Geleneksel Türk Evi'nde Ahşabın Sanata Dönüşümü

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 1, 64 - 77, 31.01.2023

Mualla Yıldız

Öz

Anadolu Türk Mimarisinde önemli bir yeri olan geleneksel evler, Türk kültürünü ve sanatını, aile
yaşamını yansıtan özgün mimari yapılardır. Bunun nedeni; sistemi oluşturan fiziki çevrenin, kullanıcının
aile yapısına, yaşam biçimine, sosyal-psikolojik gereksinimlerine yanıt verecek biçimde düzenlenmiş
olmasıdır. Eylemlere ve fonksiyonlara göre biçimlenen mekânlar ve mekânlar arası ilişki, yapının içinden
dışına doğru gelişir ve yapının dış kabuğunu oluşturur. Türk Evi’nin plan sistemini karakterize eden bu
yaklaşım; mekân organizasyonunda yer alan donatıların ilişkilerinde, tasarımında, süslemesinde,
kullanılan malzeme seçiminde tüm mekânı ve yapıyı ifade eden bir tasarım ilişkisi olarak karşımıza çıkar.
Genellikle mekân donatılarında kullanılan ahşap malzeme; kapı, pencere, dolap, yüklük, dönme dolap,
ocak, sedir, tavan vb. unsurlar, yapı bütünü içinde ve dışında yoğun olarak kullanılmıştır. Bu kullanımda,
seçilen malzemenin doğal çevre ile olan ilişkisinin yanı sıra, geçmiş yaşam biçiminin, kültür ve süsleme
sanatının büyük etkileri olmuştur. Bu çalışmada; kültürel miras olan Geleneksel Türk Evi’nin mekân
tasarımında yer alan donatılarda kullanılan ahşabın; form- fonksiyon- süsleme ilişkisinin ve anlayışının
belli parametrelerle değerlendirilmesi ve bu tarihi belgelerin örneklerle sunumu hedeflenmiştir.
Çalışma kapsamında, 1976-1978 yıllarında Türkiye genelinde çeşitli bölgelerde yapılan saha
çalışmasında elde edilen ve arşivlenen fotoğraflar, iç mekân rölöve çizimleri materyal olarak
kullanılmıştır. Çalışmanın yöntemi 3 aşamadan oluşmaktadır, birinci aşamada alanyazın çalışması
yapılarak Türk Evi’nde sistemin oluşumunu etkileyen temel etkenler ve ahşabın kullanımı üzerinde
durulmuş, ikinci aşamada ise 1976-1978 yıllarında saha çalışmasında arşivlenen yazılı ve görsel
belgeler üzerinden ahşabın iç mekânda farklı şekillerde kullanımı örneklenmiştir. Son aşamada ise
alanyazın ve saha çalışmalarından elde edilen bulgulara yer verilerek, geleneksel Türk Evi’nde ahşap
sanatının estetik ve teknik özelliklerinin önemine ve korunmasına yönelik çıkarımlarda bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

ahşap, kültürel miras, mekan organizasyonu, mekan donatıları, fiziki çevre

The Transformation of Wood into Art in the Traditional Turkish House

Öz

Our traditional houses, which have an important place in Anatolian Turkish Architecture, are
original architectural structures that reflect Turkish culture and art, family life to us. The physical
environment constituting the system is arranged in such a way as to respond to the user's family
structure, lifestyle, and social and psychological needs. Spaces and the relationship between spaces,
which are shaped according to actions and functions, develop from the inside of the building to the
outside and form the outer shell of the building. This approach, which characterizes the planning system
of the Turkish house; appears as a design relationship that expresses the whole space and structure in
the relations of the equipment in the organization of the space, in the design, decoration, and selection
of the materials used. Wooden material generally used in space equipment; doors, windows, cupboards,
closets, revolving cabinets, stoves, sofas, ceiling, etc. elements were used extensively inside and
outside the building. In this use, the relationship of the selected material with the natural environment,
as well as the past lifestyle, culture, and decorative art have had great effects. In this study the space
design of the Traditional Turkish House, which is our cultural heritage, the wood used in the floor fittings;
is aimed to evaluate the relationship and understanding of form, function, and ornamentation with certain parameters and to present these historical documents with examples.
Within the scope of the study, photographs obtained and archived during the fieldwork carried
out in various regions of Turkey (Safranbolu, Kastamonu, Erzurum, Muğla-Bodrum, Kula, Milas and
Karadeniz houses) between 1976-1978 and interior survey drawings were used as materials. The
method of the study consists of 2 stages, in the first stage, the main factors affecting the formation of
the system in the Turkish house and the use of wood were emphasized by conducting a literature study,
and in the second stage, the use of wood in different forms in the interior was exemplified through the
written and visual documents archived during the fieldwork in 1976-1978. In the last stage, the findings
obtained from the literature and field studies were included, and inferences were made regarding the
importance and preservation of the aesthetic and technical characteristics of the wooden art in the
traditional Turkish house.

