AMERICAN BOARD OF COMMISSIONERS FOR FOREIGN MISSION (ABCFM) NEAR EAST RELİEF’E AMERİKAN MİSYONERLERİNİN ANADOLU’DAKİ FAALİYETLERİ

Yıl 2017, Cilt: 2 Sayı: 14, 552 - 565, 01.07.2017

Dilşen İnce Erdoğan

Öz

XIX.
yüzyılın ikinci yarısında Ermeni sorunun ortaya çıkmasındaki önemli
faktörlerden biri Osmanlı topraklarında gerçekleştirilen misyonerlik
faaliyetleridir; özellikle de Amerikalı misyonerlerin çalışmalarıdır. Amerikalı
misyonerler 1819 yılında Anadolu topraklarına geldikleri andan itibaren Rumlar,
Yahudiler ve Ermeniler arasında faaliyet göstermişlerdir. Amerikalı
misyonerlerin Ermeniler arasındaki yapmış oldukları çalışmalar başarılı
olmuştur. Sağlık, eğitim alanında verilen hizmetler Ermeniler ile Amerikalı
misyonerleri birbirine derinden bağlanmıştır. Amerikalı misyonerler bütün bu
çalışmaları 1810 yılında Boston’da kurulan ABCFM’ye bağlı olarak
gerçekleştirmişlerdir.

Osmanlı
Devleti’nin I. Dünya Savaşı’na İttifak Bloğu yanında katılması, Ermenilerin
bağımsız devlet kurma hayallerini daha da perçinleştirmiştir. Ermeni
komitelerinin öncülüğünde Ermenilerin bu dönemde Doğu Anadolu’da çıkarmış
olduğu isyanlar Osmanlı Devleti’nin Doğu Anadolu’da iki ateşe arasında
kalmasına neden olmuştur. Bu nedenle 27 Mayıs 1915’te Osmanlı Devlet Sevk ve
İskân Kararı almış; bölgenin güvenliği için Ermeni vatandaşlar zorunlu göçe
tabi tutulmuşlardır. 1915 yılında sevk edilen Ermenilere yardım toplamak amacı
ile İstanbul Amerika Büyükelçisi Henry Morgenthau’nun da yardımı ile Dodge,
Barton, Crane tarafından 16 Eylül 1915’te Armenian Relief Committee
kurulmuştur. Bölgede ayrıca faaliyet gösteren Palestine-Syrian Relief ve
Persian Relief adlı iki yardım derneği de bulunmaktadır. Kasım 1915’de bu üç
yardım derneği American Committe for Armenian and Syrian Relief adını alarak
birleşmişlerdir. Anadolu’da bulunan Amerikan misyonerleri de bu derneğe bağlı
olarak faaliyetlerine devam etmişlerdir. Bu örgüt 1918 ve 1919 yılında adını
değiştirerek ilk önce American Committee for Relief in the Near East ve daha
sonra da Near East Relief adını almıştır.

Yapılacak
olan çalışmanın amacı Amerikan yardımlarının misyonerler aracılığı ile
Ermenilere nasıl ulaştırıldığını ve ne kadar yardım toplandığını göstermektir.
En önemlisi de Amerika’da yardım toplama faaliyetlerinde kullanılan “kötü-zalim Müslüman Türk” ile “mazlum
Ermeni” imajının nasıl yaratılıp kullanıldığını göstermektir. Çalışmada
özellikle Amerikan gazeteleri (The Newyork Times, Chicago Daily Tribune, The
Washington Post) ve dönemin tanıklıklarının hatıraları kullanılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Yakın Doğu Yardım Heyet, Amerika, Misyoner, Ermeniler, ABCFM

