBA-KED, (23), s. 199-221.
• DURUSOY ÖZMEN, E. ve CAN, M. C., 2018. Conservation of the land walls protection area by renewal (!): Evaluating the spatial effects of the law no. 5366 through 'Zeytinburnu culture valley project' of İstanbul. Megaron, 13 (4), s. 505-520.
• KIVILCIM ÇORAKBAŞ, F., 2017. İstanbul Kara Surları’nda “yerin ruhu”nu aramak: Çeperde sergisi. Mimarlık, (394), s. 24-27.
• NECİPOĞLU, N., 1995. Byzantine monasteries and monastic property in Thessalonike and Constantinople during the period of Ottoman conquests. Osmanlı Araştırmaları, 15 (15), s. 123-135.
• ÖZBEY, V., 2020. Dünya mirası yolunda 'Urartu ve Osmanlı eski yerleşimi Ahlat mezar taşları' kültürel mirası. Kültür Araştırmaları Dergisi, (4), s. 157-169.
• WIKIPEDIA, 2022. Zeytinburnu [çevrimiçi]. Erişim adresi: https://tr.wikipedia.org/wiki/Zeytinburnu [Erişim Tarihi 9 Şubat 2022].
• ZEYTİNBURNU BELEDİYESİ, tb3. Zeytinburnu Belediyesi kültür yayınları [çevrimiçi]. Erişim adresi: https://zeytinburnu.istanbul/belediye-yayinlari/kultur-yayinlari/ [Erişim Tarihi 9 Şubat 2022].
• ŞENOL, S., 1996. İstanbul kentinde 2. Dünya Savaşı'ndan sonra gelişen yasal olmayan konut tipleri ve oluşum nedenleri üzerine bir inceleme (Zeytinburnu örneği). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• DAI İSTANBUL, tb. Edirnekapı'yı sur dışından tasvir eden gravür. [gravür] Ref. No: R 35.553 Repro, Alman Arkeoloji Enstitüsü Arşivi, İstanbul.
• LOKMAN, S., 1585. XVI. yüzyıl İstanbul haritası. [fotoğraf] Hünernâme, c.1, H 1523, 158b-159a, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, İstanbul.
• ZEYTİNBURNU BELEDİYESİ, tb2. Zeytinburnu kültür vadisi proje sınırları. [fotoğraf] İstanbul.
• KIVILCIM ÇORAKBAŞ, F., AKSOY, A. ve RİCCİ, A., 2014. A report of concern on the conservation issues of the İstanbul land walls world heritage site: with a special focus on the Yedikule historic vegetable gardens. [Rapor]. Erişim adresi: https://oxfordbyzantinesociety.files.wordpress.com/2014/02/report_land_walls_whs.pdf