Anahtar Kelimeler

wood, cultural heritage, space organization, equipments of interior, physical environment

Kaynakça

• AKSOY, E., 1963. Orta mekân, Türk sivil mimarisinde temel kuruluş prensibi. İstanbul: Mimarlık ve Sanat.
• ELDEM, S. H., 1955. Türk evi plan tipleri. İstanbul: İTÜ Yayınları.
• TOSUN, Y., 1968. Milli mimarimizde Kula evleri. İzmir: Ticaret Matbaacılık.
• STRZYGOWSKİ, J., 1947. Eski Türk sanatı ve Avrupa'ya etkisi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• YILDIZ, M., 1982. Geleneksel Türk konut mimarisinde mekân tasarımı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi.
• YILDIZ, M., 1990. Türk evinde sistemin bölgelere göre tanımı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi.
• YILDIZ, M., 1977. Merdiven babası. [fotoğraf] Mualla Yıldız Kişisel Arşivi, Manisa.
• YILDIZ, M., 1977. Beyoğlu Evi sofa alanına bakan pencereler. [fotoğraf] Mualla Yıldız Kişisel Arşivi, İstanbul.
• YILDIZ, M., 1977. Beyoğlu Evi sofa alanı dolap kapakları. [fotoğraf] Mualla Yıldız Kişisel Arşivi, İstanbul.
• YILDIZ, M., 1977. Beyoğlu Evi ahşap tavan işlemeleri. [fotoğraf] Mualla Yıldız Kişisel Arşivi, İstanbul.
• YILDIZ, M., 1977. Beyoğlu Evi sofa alanı. [fotoğraf] Mualla Yıldız Kişisel Arşivi, İstanbul.
• YILDIZ, M., 1977. Beyoğlu Evi sofa alanından odalara giriş kapıları. [fotoğraf] Mualla Yıldız Kişisel Arşivi, İstanbul.
• YILDIZ, M., 1977. Beyoğlu Evi kapı alınlıkları. [fotoğraf] Mualla Yıldız Kişisel Arşivi, İstanbul.
• YILDIZ, M., 1977. Beyoğlu Evi ahşap dönme dolap. [fotoğraf] Mualla Yıldız Kişisel Arşivi, İstanbul.
• YILDIZ, M., 1977. Beyoğlu Evi oda cepheleri. [fotoğraf] Mualla Yıldız Kişisel Arşivi, İstanbul.
• YILDIZ, M., 1977. Kula Kömür Evi sofa alanı. [fotoğraf] Mualla Yıldız Kişisel Arşivi, Manisa.
• YILDIZ, M., 1977. Kula Kömür Evi dolaba gizlenmiş gusülhane alanı. [fotoğraf] Mualla Yıldız Kişisel Arşivi, Manisa.
• YILDIZ, M., 1977. Kula Kömür Evi ahşap davlumbaz. [fotoğraf] Mualla Yıldız Kişisel Arşivi, Manisa.
• YILDIZ, M., 1977. Milas Evi ahşap kapı pervazları. [fotoğraf] Mualla Yıldız Kişisel Arşivi, Muğla.
• YILDIZ, M., 1977. Çivit mavisinin duvar yüzeyinde kullanımı ve el işçiliği. [fotoğraf] Mualla Yıldız Kişisel Arşivi, Manisa.
• YILDIZ, M., 1977. Safranbolu yöresinde bulunan Emir Hocazade Ahmet Bey Evi ve aynı yörede yer alan Asmazlar Bağ Evi. [fotoğraf] Mualla Yıldız Kişisel Arşivi, Karabük.
• YILDIZ, M., 1977. Ocaklar ve teknik çizimleri. [fotoğraf] Mualla Yıldız Kişisel Arşivi, Karabük.
• YILDIZ, M., 1977. Memiş Ağa Konağı merdiven korkulukları ve ahşap tavan. [fotoğraf] Mualla Yıldız Kişisel Arşivi, Trabzon.
• YILDIZ, M., 1978. Beyoğlu Evi yüzeylerde birim sistem ilişkileri. [fotoğraf] Mualla Yıldız Kişisel Arşivi, İstanbul.