Kaynakça

• Washington Post, December 20, 1918.
• Washington Post, December 26, 1918.
• Washington Post, December 27, 1918.
• Washington Post, February 16, 1919.
• Alan Gülbadi (2007), “Amerikan Board Okullarında Yürütülen Misyonerlik Faaliyetleri”, Journal of Islamic Research, XX/4, s.469-480.
• Aydın Mithat (2014), “Amerikan Misyonerlerinin Ermeniler Arasındaki Faaliyetlerine Dair Rus Miralayı Potiyata’nın Raporu”, Tarihte Türkler ve Ermeniler/Ermeni Nüfusu ve Kilisesi Misyonerlik, VIII, Ankara, s.186-222.
• Aydın Mithat (2006), “Amerikan Protestan Misyonerlerinin Ermeniler Arasındaki Faaliyetleri ve Bunun Osmanlı Amerikan İlişkilerine Etkileri”, OTAM, Sayı:19, s.79-122.
• Balıkçıoğlu Betül, Korhan Karacaoğlu (2007), “Sosyal Bir Ürün Olarak Pazarlanan Hayırseverlik: Stratejik Hayırseverlik”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, IX/2, Ankara, s.121.
• Barton, James (1930), Story of Near East Relief 1915-1930, Newyork.
• Curti Merle (1963), American Philanthropy Abroad, News Brunswick.
• Curti Merle (1961), “Tradition and Innovation in American Philanthrophy”, Proceedings of the American Philosophical Society, 105/2, s.146-147.
• Çiçek Kemal (2012), Ermenilerin Zorunlu Göçü, TTK Yayınları, Ankara.
• Demirel Muammer (1996), I. Dünya Harbinde Erzurum ve Çevresinde Ermeni Hareketleri 1914-1918, Ankara.
• Denova John (1963), American Interests and Policies in the Middle East 1900-1939, Minneapolis.
• Dwight Harrison Otis (1854), Christianity in Turkey, London.
• Eddy David Brewer (1913), What Next in Turkey, Boston.
• Ekbland David (2010), The Great American Mission, Modernization and the Construction of an American World Order, Princeton.
• Erhan Çağrı (2001), Türk-Amerikan İlişkilerinin Tarihsel Kökenleri, İmge Yayınları, İstanbul.
• Gencer Fatih (2006), Ermeni Soykırım Tezinin Oluşum Sürecinde Amerikan Yakın Doğu Yardım Komitesi, İstanbul.
• Gianuul Dimitra (1992), American Philantrohy in the Near East: Relief to the Ottoman Greek Refugees 1922-1923, Doctorate Thessis, Kent University, England.
• Göğünç Nejat, “Osmanlı Devleti’nde Ermeniler Hakkında”, Osmanlıdan Günümüze Ermeni Sorunu, ed: Hasan Celal Güzel, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
• Grabill Joseph Leon (1971), Protestant Diplomacy and the Near East, Missionary Influence on American Policy 1810-1927, Minneapolis.
• Gürün Kamuran (1985), Ermeni Dosyası, Ankara.
• Halaçoğlu Yusuf( 2001), Ermeni Tehciri ve Gerçekler 1914-1918, TTK Yayınları, Ankara.
• Handbook Near East Relief, 1920.
• İnce Erdoğan Dilşen (2008), Amerikan Misyonerlerinin Faaliyetleri, Van Ermeni İsyanları(1896), IQ Yayınları, İstanbul.
• İnanç Veli (2003), “Osmanlı Devleti’nde Yetimlerin Sosyal Haklarının Korunması”, Savaş Çocukları Öksüzler ve Yetimler, Ed: Emine Gürsoy Naskali, Aylin Koç, İstanbul, s.19-22.
• Kantarcı Şenol (2004), Amerika Birleşik Devletleri’nde Ermeniler ve Ermeni Lobisi, İstanbul.
• Karal Akgün Seçil Karal (1994), “Kendi Kaynaklarından Amerikalı Misyonerlerin Türk Sosyal Yaşamına Etkisi”, X. Türk Tarih Kongresi (22-26 Eylül 1986), V, TTK Yayınları, Ankara, s.2-10.
• Kıranlar Safiye (2012), Savaş Yıllarında Türkiye’de Sosyal Yardım Faaliyetleri (1914-1923), TTK Yayınları, Ankara.
• Kieser Hans Lukas (2005), Iskalanmış Barış, Doğu Vilayetlerinde Misyonerlik Etnik Kimlik ve Devlet 1839-1938, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Macar Elçin (2003), “Savaşta Bir Amerikan Yardım Kuruluşunun Türkiye ve Yunanistan’daki Çalışmaları: Orta Doğu Yardım Örgütü”, Toplumsal Tarih, (Aralık 2003), Sayı: 120, s.79-81
• Moranian Suzan Elizabet (1994), The American Missionaries and The Armenian Question, Ph.D. Thesiss, Wisconsin University, Madison.
• Ortaylı İlber (1981), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Amerikan Okulları Üzerine Bazı Denemeler”, Amme İdaresi Dergisi, XVI/3, Ankara, s.90-95.
• Öke Mim Kemal (1996), Uluslararası Boyutlarıyla Anadolu- Kafkasya Ekseninde Ermeni Sorunu, İz Yayınları, İstanbul.
• Özdemir Hikmet (2004), Kemal Çiçek, Ömer Turan vd., Ermeniler: Sürgün ve Göç, TTK Yayınları, Ankara.
• Saray Mehmet (2005), Ermenistan ve Türk Ermeni İlişkileri, ATAM Yayınları, Ankara.
• Seven Stages of Man Near East Relief ABCFM Barton Papers(1919), News Bulletin, Vol:IV/3, August-September, 1919.
• Shelton Elizabeth W. (2011), Faith, Fredoom, and Flag: The Influence of American Missionaries in Turkey on Foreign Affairs, 1830-1880, Doctorate Thessis, George Town University, Washington.
• Smith Mabell S. C. (1928), “Influence of out Placed Near East Relief Children”, Advocate of Peace Through Justice, February 1928, Vol:90, No:2, s.107-108.
• Şimşir Bilal (1985), “Ermeni Propagandasının Amerika Boyutu Üzerine”, Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu ile İlişkileri Sempozyumu(8-12 Ekim 1984), Ankara, s.110-118.
• White George (1995), Bir Amerikan Misyonerinin Merzifon Amerikan Koleji Hatıraları, Çev:Cem Tarık Yüksel, İstanbul.